Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay theo Điều 277

1. Khái quát chung về Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay:

1.1. Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay là gì?

Thực tiễn cho thấy vẫn tồn tại nguy cơ từ việc vi phạm quy định an toàn trong quá trình điều khiển tàu bay. Một số trường hợp có thể xuất phát từ yếu tố chủ quan của người điều khiển như: sử dụng rượu bia, chất kích thích hoặc thiếu tuân thủ quy trình, hiệu lệnh kiểm soát không lưu…

Dù số vụ việc bị xử lý hình sự ở Việt Nam còn ít, nhưng trên thế giới đã ghi nhận nhiều thảm họa hàng không bắt nguồn từ hành vi vi phạm an toàn bay, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng về người và tài sản. Điều này cho thấy việc phòng ngừa, răn đe và xử lý nghiêm minh tội danh này là yêu cầu tất yếu.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay như sau:

“Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay được hiểu là hành vi của người chỉ huy hoặc điều khiển tàu bay vi phạm các quy định về an toàn giao thông đường không, gây hậu quả hoặc có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả nghiêm trọng nếu không được ngăn chặn kịp thời. Đây là hành vi nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm trực tiếp đến trật tự an toàn công cộng trong lĩnh vực hàng không – một lĩnh vực đòi hỏi mức độ chính xác, an toàn tuyệt đối.”

1.2. Ý nghĩa của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay trong pháp luật hình sự:

Việc quy định tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay trong Bộ luật Hình sự có ý nghĩa đặc biệt:

• Thứ nhất, bảo đảm an toàn hàng không quốc gia: Pháp luật tạo cơ sở xử lý nghiêm những hành vi đe dọa đến an toàn bay, bảo vệ tính mạng, sức khỏe hành khách và phi hành đoàn.
• Thứ ba, ngăn ngừa thảm họa hàng không: Do hậu quả của vi phạm trong lĩnh vực này thường mang tính thảm khốc nên pháp luật hình sự đóng vai trò phòng ngừa chung, bắt buộc cá nhân phải tuyệt đối tuân thủ quy trình an toàn.
• Thứ ba, khẳng định trách nhiệm quốc tế của Việt Nam: Trong bối cảnh hội nhập, việc quy định Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay thể hiện cam kết của Nhà nước trong việc tuân thủ Công ước Chicago và các chuẩn mực quốc tế về an toàn hàng không.
• Thứ tư, bảo vệ lợi ích kinh tế và xã hội: Hàng không là lĩnh vực gắn liền với thương mại, du lịch và đầu tư; vì vậy bảo đảm an toàn bay còn góp phần giữ vững niềm tin của nhân dân và bạn bè quốc tế, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay:

Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay hiện nay đang được quy định tại Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào chỉ huy, điều khiển tàu bay mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường không, có khả năng thực tế dẫn đến hậu quả gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản của người khác nếu không được ngăn chặn kịp thời, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Làm chết 02 người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;

c) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.

4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:

a) Làm chết 03 người trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;

c) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.

5. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành tội phạm Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay:

2.1. Khách thể:

Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay xâm phạm trực tiếp đến: Quy định của Nhà nước về an toàn giao thông hàng không. Cụ thể là những quy định được xây dựng nhằm bảo vệ tính mạng, sức khỏe và tài sản của hành khách, phi hành đoàn cũng như bảo vệ tài sản của Nhà nước và tổ chức.

Ngoài ra, Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay còn đe dọa trực tiếp đến sự an toàn tuyệt đối của giao thông đường không, vốn là lĩnh vực đặc biệt nhạy cảm và có nguy cơ gây hậu quả nghiêm trọng.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi vi phạm quy định điều khiển tàu bay là hành vi nguy hiểm trong lĩnh vực hàng không dân dụng, được quy định cụ thể tại Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015. Đây là hành vi của người có thẩm quyền giao tàu bay cho người không có giấy phép, không đủ điều kiện chuyên môn, hoặc đang trong tình trạng không bảo đảm năng lực điều khiển (như bị ảnh hưởng bởi rượu bia, ma túy, bệnh lý…) điều khiển tàu bay. Hành vi này chỉ bị coi là tội phạm khi gây ra hậu quả nghiêm trọng như: thiệt hại về tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản. 

