Trong văn học Việt Nam, đã từng xuất hiện một văn phái lớn của các nhà văn thuộc dòng họ Ngô Thì từ giữa thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20. Để tìm hiểu rõ hơn về Tiểu sử cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Ngô Gia văn phái, mời tham khảo bài viết dưới đây.
Mục lục bài viết
- 1 1. Tiểu sử cuộc đời của Ngô Gia văn phái:
- 2 2. Sự nghiệp sáng tác của Ngô Gia văn phái:
- 3 3. Khái quát đôi nét về 20 thành viên Ngô gia Văn phái:
- 3.1 3.1. Ngô Chí Thất (1635 – 1713):
- 3.2 3.2. Ngô Tuấn Dị (1655 – ?):
- 3.3 3.3. Ngô Đình Thạc (1678 – 1740):
- 3.4 3.4. Ngô Đình Chất (1686 – 1758):
- 3.5 3.5. Ngô Trân (1671 – 1761):
- 3.6 3.6. Ngô Thì Ức (1709 – 1736):
- 3.7 3.7. Ngô Thì Sĩ (1726 – 1780):
- 3.8 3.8. Ngô Tưởng Đạo (1732 – 1802):
- 3.9 3.9. Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803):
1. Tiểu sử cuộc đời của Ngô Gia văn phái:
Ngô gia Văn phái có thể hiểu theo hai nghĩa: đầu tiên, nó chỉ một nhóm các nhà văn thuộc dòng họ Ngô Thì sống ở làng Tả Thanh Oai, Thanh Trì, Hà Nội từ thời Lê trung hưng đến thời Nguyễn; thứ hai, nó là tên của một bộ sách tập hợp các tác phẩm của các thành viên trong Ngô gia Văn phái.
Trong văn học Việt Nam, đã từng xuất hiện một văn phái lớn của các nhà văn thuộc dòng họ Ngô Thì ở làng Tả Thanh Oai, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc huyện Thanh Trì, thành phố Hà Nội) trong khoảng thời gian hơn 200 năm từ giữa thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20. Văn phái này được khởi xướng và dựng nên bởi Ngô Chi Thất (1635 – 1713) đời thứ 29 và Ngô Trân (1671 – 1761) đời thứ 31, và sau này được gọi là NGÔ GIA VĂN PHÁI. Ban đầu, văn phái này chỉ gồm các tác giả từ Ngô Chi Thất, Ngô Trân, Ngô Thì Ức đến Ngô Thì Điển. Tuy nhiên, về sau nó được bổ sung thêm các tác giả khác và cuối cùng được kết thúc bởi Ngô Giáp Đậu (đời thứ 37). Tổng cộng, văn phái này bao gồm 20 tác giả thuộc 9 thế hệ của dòng họ Ngô Thì.
Tuy nhiên, điều đáng lưu ý là tên Ngô Thì thường bị nhầm lẫn với tên Ngô Thời, do kiêng húy tên thủa nhỏ của vua Tự Đức là Phúc Thì nên chữ Thì 時 đọc trại thành Thời.
