Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy theo Điều 282 BLHS 2015

1. Khái quát chung về Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy:

1.1. Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy là gì?

Trong các loại phương tiện giao thông, tàu bay và tàu thủy là 02 loại phương tiện giữ vai trò đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội và an ninh quốc phòng của mỗi quốc gia. Tàu bay và tàu thủy không chỉ là phương tiện giao thông đơn thuần mà còn là huyết mạch của nền kinh tế, cầu nối hội nhập quốc tế và là “lá chắn” bảo vệ an ninh quốc gia.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế như hiện nay, giao thông đường không và đường thủy ngày càng phát triển mạnh mẽ và đóng vai trò quan trọng trong vận tải hành khách, hàng hóa và quốc phòng an ninh. Tuy nhiên thực tiễn thế giới đã ghi nhận nhiều vụ việc chiếm đoạt, cướp tàu bay hoặc tàu thủy gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

Tại Việt Nam, tuy chưa xảy ra nhiều vụ án đặc biệt nghiêm trọng liên quan đến chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy nhưng nguy cơ vẫn hiện hữu. Hoạt động hàng không và hàng hải quốc tế vẫn luôn luôn tiềm ẩn nhiều rủi ro bị lợi dụng để khủng bố, cướp tài sản hoặc chống phá an ninh quốc gia. Chính vì vậy, việc quy định Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy trong Bộ luật Hình sự 2015 mang ý nghĩa phòng ngừa và răn đe rất lớn.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy như sau:

“Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy là hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc sử dụng thủ đoạn khác nhằm chiếm giữ, kiểm soát trái phép tàu bay hoặc tàu thủy bất chấp sự phản đối của chủ thể quản lý hợp pháp. Đây là tội phạm đặc thù, xâm phạm trực tiếp đến an toàn của phương tiện giao thông đặc biệt quan trọng, đồng thời gián tiếp xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người và an ninh trật tự xã hội.”

1.2. Ý nghĩa của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy trong pháp luật hình sự:

• Thứ nhất, bảo đảm an ninh và an toàn giao thông: Quy định và xử lý nghiêm minh Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy nhằm bảo vệ tuyệt đối an toàn cho các phương tiện vận tải trọng yếu, hạn chế nguy cơ khủng bố và phá hoại.
• Thứ hai, bảo vệ tính mạng, tài sản của hành khách và thuyền viên: Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy tiềm ẩn nguy cơ gây thương vong hàng loạt và thiệt hại tài sản lớn. Việc hình sự hóa hành vi này giúp ngăn ngừa, bảo vệ trực tiếp quyền con người và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân.
• Thứ ba, bảo vệ an ninh quốc gia và quan hệ quốc tế: Các vụ chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy không chỉ là vấn đề hình sự mà còn ảnh hưởng đến uy tín quốc gia, quan hệ hợp tác quốc tế trong lĩnh vực hàng không và hàng hải. Quy định tội danh góp phần thực hiện cam kết quốc tế về chống khủng bố và bảo đảm an ninh vận tải.
• Thứ tư, tác dụng răn đe và phòng ngừa chung: Với mức hình phạt rất nghiêm khắc (có thể tới tù chung thân), quy định này thể hiện thái độ kiên quyết của Nhà nước trong đấu tranh chống loại tội phạm đặc biệt nguy hiểm và góp phần phòng ngừa từ sớm từ xa.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy:

Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy hiện nay đang được quy định tại Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc dùng thủ đoạn khác nhằm chiếm đoạt tàu bay hoặc tàu thủy, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:

a) Có tổ chức;

b) Sử dụng vũ khí hoặc phương tiện nguy hiểm;

c) Làm chết 01 người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;

đ) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

e) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

g) Tái phạm nguy hiểm.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau, thì bị phạt tù 20 năm hoặc tù chung thân:

a) Làm chết 02 người trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên;

d) Gây thiệt hại về tài sản 500.000.000 đồng trở lên.

4. Người phạm tội còn bị phạt quản chế hoặc cấm cư trú từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành tội phạm của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy:

Cấu thành tội phạm là tổng thể các dấu hiệu pháp lý đặc trưng khách quan và chủ quan được quy định trong pháp luật hình sự thể hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể là tội phạm, tức là căn cứ vào các dấu hiệu đó một hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Cấu thành tội phạm của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy bao gồm các dấu hiệu sau:

2.1. Khách thể:

Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy xâm phạm trực tiếp đến: Quyền sở hữu tài sản là tàu bay, tàu thủy của nhà nước, tổ chức và cá nhân.