Những biểu hiện cụ thể trong hành vi khách quan của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay có thể kể đến như sau:

• Giao tàu bay cho người không có giấy phép hoặc chứng chỉ chuyên môn hợp lệ: Người điều khiển tàu bay bắt buộc phải có giấy phép lái và chứng chỉ chuyên môn do cơ quan có thẩm quyền cấp. Nếu người được giao chưa được cấp, chưa đủ tiêu chuẩn hoặc giấy phép đã hết hạn thì việc giao tàu bay là hành vi trái pháp luật và tiềm ẩn nguy cơ nghiêm trọng về an toàn hàng không.
• Giao tàu bay cho người đang sử dụng rượu, bia hoặc chất kích thích: Pháp luật nghiêm cấm việc giao tàu bay cho người điều khiển trong tình trạng có nồng độ cồn vượt ngưỡng, sử dụng ma túy hoặc chất kích thích mạnh khác,bởi các chất này trực tiếp làm suy giảm khả năng phản xạ, nhận thức và sự tỉnh táo cần thiết khi lái tàu bay.
• Giao tàu bay cho người không đủ điều kiện khác theo quy định: Bao gồm các trường hợp người điều khiển mắc bệnh lý ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát, đang bị tạm đình chỉ chuyên môn hoặc không đáp ứng yêu cầu kiểm tra sức khỏe định kỳ theo tiêu chuẩn của ngành hàng không.

Các phương tiện liên quan được quy định trong Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay bao gồm: Tất cả các loại máy bay dân dụng (cả trong nước và quốc tế) hoạt động trên không phận Việt Nam, bất kể trọng lượng hay loại máy bay. Ngoại lệ, quy định này không áp dụng cho máy bay chiến đấu của lực lượng vũ trang và chỉ áp dụng trong tuyến bay nội địa.

Có thể nói, hành vi vi phạm quy định điều khiển tàu bay là hành vi có tính chất đặc biệt nguy hiểm vì nó đe dọa trực tiếp đến an toàn hàng không, tính mạng hàng trăm hành khách và tài sản lớn của nhà nước và cá nhân. Tùy vào hậu quả cụ thể, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo các khung hình phạt quy định tại Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015.

Ngoài hành vi nêu trên, người vi phạm còn phải gây ra thiệt hại trên thực tế: Phải có thiệt hại hoặc khả năng thực tế gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản của người khác, nếu hành vi vi phạm không được ngăn chặn kịp thời thì người vi phạm sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

 Vì thế, đây là tội có cấu thành vật chất. Tội phạm hoàn thành khi thực hiện hành vi vi phạm và gây ra hậu quả trên thực tế.

2.3. Mặt chủ quan:

Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay được thực hiện với lỗi vô ý.

Tức là người phạm tội không mong muốn gây hậu quả nhưng do thiếu chú ý, không thực hiện đúng quy định dẫn đến khả năng thực tế gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản của người khác nếu không được ngăn chặn kịp thời.

2.4. Chủ thể:

Chủ thể phạm tội là người có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đáp ứng độ tuổi luật định theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015, đồng thời là chủ thể đặc biệt, người chỉ huy hoặc người trực tiếp điều khiển tàu bay. Cụ thể, bao gồm:

• Người chỉ huy chuyến bay (trưởng phi cơ hoặc cơ trưởng) có quyền điều hành và quyết định trong suốt quá trình bay; 
• Người chỉ huy dưới mặt đất chịu trách nhiệm chỉ đạo các hoạt động liên quan đến chuyến bay;
• Phi công, người trực tiếp điều khiển tàu bay, thực hiện các thao tác lái, điều chỉnh và vận hành máy bay.

3. Khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay:

Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay theo Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 03 năm đến 10 năm.
• Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
• Khung 4: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 277 Bộ luật Hình sự 201:

Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay có các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2, khoản 3 và khoản 4 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