2. Sự nghiệp sáng tác của Ngô Gia văn phái:
15 trong số 20 thành viên của Ngô gia Văn phái đã được tập hợp lại trong bộ sách Ngô gia Văn phái gồm 36 quyển. Bộ sách này được đặt tên theo tên của văn phái và được Ngô Thì Trí, em trai của Ngô Thì Nhậm, đời thứ 34, đề xuất và khởi công biên tập tập đầu tiên, với Ngô Thì Điển, con trai của Ngô Thì Nhậm, đời thứ 35, thực hiện công tác biên tập. Bộ sách này là một tài liệu đồ sộ, được sưu tập để giới thiệu truyền thống văn hóa và văn học của dòng họ Ngô Thì, không phải là một hợp tuyển hay tổng tập của những tác giả cùng một trường phái hoặc một khuynh hướng tư tưởng và sáng tác. Các nhà sưu tập Ngô gia đã lựa chọn tiêu chí huyết thống làm yếu tố quan trọng, không bị ràng buộc nhiều về chính kiến hoặc địa vị của các thành viên trong các tập đoàn phong kiến. Các tác phẩm đều viết bằng chữ Hán và bao gồm đủ các thể loại, với thơ là nhiều nhất, theo sau là phú, truyện ký, tự, bạt, khải, biểu, tấu, sớ… Thành tựu nổi bật của dòng văn Ngô gia được thể hiện ở hai bộ môn quan trọng của nền học thuật thời trung đại là Văn học và Sử học. Ngoài ra, bộ sách còn mang nhiều giá trị về văn hóa, xã hội và phác họa một bức tranh toàn cảnh xã hội Đàng Ngoài trong thời kỳ Lê-Trịnh, Tây Sơn và triều Nguyễn từ thế kỷ 18 đến nửa đầu thế kỷ 19.
“Bộ sách Ngô gia Văn phái” là tuyển tập các tác phẩm văn học của dòng họ Ngô Thì, nổi bật trong đó là tác phẩm “Hoàng Lê nhất thống chí”. Được viết dưới hình thức chương hồi, tác phẩm này kể về những biến cố lịch sử quan trọng trong giai đoạn thống nhất đất nước của nhà Lê, giúp đưa Đàng ngoài và Đàng trong trở lại là một đất nước thống nhất. Tác phẩm được biên tập và xuất bản nhiều lần, và đã được nhà văn Ngô Tất Tố và một số dịch giả khác dịch sang Quốc ngữ.
Ngoài việc đem lại giá trị lịch sử và văn học, “Hoàng Lê nhất thống chí” còn là nguồn cảm hứng cho các tác phẩm nghệ thuật khác. Cốt truyện của nó đã được dàn dựng thành các tác phẩm sân khấu, điện ảnh và được công chiếu rộng rãi. Tác phẩm này kể lại những biến cố lịch sử sôi động như sự lên ngôi của Trịnh Sâm, sự sủng ái của Đặng Thị Huệ trở thành Tuyên phi, loạn kiêu binh, chiến thắng của Nguyễn Huệ trước quân Thanh, sụp đổ của cơ nghiệp họ Trịnh, xâm lược của quân Thanh và cuối cùng là sự thành lập triều đại nhà Nguyễn.
Với nội dung phong phú và cách viết tinh tế, “Hoàng Lê nhất thống chí” đã trở thành tác phẩm tiêu biểu của bộ sách Ngô gia Văn phái và là một trong những tác phẩm văn học có ảnh hưởng sâu sắc trong lịch sử văn học Việt Nam.
3. Khái quát đôi nét về 20 thành viên Ngô gia Văn phái:
3.1. Ngô Chí Thất (1635 – 1713):
Sinh ra trong dòng họ Ngô Thì, đời thứ 29 của tộc Ngô, là con của Ngô Đức Phu, tước Kiêm thọ hầu. Ông thi đỗ làm quan, thăng đến chức Tả Thị lang Bộ Hình, thụy là Tế Hiển Hầu. Ông có sáu người con trai, trong đó có hai người là Ngô Đình Thạc và Ngô Đình Chất, cũng thi đỗ làm quan đến chức Thượng thư, được phong Quận công. Cả hai đều là thành viên của nhóm văn học Ngô gia Văn Phái.
Chính Ngô Chí Thất và Ngô Trân đã sáng lập và phát triển phong trào văn học họ Ngô.