Trong đó:

• Tàu bay: Là phương tiện hoạt động trên không bao gồm máy bay, tàu lượn, khí cầu và những phương tiện bay khác (khoản 10 Điều 4 Luật Biên giới quốc gia 2003);
• Tàu thủy: Là một công trình kỹ thuật nổi, có thể chuyển dịch trên mặt nước hay ngầm dưới nước, theo hướng đã định với tốc độ cần thiết và chuyên chở hàng hóa hay hành khách tùy theo đặc tính sử dụng của con tàu.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi khách quan phải là hành vi nguy hiểm cho xã hội, hành vi nguy hiểm này được thể hiện bằng việc thực hiện hay không thực hiện hành động thuộc các trường hợp cấm của luật. Người thực hiện hành vi biết hoặc có nghĩa vụ phải biết việc mình làm hay không thực hiện hành động mà từ đó gây nên nguy hiểm cho xã hội thì sẽ có hành vi khách quan để cấu thành tội phạm.

Hành vi khách quan của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy được thể hiện thông qua việc:

• Người phạm tội có hành vi dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tàu bay hoặc tàu thủy;
• Đe dọa dùng vũ lực nhằm chiếm đoạt tàu bay hoặc tàu thủy;
• Hoặc dùng các thủ đoạn khác nhằm chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy.

Trong đó:

• Dùng vũ lực để chiếm đoạt máy bay, tàu thủy: Là người phạm tội dùng sức mạnh vật chất tác động vào người chủ phương tiện (tàu bay, tàu thủy) hay người điều khiển phương tiện (tàu bay, tàu thủy), người canh gác trông coi máy bay, tàu thủy để cướp tàu bay hoặc tàu thủy. Hành vi dùng vũ lực để chiếm đoạt máy bay, tàu thủy thường có sự hỗ trợ của các công cụ phương tiện: dao, súng, gậy… Các công cụ phương tiện dùng để chiếm đoạt máy bay, tàu thủy thường là các công cụ có khả năng gây nguy hiểm cho người khác;
• Đe dọa dùng vũ lực để chiếm đoạt máy bay, tàu thủy: Là dùng lời nói, cử chỉ hành động, vũ khí… uy hiếp về mặt tinh thần làm tê liệt sự phản kháng của người chủ phương tiện hoặc người có trách nhiệm trông coi, quản lý phương tiện để chiếm đoạt tàu bay hoặc tàu thủy. Sự đe dọa thường uy hiếp gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe của những người có trách nhiệm liên quan đến tàu bay hoặc tàu thủy như: cơ trưởng, tổ lái, nhân viên bảo vệ, thuyền trưởng, máy trưởng, thủy thủ…;
• Dùng thủ đoạn khác để chiếm đoạt máy bay, tàu thủy: Gồm các hành vi như lừa đảo, lén lút, công nhiên… để chiếm đoạt máy bay, tàu thủy. Hành vi dùng thủ đoạn khác này không đe doạ tới tính mạng, sức khỏe của những người liên quan như hành vi dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực; mà đây là các hành vi mang tính chất lừa dối về ý chí.

Hành vi chiếm đoạt tàu bay hoặc tàu thủy tiềm ẩn những hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

• Thiệt hại về tài sản. Phương tiện bị chiếm đoạt có thể hư hỏng, ngừng hoạt động, gây tổn thất lớn cho chủ sở hữu và các bên liên quan;
• Nguy cơ an toàn bởi việc mất kiểm soát tàu bay hoặc tàu thủy đe dọa trực tiếp đến tính mạng hành khách, thuyền viên, nhân viên khai thác và cộng đồng; có thể dẫn đến thảm họa hàng không hoặc hàng hải;
• Hành vi này còn có thể ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, nhất là khi phương tiện bị chiếm đoạt đang thực hiện nhiệm vụ đặc biệt quan trọng.

Để cấu thành tội phạm, cần chứng minh mối quan hệ nhân quả giữa hành vi chiếm đoạt và hậu quả xảy ra hoặc nguy cơ gây hậu quả nghiêm trọng. Ngay cả khi chưa phát sinh thiệt hại tức thì chỉ cần hành vi có khả năng gây nguy hiểm đặc biệt lớn cho tính mạng, tài sản và trật tự an toàn xã hội thì vẫn đủ căn cứ để xử lý hình sự.

2.3. Mặt chủ quan:

Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy được thực hiện với lỗi có ý, có thể là cố ý trực tiếp hoặc cố ý gián tiếp. Cụ thể:

• Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra;
• Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra.

2.4. Chủ thể:

Chủ thể của tội phạm không phải chủ thể đặc biệt, bất kì ai cũng có thể trở thành chủ thể của tội phạm này. Đồng thời, chủ thể của tội phạm phải là người từ đủ 16 tuổi trở lên và có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự.

3. Khung hình phạt của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy:

Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy theo Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm.
• Khung 3: Phạt tù 20 năm hoặc tù chung thân.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt quản chế, cấm cư trú từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

4.1. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

• Có tổ chức theo điểm a khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Phạm tội có tổ chức nghĩa là có sự câu kết, phân công nhiệm vụ chặt chẽ giữa nhiều người để thực hiện hành vi chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy. Tính chất đồng phạm có tổ chức làm cho hành vi phạm tội trở nên nguy hiểm hơn nhiều lần so với hành vi đơn lẻ bởi sự phối hợp này giúp tội phạm có kế hoạch cụ thể, chuẩn bị kỹ lưỡng, khó bị lực lượng chức năng phát hiện và ngăn chặn. Vì vậy, pháp luật quy định đây là tình tiết tăng nặng khung hình phạt của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy với mức hình phạt từ 12 đến 20 năm tù.

