Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở Điều 343 BLHS

1. Khái quát về Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở:

1.1. Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở là gì?

Hiện nay, tình trạng vi phạm các quy định về quản lý nhà ở vẫn diễn ra khá phổ biến tại nhiều địa phương, đặc biệt tại các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng… Một số biểu hiện cụ thể của hành vi này như sau:

• Lạm dụng, chiếm dụng nhà ở công vụ khi hết thời gian công tác;
• Sử dụng sai mục đích các loại nhà ở xã hội, nhà ở tái định cư;
• Chuyển nhượng, mua bán nhà ở xã hội trái quy định;
• Xây dựng nhà ở không phép, sai phép nhưng không bị xử lý triệt để;
• Hành vi móc nối giữa cán bộ quản lý và các đối tượng trục lợi từ quỹ nhà ở nhà nước.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở như sau:

“Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở là hành vi của cá nhân hoặc tổ chức vi phạm pháp luật trong lĩnh vực quản lý, sử dụng, chuyển nhượng, xây dựng hoặc khai thác nhà ở trái quy định, gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, bị xử lý bằng chế tài hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự Việt Nam.”

1.2. Ý nghĩa của Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở trong pháp luật hình sự:

Việc hình sự hóa và xử lý nghiêm các hành vi vi phạm quy định về quản lý nhà ở có ý nghĩa rất lớn:

• Thứ nhất, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa: Góp phần đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật và giữ vững trật tự, kỷ cương trong quản lý nhà ở.
• Thứ hai, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của Nhà nước và người dân: Ngăn chặn tình trạng lợi dụng chính sách để trục lợi; đồng thời đảm bảo các đối tượng chính sách và người thu nhập thấp được tiếp cận đúng với quyền lợi về nhà ở.
• Thứ ba, góp phần phòng ngừa tham nhũng, tiêu cực: Răn đe các cá nhân và tổ chức có ý định lợi dụng sơ hở trong công tác quản lý nhà ở để mưu lợi cá nhân hoặc nhóm. 
• Thứ tư, tạo môi trường đầu tư và phát triển đô thị lành mạnh: Thúc đẩy việc sử dụng, khai thác và phát triển nhà ở đúng mục đích, có hiệu quả, minh bạch.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở:

Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở theo quy định tại Điều 343 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào chiếm dụng chỗ ở, xây dựng nhà trái phép, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

Nhà ở, công trình xây dựng trái phép có thể bị dỡ bỏ, trưng mua hoặc tịch thu.

2. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.”

2. Cấu thành tội phạm của Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở:

2.1. Khách thể:

Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở xâm phạm trực tiếp đến: Trật tự quản lý của nhà nước về nhà ở.

Trong đó, ”nhà ở” là công trình xây dựng với mục đích sử dụng là để ở và phục vụ các nhu cầu sinh hoạt của cá nhân, hộ gia đình. Phân loại theo mục đích sử dụng thì nhà ở bao gồm: nhà ở riêng lẻ, nhà chung cư, nhà ở thương mại, nhà ở công vụ, nhà ở để phục vụ tái định cư, nhà ở xã hội. Cụ thể:

• Nhà ở riêng lẻ (gồm biệt thự, nhà ở liền kề, nhà ở độc lập) là nhà ở thuộc quyền sử dụng hợp pháp của cá nhân, hộ gia đình, tổ chức được xây dựng trên đất được ghi nhận có mục đích sử dụng là đất ở (đất thổ cư).
• Nhà chung cư là nhà ở có cả phần sở hữu riêng và chung, có nhiều hơn một tầng, nhiều căn hộ, có lối đi, cầu thang và hệ thống hạ tầng sử dụng chung cho các hộ dân cư. Chung cư được chia làm hai loại dựa vào mục đích sử dụng là để ở và sử dụng hỗn hợp cả để ở với kinh doanh.
• Nhà ở thương mại là nhà ở được đầu tư xây dựng nhằm các mục đích: cho thuê, cho thuê mua hoặc bán theo cơ chế thị trường.
• Nhà ở công vụ là nhà ở chỉ dành cho các đối tượng thuộc danh sách đang làm việc hay thực hiện công việc, đảm nhiệm chức vụ mà nhà nước giao cho được ưu tiên thuê để ở.
• Nhà ở để phục vụ tái định cư là nhà ở do Nhà nước hỗ trợ tái định cư cho các cá nhân, hộ gia đình khi bị thu hồi giải phóng mặt bằng.
• Nhà ở xã hội là nhà ở mà Nhà nước dành cho các trường hợp thuộc chính sách hỗ trợ (ví dụ như: người có công với cách mạng, gia đình hộ nghèo, cận nghèo,…).

Hiện nay, nội dung quản lý, sử dụng nhà ở được quy định tại Điều 118 Luật Nhà ở 2023 như sau:

• Lập, lưu trữ, bàn giao và quản lý hồ sơ nhà ở;
• Quản lý, sử dụng nhà ở có giá trị nghệ thuật, kiến trúc, văn hóa, lịch sử;
• Quản lý, sử dụng nhà ở thuộc tài sản công;
• Bảo hiểm, bảo hành, bảo trì, cải tạo, phá dỡ nhà ở.