3.2. Ngô Tuấn Dị (1655 – ?):
Hiệu là Minh Tuệ, sinh ra trong dòng họ Ngô Thì – Tả Thanh Oai, đời thứ 30 của tộc họ Ngô. Ông là con ông Ngô Hữu Mỹ và cháu ông Ngô Đức Tuấn. Năm 34 tuổi, ông thi đỗ đệ tam giáp đồng tiến sỹ năm Chính Hoà thứ 9 (1688) niên hiệu Mậu Thìn. Ông ra làm quan, giữ các chức ở Hàn lâm viện, Hiệu thảo, Thị lang. Họ Ngô Thì – Tả Thanh Oai có bảy người liên tiếp đỗ đầu khoa thi Hội, Ngô Tuấn Dị là người đỗ đầu.
3.3. Ngô Đình Thạc (1678 – 1740):
Sinh vào năm 1678, Ngô Đình Thạc (tên khai là Ngô Đình Oanh, tự Nhân Trai) là con trai thứ của Ngô Chi Thất và anh em của Tiến sỹ Xuyên Quận công Ngô Đình Chất. Sau khi đỗ Đệ tam giáp Đồng Tiến sỹ khoa Canh thìn năm 1700, ông làm quan đến chức Thượng thư bộ Binh và được tước phong Huy Quận công sau khi đi sứ sang nhà Thanh báo tang Lê Dụ Tông vào năm 1732. Vào cuối năm 1739, ông giữ chức Tham tụng, Thượng thư bộ Hộ. Tháng 3 năm 1740, ông được phái đi Trấn thủ Lạng Sơn, nhưng bị giặc Toản Cơ kéo quân bao vây Đoàn Thành. Ông không chạy trốn và giữ tiết tháo không khuất phục, bị hại khi sống chết cùng thành. Ngô Đình Thạc qua đời vào năm 1740 ở tuổi 63, được truy tặng phong tước Huy Quận công và hàm Thiếu bảo.
3.4. Ngô Đình Chất (1686 – 1758):
Sinh vào năm 1686, Ngô Đình Chất (tên khai là Ngô Đình Oánh, tự Hồng Lượng, hiệu Thận Tra) là con trai của Thế Hiển Hầu Ngô Chi Thất và là em trai của Thượng thư Tiến sĩ Ngô Đình Thạc. Sau khi đỗ Tiến sỹ khoa Tân Sửu năm 1721 đời Lê Dụ Tông, ông giữ các chức Đô ngự sử Bồi tụng và làm Tán lý quân vụ trong đạo quân đi đánh dẹp Nguyễn Hữu Cầu. Tuy nhiên, ông thua trận và bị cách chức, sau đó được phục hồi và thăng dần lên chức Thượng thư bộ Binh, tước phong Nhuệ Xuyên Hầu và Phương Quận công. Năm 1751, ông xin về nghỉ hưu nhưng sau đó không lâu lại được triệu ra làm Bồi tụng vì có việc triều đình. Ngô Đình Chất qua đời vào năm 1758 ở tuổi 73 và được truy tặng phong tước Nhuệ Quận công và hàm Thái bảo.
3.5. Ngô Trân (1671 – 1761):
Ngô Trân, còn được gọi là Đan Nhạc, cha của Ngô Thì Ức, là một học giả và nhà văn nổi tiếng thuộc thế hệ thứ 31 của gia đình Giáp. Ông được coi là một trong “thất hổ thành Thăng Long” (Trường An thất hổ) nhờ tài hùng biện và văn chương. Ngô Trân đỗ khoa Hoành từ, làm quan, dạy học, đào tạo nhiều học trò, cùng Ngô Chi Thất lập nên truyền thống văn chương họ Ngô.
3.6. Ngô Thì Ức (1709 – 1736):
Ngô Thì Ức là học trò tài hoa học với Đan Nhạc và Tiến sĩ Vũ Huy. Mặc dù vượt qua cấp hai của kỳ thi Hương ở tuổi 24, nhưng ông đã trượt hai kỳ thi tiếp theo và chọn tập trung vào việc viết lách thay vì theo đuổi sự nghiệp trong chính phủ. Các tác phẩm đáng chú ý của anh ấy bao gồm Nam trình liên vịnh tập, Nghi vịnh thi tập và Tuyết Trai thi tập, thể hiện tài năng và sở thích của anh ấy đối với một cuộc sống vô tư. Bài thơ Tiêu dao ngâm của Ngô Thì Ức được Phan Huy Chú khen ngợi có tính thanh cao, tao nhã giống như của Đào Tiềm.
