Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân

1. Khái quát về Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân:

1.1. Khái niệm:

Trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ hạt nhân, việc quản lý, sử dụng chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân ngày càng trở thành vấn đề cấp thiết. Thực tiễn cho thấy, nhiều cơ sở y tế, nghiên cứu, công nghiệp vẫn còn hạn chế trong khâu bảo quản, vận chuyển và xử lý chất phóng xạ. Đây là thực trạng đáng lo ngại bởi hậu quả của việc vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ không chỉ dừng ở mức thiệt hại tài sản mà còn đe dọa trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng con người và an ninh quốc gia.

“Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân là hành vi của cá nhân hoặc tổ chức có trách nhiệm trong quản lý, sản xuất, sử dụng, bảo quản, vận chuyển hoặc xử lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân nhưng đã vi phạm các quy định pháp luật, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho con người, tài sản hoặc môi trường. Đây là loại tội phạm nguy hiểm bởi chỉ cần một sơ suất nhỏ trong khâu quản lý cũng có thể gây ra hậu quả khôn lường, vượt xa phạm vi của một vụ việc đơn lẻ.”

1.2. Ý nghĩa:

• Thứ nhất, bảo đảm an toàn xã hội và sức khỏe cộng đồng: Chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân có khả năng gây tổn hại nghiêm trọng đến tính mạng, sức khỏe con người. Việc xử lý nghiêm minh hành vi vi phạm góp phần ngăn chặn những nguy cơ thảm họa hạt nhân trong đời sống dân sự.
• Thứ hai, ngăn ngừa rủi ro an ninh quốc gia: Nếu để thất thoát, chất phóng xạ có thể bị lợi dụng để chế tạo vũ khí hoặc phục vụ cho hoạt động khủng bố, gây mất ổn định chính trị xã hội. Do đó tội phạm này cần được kiểm soát chặt chẽ nhằm bảo vệ an ninh quốc gia.
• Thứ ba, nâng cao trách nhiệm trong quản lý: Việc xử lý đúng pháp luật đối với các hành vi vi phạm tạo áp lực buộc cơ quan, tổ chức, cá nhân phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình quản lý, bảo quản, vận chuyển và sử dụng vật liệu hạt nhân.
• Thứ tư, khẳng định cam kết quốc tế của Việt Nam: Việc hình sự hóa và xử lý tội phạm trong lĩnh vực hạt nhân thể hiện sự phù hợp với các Công ước quốc tế về an toàn hạt nhân cũng như không phổ biến vũ khí hạt nhân;  góp phần củng cố uy tín và trách nhiệm của Việt Nam trên trường quốc tế.

1.3. Cơ sở pháp lý:

Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân hiện nay đang được quy định tại Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào vi phạm quy định về quản lý việc sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển, mua bán hoặc xử lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân gây thiệt hại cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Làm chết 02 người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;

c) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm:

a) Làm chết 03 người trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;

c) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.

4. Vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân trong trường hợp có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả quy định tại một trong các điểm a, b và c khoản 3 Điều này nếu không được ngăn chặn kịp thời, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

5. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân:

2.1. Khách thể:

Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân xâm phạm vào các quan hệ được pháp luật hình sự bảo vệ. Đó là những quy định nhằm đảm bảo an toàn trong quá trình sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển, mua bán các chất phóng xạ để bảo vệ môi trường sổng, tính mạng, sức khỏe, tài sản của con người.

Đối tượng tác động của tội phạm là chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân. Cụ thể:

• Chất phóng xạ: Là nhân tố sát thương của vũ khí hạt nhân, gồm những đồng vị không bền của các nguyên tố hoá học có khả năng phát ra các chùm tia An-pha, Bê-ta, Gam-ma… Tác hại đặc trưng của chất phóng xạ là gây bệnh, phóng xạ đối với người và động vật.
• Vật liệu hạt nhân: Là những loại vật liệu có khả năng phân hạch bao gồm plutoni có hàm lượng đồng vị plutoni 238 không lớn hơn 80%, urani 233, urani đã làm giàu đồng vị urani 235 hoặc đồng vị urani 233, urani có thành phần đồng vị như trong tự nhiên trừ urani dưới dạng quặng hoặc đuôi quặng (Điều 3 Luật Năng lượng nguyên tử năm 2008)

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành của tội danh này là: Vi phạm quy định về quản lý việc sản xuất, trang bị, sử dụng, bảo quản, lưu giữ, vận chuyển, mua bán hoặc xử lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân. Hành vi vi phạm có thể được thể hiện ở việc không làm hoặc làm không đầy đủ, làm không đúng yêu cầu kỹ thuật, dẫn đến việc rò rỉ các chất phóng xạ.

Trong đó:

• Quản lý là việc phụ trách hay đảm nhiệm một nhiệm vụ nào đó mà phải đảm bảo cho nó được vận hành một cách thông suốt, đúng quy trình, đúng pháp luật;
• Sản xuất là hành vi làm ra sản phẩm là chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân;
• Sử dụng là việc đưa chất phóng xạ, hạt nhân vào các mục đích nhất định;
• Lưu giữ là việc bảo quản chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân ở kho bãi, nhà máy, bồn,…;
• Vận chuyển là việc đưa chất phóng xạ, vật liệu từ địa điểm này đến địa điểm khác đáp ứng các điều kiện về phương tiện vận chuyển, điều kiện đảm bảo cháy nổ;
• Mua bán là hành vi trao đổi chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân để nhận lại một lợi ích vật chất khác (chủ yếu là tiền); xử lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân chủ yếu là các chất thải của nó, trách tình trạng tràn lan ra bên ngoài, gây ảnh hưởng đến đời sống sinh vật và con người.