4.1. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết người theo điểm a khoản 2 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp chỉ huy hoặc điều khiển tàu bay vi phạm quy định an toàn và gây hậu quả chết người thì hành vi này đã vượt khỏi mức nguy hiểm thông thường. Đây là tình tiết tăng nặng khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay vì không chỉ đe dọa an toàn giao thông đường không mà còn trực tiếp tước đoạt tính mạng con người – giá trị cao nhất được pháp luật bảo vệ. Hậu quả chết người thể hiện mức độ nghiêm trọng. Vì vậy, hình phạt được nâng lên từ 03 đến 10 năm tù theo khoản 2 Điều 277.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên theo điểm b khoản 2 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Nếu hành vi gây ra thương tích nặng cho một cá nhân với tỷ lệ tổn thương cơ thể ở mức rất nghiêm trọng thì đây là tình tiết tăng nặng khung hình phạt của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay. Việc xâm hại sức khỏe nghiêm trọng không chỉ ảnh hưởng đến bản thân nạn nhân mà còn kéo theo nhiều hệ lụy xã hội. Pháp luật quy định tình tiết này nhằm bảo đảm tính răn đe và ngăn ngừa hành vi coi thường quy tắc an toàn bay.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121% theo điểm c khoản 2 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Tình tiết này phản ánh hậu quả lan rộng và gây thiệt hại về sức khỏe cho nhiều người cùng lúc. Tổng tỷ lệ thương tích từ 61% đến 121% cho thấy mức độ tổn hại ở mức nghiêm trọng. Trong lĩnh vực hàng không, tính an toàn tuyệt đối là yêu cầu tiên quyết đầu tiên để đảm bảo an toàn cho tính mạng và sức khỏe của người khác. Vì thế tình tiết này là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 277 với mức án tù từ 03 đến 10 năm.

• Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng theo điểm d khoản 2 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Nếu hành vi vi phạm gây ra tổn thất vật chất đáng kể (từ 100 triệu đến dưới 500 triệu đồng) thì được xác định là một trong những tình tiết định khung tăng nặng hình phạt của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay. Trong thực tế, tai nạn hàng không thường để lại hậu quả kinh tế lớn, ảnh hưởng đến tổ chức, cá nhân và cả hoạt động thương mại. Do đó, pháp luật quy định tình tiết này để bảo vệ tài sản của công dân; đồng thời khẳng định trách nhiệm nghiêm khắc của người điều khiển phương tiện trong quá trình thực hiện nhiệm vụ.

4.2. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 3 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 02 người theo điểm a khoản 3 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Khi hậu quả làm chết từ 02 người thì mức độ nghiêm trọng tăng cao rõ rệt. Mất mát tính mạng của nhiều người cho thấy hậu quả xã hội nặng nề, không chỉ về nhân thân mà còn ảnh hưởng đến niềm tin của cộng đồng đối với an toàn hàng không. Đây là lý do pháp luật nâng mức hình phạt lên khung 07 đến 15 năm tù theo khoản 3 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015 về Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200% theo điểm b khoản 3 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Tình tiết này cho thấy hậu quả rất nghiêm trọng về sức khỏe, vượt xa so với khung trước. Việc nhiều người bị thương với tổng tỷ lệ tổn thương cao phản ánh tính nguy hiểm đặc biệt của hành vi. Do đó, người phạm tội phải chịu trách nhiệm ở mức án từ 07 đến 15 năm tù theo khung hình phạt tăng nặng tại khoản 3 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015 về Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay.

• Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng theo điểm c khoản 3 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Hậu quả về tài sản ở mức độ này cho thấy thiệt hại kinh tế rất lớn. Trong hoạt động hàng thì việc gây thiệt hại từ 500 triệu đến dưới 1.5 tỷ đồng được coi là tình tiết tăng nặng đặc biệt, khiến người phạm tội phải chịu hình phạt tù nghiêm khắc hơn so với ccá trường hợp phạm tội thông thường khác.

4.3. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 4 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 03 người trở lên theo điểm a khoản 4 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp hành vi gây hậu quả làm chết từ 03 người trở lên, đây là tình tiết đặc biệt nghiêm trọng trong quá trình xác định hình phạt của Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay. Hậu quả này không chỉ phản ánh mức độ nguy hiểm cao mà còn tạo ra tác động xã hội sâu rộng. Do vậy, pháp luật quy định mức án tù từ 12 đến 20 năm trong trường hợp này để bảo đảm tính răn đe mạnh mẽ trong xã hội.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên theo điểm b khoản 4 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Đây là tình tiết thể hiện mức độ thương tích đặc biệt nghiêm trọng, vượt ngưỡng cao nhất của các khung trước. Khi nhiều nạn nhân bị thương nặng cùng lúc thì hậu quả xã hội là hết sức to lớn. Người phạm tội sẽ phải đối diện mức án rất nặng, tcụ thể ừ 12 đến 20 năm tù theo khoản 4 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015 về Tội vi phạm quy định về điều khiển tàu bay.

• Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên theo điểm c khoản 4 Điều 277 Bộ luật Hình sự 2015:

Trong trường hợp thiệt hại về tài sản đạt từ 1.5 tỷ đồng trở lên thì hành vi vi phạm này được coi là đặc biệt nghiêm trọng. Thiệt hại này có thể ảnh hưởng không chỉ đến cá nhân, doanh nghiệp mà còn tới nền kinh tế và sự an toàn hàng không quốc gia. Vì vậy, pháp luật áp dụng mức hình phạt nghiêm khắc nhất của điều luật (cụ thể là từ 12 đến 20 năm tù) để đảm bảo tính răn đe trong xã hội.

5. Phân biệt với Tội đưa vào sử dụng tàu bay, thiết bị bảo đảm hoạt động bay không bảo đảm an toàn:

6. Yêu cầu bảo đảm tuyệt đối an toàn khi điều khiển tàu bay:

Hoạt động hàng không là lĩnh vực có tính đặc thù, liên quan trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe của hành khách, phi hành đoàn và an toàn tài sản có giá trị rất lớn. Chỉ một sơ suất nhỏ trong quá trình điều khiển tàu bay cũng có thể dẫn đến thảm họa hàng không và gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Vì vậy, pháp luật đặt ra yêu cầu cao nhất là bảo đảm tuyệt đối an toàn trong mọi khâu vận hành, đặc biệt là khi điều khiển tàu bay.

Người chỉ huy hoặc người điều khiển tàu bay phải tuyệt đối tuân thủ quy trình kỹ thuật, hiệu lệnh điều hành bay, các quy định của pháp luật về an toàn hàng không và chuẩn mực quốc tế. Họ không được phép điều khiển trong tình trạng sức khỏe, tinh thần không bảo đảm cũng như không được sử dụng rượu, bia, chất ma túy… hoặc các chất kích thích khác. Mọi quyết định điều khiển đều phải dựa trên nguyên tắc phòng ngừa rủi ro tối đa và đặt tính mạng con người và an toàn cộng đồng lên hàng đầu.

Yêu cầu bảo đảm an toàn tuyệt đối khi điều khiển tàu bay không chỉ mang ý nghĩa răn đe, buộc cá nhân phải có trách nhiệm pháp lý và nghề nghiệp cao nhất; mà còn góp phần giữ vững niềm tin của xã hội vào an toàn hàng không, từ đó khẳng định uy tín và trách nhiệm quốc tế của Việt Nam trong lĩnh vực hàng không dân dụng.

Có thể kể đến các biện pháp bảo đảm tuyệt đối an toàn khi điều khiển tàu bay như sau:

• Phi công và người chỉ huy tàu bay chỉ được phép điều khiển khi có giấy phép, chứng chỉ chuyên môn hợp lệ, được đào tạo và sát hạch nghiêm ngặt;
• Cơ quan chức năng định kỳ kiểm tra sức khỏe, trình độ, kỹ năng và khả năng ứng phó khẩn nguy của phi công;
• Quy định chặt chẽ về thời gian làm việc, nghỉ ngơi của phi công nhằm tránh tình trạng mệt mỏi và suy giảm khả năng điều khiển;
• Tàu bay phải được kiểm định, bảo dưỡng, sửa chữa định kỳ theo đúng tiêu chuẩn quốc tế và quy định của nhà sản xuất;
• Chỉ những tàu bay đáp ứng đầy đủ yêu cầu an toàn kỹ thuật mới được cấp phép khai thác;
• Hệ thống thiết bị bảo đảm hoạt động bay (radar, tín hiệu, đèn hiệu, đường băng, tháp điều khiển…) phải được kiểm tra và duy trì trong trạng thái hoạt động tốt nhất;
• Mọi hoạt động điều khiển tàu bay phải tuân theo hiệu lệnh và chỉ dẫn của Kiểm soát viên không lưu;
• Áp dụng công nghệ hiện đại trong quản lý không lưu, giám sát hành trình bay, dự báo thời tiết và xử lý tình huống khẩn cấp…

THAM KHẢO THÊM:

• Quy định của pháp luật về đóng cảng hàng không, sân bay
• Quốc tịch của tàu bay là gì? Thủ tục đăng ký quốc tịch tàu bay
• ICAO là gì? Giới thiệu tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế (ICAO)