Theo đó, Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự và xâm phạm đến trật tự quản lý của Nhà nước về nhà ở bằng hành vi chiếm dụng chỗ ở, xây dựng nhà trái phép.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi khách quan của Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở bao gồm 02 hành vi: Chiếm dụng chỗ ở trái phép hoặc hành vi xây dựng nhà ở trái phép. Trog đó:

• Chiếm dụng chỗ ở: Là chiếm lấy và sử dụng chỗ ở trái pháp luật. Chiếm dụng chỗ ở bao gồm cả chiếm dụng diện tích nhà ở trái pháp luật, lấn chiếm để sử dụng không gian và các phần thuộc sở hữu chung hoặc của các chủ sở hữu khác đối với nhà ở, đất ở dưới mọi hình thức.
• Xây dựng nhà trái phép: Là hành vi xây dựng nhà ở trên đất không phải là đất ở; xây dựng nhà ở không đúng tiêu chuẩn thiết kế, tiêu chuẩn diện tích đối với từng loại nhà ở mà Nhà nước có quy định về tiêu chuẩn thiết kế, tiêu chuẩn diện tích nhà ở. Xây dựng nhà ở trong khu vực cấm xây dựng; xây dựng nhà ở lấn chiếm hành lang bảo vệ công trình quốc phòng, an ninh, giao thông, thủy lợi, đê điều, năng lượng, khu di tích lịch sử văn hóa và khu vực bảo vệ công trình khác theo quy định của pháp luật; nhà ở trong khu vực đã được cảnh báo về nguy cơ lở đất, lũ quét, lũ ống. Xây dựng nhà ở không đúng quy hoạch xây dựng, trừ trường hợp có giấy phép xây dựng có thời hạn; vi phạm chỉ giới xây dựng, cốt xây dựng; xây dựng nhà ở không đúng với giấy phép xây dựng được cấp.

Hành vi chiếm dụng chỗ ở trái phép, xây dựng nhà trái phép chỉ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở nếu trước đó người vi phạm đã bị xử lý hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm. Trong đó:

Thứ nhất: Bị coi là đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, hành vi chiếm dụng chỗ ở trái phép hoặc xây dựng nhà trái phép nhưng trước đó đã bị người có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính về chưa hết thời hạn để được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính mà lại thực hiện hành vi chiếm dụng chỗ ở hoặc xây dựng nhà trái phép.

Thứ hai: Thời hạn được coi là chưa bị xử lý vi phạm hành chính được xác định như sau:

• Cá nhân, tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính, nếu trong thời hạn 06 tháng, kể từ ngày chấp hành xong quyết định xử phạt cảnh cáo hoặc 01 năm, kể từ ngày chấp hành xong quyết định xử phạt hành chính khác hoặc từ ngày hết thời hiệu thi hành quyết định xử phạt vi phạm hành chính mà không tái phạm thì được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính.
• Cá nhân bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính, nếu trong thời hạn 02 năm, kể từ ngày chấp hành xong quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính hoặc 01 năm kể từ ngày hết thời hiệu thi hành quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính mà không tái phạm thì được coi là chưa bị áp dụng biện pháp xử lý hành chính.

Thứ ba: Bị coi là đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm nếu người đó đã bị Tòa án kết án về tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở, nhưng chưa được xóa án tích theo quy định của Bộ luật hình sự mà lại thực hiện hành vi chiếm dụng chỗ ở hoặc xây dựng nhà trái phép.

Cần lưu ý: Hành vi ép buộc người khác phải rời khỏi chỗ ở hợp pháp của họ hoặc dùng mọi thủ đoạn trái pháp luật nhằm chiếm, giữ chỗ ở hoặc cản trở trái phép, không cho người đang ở hoặc quản lý hợp pháp chỗ ở được vào chỗ ở của họ hoặc tự ý xâm nhập chỗ ở của người khác mà không được sự đồng ý của chủ nhà hoặc người quản lý hợp pháp không cấu thành tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở theo Điều 343 Bộ luật Hình sự 2015 mà cấu thành Tội xâm phạm chỗ ở người khác theo Điều 158 Bộ luật Hình sự 2015.

2.3. Mặt chủ quan:

Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở được thực hiện với lỗi cố ý.

Tức là người phạm tội nhận thức rõ tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi của mình nhưng vẫn thực hiện hành vi đó.

2.4. Chủ thể:

Chủ thể của Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở là người đủ 16 tuổi trở lên và có năng lực trách nhiệm hình sự.

3. Khung hình phạt của Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở:

Tội vi phạm các quy định về quản lý nhà ở theo quy định tại Điều 343 Bộ luật Hình sự 2015 gồm những khung hình phạt như sau:

• Khung hình phạt chính: Phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm. Nhà ở, công trình xây dựng trái phép có thể bị dỡ bỏ, trưng mua hoặc tịch thu.
• Khung hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.

4. Phân biệt với Tội vi phạm quy định về xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng:

THAM KHẢO THÊM:

• Tội vi phạm các quy định về sử dụng đất đai Điều 228 BLHS
• Tội vi phạm các quy định về quản lý đất đai Điều 229 BLHS
• Tội vi phạm các quy định về bảo đảm an toàn trong chiến đấu hoặc trong huấn luyện