Hậu quả là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm, theo đó, người thực hiện hành vi phạm tội phải gây ra các hậu quả sau:

• Làm chết người;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
• Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

Giữa hành vi phạm tội và hậu quả phải có mối quan hệ nhân quả.

Trường hợp hậu quả kể trên chưa xảy ra, người thực hiện tội phạm tuy không phải chịu trách nhiệm hình sự nhưng vẫn phải chịu xử lý vi phạm hành chính.

2.3. Mặt chủ quan:

Người thực hiện hành vi phạm tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân với lỗi vô ý.

Người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn ngừa được hoặc Người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó.

2.4. Chủ thể:

Chủ thể của Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân là người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi nhất định (đủ 16 tuổi trở lên).

Đồng thời chủ thể thực hiện tội phạm phải là người có trách nhiệm thực hiện chức năng quản lý nhà nước về chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.

3. Khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân:

Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân theo Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
• Khung 3: Phạt tù từ 15 năm đến 20 năm.
• Khung 4: Phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

So với Điều 237 Bộ luật Hình sự năm 1999 thì Điều 310 Bộ luật Hình sự năm 2015 có điểm mới là:

• Bổ sung đối tượng tác động của tội phạm gồm cả “vật liệu hạt nhân”;
• Bổ sung hành vi vi phạm quy định về xử lý vật liệu hạt nhân trong cấu thành tội phạm của Điều luật.
• Cụ thể hóa các tình tiết định tính (gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng, đặc biệt nghiêm trọng) thành các dấu hiệu định lượng cụ thể cụ thể về tính mạng, sức khỏe, tài sản tại từng khoản của Điều luật.
• Cụ thể hóa “hậu quả đặc biệt nghiêm trọng” bằng những thiệt hại cụ thể có khả năng thực tế xảy ra nếu không được ngăn chặn kịp thời, đó là có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b hoặc c khoản 3 Điều luật: làm chết 03 người trở lên; Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên; Gây thiệt hại về tài sản 1.5 tỷ đồng trở lên.

Thực tiễn tội phạm này chưa được phát hiện và xử lý bởi cơ quan có thẩm quyền, chỉ có chủ yếu là các tội liên quan đến quản lý chất thải nguy hại (trong đó có chất thải phóng xạ), điều này xuất phát từ việc chất phóng xạ và vật liệu hạt nhân ở nước ta chưa thực sự phát triển, chủ yếu thực hiện hoạt động nhập khẩu mà không có sự sản xuất trong nước. Tuy nhiên điều này không loại trừ hay xem nhẹ trách nhiệm của chủ thể có thẩm quyền trong việc quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 310 Bộ luật Hình sự 2015:

4.1. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 310:

• Làm chết 02 người: Hậu quả làm chết hai người cho thấy mức độ nghiêm trọng vượt trội và làm gia tăng khung hình phạt. Điều này phản ánh tính chất nguy hiểm lan tỏa của các sự cố liên quan đến phóng xạ – vốn có khả năng tác động đến nhiều người cùng lúc.
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%: Tình tiết này thể hiện hậu quả đặc biệt nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Tổng tỷ lệ thương tích cao chứng tỏ có nhiều người bị ảnh hưởng nặng nề, vượt quá khả năng khắc phục thông thường và gây áp lực lớn cho hệ thống y tế xã hội.
• Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng: Nếu thiệt hại tài sản ở mức này, thì hành vi vi phạm đã gây hậu quả lớn về kinh tế. Đây là ngưỡng đánh dấu tính chất nghiêm trọng của hành vi trong phạm vi tài chính, có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự an toàn của cơ quan, doanh nghiệp hoặc cộng đồng dân cư.

4.2. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 3 Điều 310:

• Làm chết 03 người trở lên: Hậu quả đặc biệt nghiêm trọng nhất về tính mạng là làm chết từ ba người trở lên. Điều này cho thấy sự nguy hiểm vượt trội của hành vi, đe dọa trực tiếp đến an ninh xã hội và an toàn cộng đồng. Vì vậy, pháp luật quy định mức hình phạt rất cao, lên tới 20 năm tù.
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên: Nếu nhiều nạn nhân cùng bị thương tích nặng với tổng tỷ lệ rất cao thì hậu quả không chỉ dừng ở thiệt hại y tế mà còn ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và để lại hệ quả lâu dài về xã hội, nhân khẩu. Đây là tình tiết đặc biệt tăng nặng, tương ứng với khung phạt nặng nhất.
• Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên: Trường hợp gây thiệt hại về tài sản ở mức đặc biệt lớn, vượt quá 1.5 tỷ đồng đã phản ánh hậu quả kinh tế xã hội vô cùng nghiêm trọng. Nó có thể làm gián đoạn hoạt động sản xuất, kinh doanh, gây khủng hoảng cục bộ và thiệt hại lâu dài cho Nhà nước hoặc doanh nghiệp. Vì vậy, pháp luật xử lý ở khung hình phạt cao nhất của Tội vi phạm quy định về quản lý chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân.

5. Phân biệt với Tội sản xuất, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, phát tán, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt chất phóng xạ, vật liệu hạt nhân:

THAM KHẢO THÊM:

• Tội chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt súng săn, vũ khí thô sơ, vũ khí thể thao, công cụ hỗ trợ và các vũ khí khác có tính năng tác dụng tương tự
• Tội chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt vũ khí quân dụng, phương tiện kỹ thuật quân sự
• Công cụ hỗ trợ là gì? Đối tượng được trang bị và nguyên tắc sử dụng công cụ hỗ trợ?