• Sử dụng vũ khí, phương tiện hoặc thủ đoạn nguy hiểm khác theo điểm b khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Trong quá trình chiếm đoạt, nếu người phạm tội sử dụng vũ khí, phương tiện hoặc những thủ đoạn nguy hiểm như chất nổ, chất độc… hay lợi dụng tình huống đặc biệt (bão, mưa lớn, tai nạn) thì tính chất nguy hiểm cho xã hội càng cao. Điều này không chỉ đe dọa trực tiếp đến an toàn của tàu bay, tàu thủy và hành khách mà còn có thể gây ra hậu quả khôn lường cho cộng đồng. Do vậy, đây là tình tiết định khung làm tăng nặng mức hình phạt của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% theo điểm c khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Nếu trong quá trình phạm tội mà hành vi của người phạm tội dẫn đến hậu quả người khác bị thương tích hoặc tổn hại sức khỏe trong khoảng 31% đến 60% thì tính chất nguy hiểm được đánh giá ở mức nghiêm trọng. Điều này cho thấy hành vi không chỉ xâm phạm đến an toàn của phương tiện mà còn trực tiếp xâm hại đến sức khỏe con người, từ đó làm tăng mức độ nguy hiểm và hậu quả xã hội. Vì vậy cần xử lý ở khung hình phạt tăng nặng hơn.

• Chiếm đoạt tài sản từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng theo điểm d khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Ngoài việc chiếm đoạt phương tiện đặc biệt nguy hiểm là tàu bay, tàu thủy; nếu người phạm tội còn chiếm đoạt tài sản có giá trị lớn từ 200 triệu đến dưới 500 triệu đồng thì mức độ nguy hiểm càng tăng. Hành vi này không chỉ xâm phạm trật tự an toàn giao thông mà còn gây thiệt hại lớn về kinh tế, do đó pháp luật quy định đây là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy theo khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015.

• Tái phạm nguy hiểm theo điểm đ khoản 2 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Những trường hợp sau đây được coi là tái phạm nguy hiểm:

+ Đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý;

+ Đã tái phạm, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý.

4.2. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 3 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết người theo điểm a khoản 3 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Nếu hành vi phạm tội dẫn đến hậu quả chết người thì tính chất nguy hiểm đặc biệt lớn. Tội phạm không chỉ dừng lại ở việc chiếm đoạt phương tiện đặc biệt nguy hiểm mà còn xâm hại trực tiếp đến tính mạng con người – khách thể quan trọng nhất được pháp luật hình sự bảo vệ. Vì vậy, hình phạt được nâng lên khung cao nhất của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy (với mức 20 năm tù hoặc tù chung thân).

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên theo điểm b khoản 3 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Khi hành vi phạm tội gây thương tích cho người khác với tỷ lệ từ 61% trở lên thì mức độ xâm hại đến sức khỏe được coi là đặc biệt nghiêm trọng. Đây là hậu quả vượt xa so với mức nguy hiểm thông thường của hành vi chiếm đoạt, thể hiện sự tàn bạo và coi thường tính mạng, sức khỏe người khác. Vì thế cần phải xử lý theo khung hình phạt cao nhất của Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 31% trở lên theo điểm c khoản 3 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp có từ hai nạn nhân trở lên cùng bị thương tích hoặc tổn hại sức khỏe ở mức độ nghiêm trọng (từ 31% trở lên) cho thấy hậu quả lan rộng và mức độ nguy hiểm cao. Điều này phản ánh hành vi phạm tội không chỉ ảnh hưởng đến một cá nhân mà còn gây thiệt hại lớn cho nhiều người.

• Chiếm đoạt tài sản 500.000.000 đồng trở lên theo điểm d khoản 3 Điều 282 Bộ luật Hình sự 2015:

Ngoài hành vi chiếm đoạt phương tiện, nếu người phạm tội còn chiếm đoạt tài sản có giá trị rất lớn (từ 500 triệu đồng trở lên) thì tính chất nguy hiểm càng nghiêm trọng. Thiệt hại về kinh tế kết hợp với hành vi phạm tội đặc biệt nguy hiểm khiến pháp luật phải áp dụng khung hình phạt cao nhất, có thể tới 20 năm tù hoặc tù chung thân nhằm trừng trị thích đáng hành vi vi phạm và phòng ngừa chung cho xã hội.

5. Phân biệt Tội chiếm đoạt tàu bay, tàu thủy và Tội cưỡng đoạt tài sản:

THAM KHẢO THÊM:

• Tội cưỡng đoạt tài sản theo Điều 170 Bộ luật hình sự 2015
• Phân biệt, so sánh tội cướp tài sản và tội cưỡng đoạt tài sản
• Tội cướp tài sản theo quy định tại Điều 168 Bộ luật hình sự