Ngô Thì Ức đáng tiếc đã qua đời vào năm Bính Thìn (1736) khi mới 27 tuổi, nhưng di sản của ông vẫn còn mãi khi ông được truy tặng tước Phong Trạch bá và được coi là người sáng lập ra truyền thống văn chương họ Ngô.
3.7. Ngô Thì Sĩ (1726 – 1780):
Ngô Thì Sĩ, sinh năm 1726 và được biết đến với các bút danh là Thế Lộc và Ngọ Phong, là khách chính và quan chức thời đại 33 chi Giáp. Ông là con trưởng của Phong Trạch Bá Ngô Thì Ức và anh trai của Tiến sĩ Phương Quận công Ngô Thì Nhậm. Ngoài ra, ông còn là nhạc phụ của danh sĩ Phan Huy Ích.
Dù nổi tiếng với trí thông minh, Ngô Thì Sĩ đã thi nhiều khoa trước khi đỗ. Tuy nhiên, năm 1743 ông đỗ Hương tiến và hai năm sau đó, năm 1745 ông đỗ đầu khoa Sỹ vọng. Sau đó, ông được điều đến làm quan và trở thành Thị giảng cho Thế tử Trịnh Sâm. Năm 1764, ông được bổ nhiệm làm Giám sát Ngự sử Sơn Tây và thăng Đốc đồng Thái Nguyên, Bắc Ninh.
Năm 42 tuổi, Ngô Thì Sĩ đỗ Hòang giáp khoa Bính Tuất 1766 đời Lê Hiển Tông, trở thành Đông các hiệu thư. Sau đó, ông chuyển đi làm Hiến sát sứ Thanh Hóa và thăng Tham chính Nghệ An. Tuy nhiên, năm 1771, ông bị cách chức là Hoàng Ngũ Phúc tội ác.
Sau khi được trở lại làm quan năm 1773, Ngô Thì Sĩ được bổ sung làm Hiệu lý viện Hàn lâm và ít lâu sau, ông thăng Thiêm đô ngự sử và Bí thư các Chính tự. Năm 1777, ông được bổ nhiệm làm Đốc trấn Lạng Sơn và có nhiệm vụ xây dựng Đoàn Thành cũng như tu sửa động Nhị Thanh. Năm 1780, ông tham gia chiến dịch Đánh dẹp Hoàng Đồng ở Tuyên Quang (phối hợp với quân Nguyễn Lễ Đốc trấn Sơn Tây). Trong khi đi Mục Nam Quan cùng năm, ông ghé thăm động Nhị Thanh và đột ngột qua đời vào tối ngày 29 tháng 8 (tức 22 tháng 10 năm 1780) lúc đó, khi ông đã 55 tuổi.
Ngoài sự nghiệp chính trị, Ngô Thì Sĩ còn là một nhà sử học, nhà văn, nhà thơ nổi tiếng của Việt Nam thế kỷ 18, và là người có công lớn trong phong trào văn học Ngô gia Văn phái. Ông đã để lại nhiều tác phẩm và đóng góp văn học có giá trị, bao gồm các tác phẩm lịch sử Việt sử tiêu án, Đại Việt sử ký tiền biên và Đại Việt sử ký toàn thư.
3.8. Ngô Tưởng Đạo (1732 – 1802):
Ngô Tưởng Đạo, sinh năm 1732, là con Ngô Thì Ức và là cha của Ngô Thì Du. Ông là một nhà quan tài hoa và từng giữ nhiều chức vụ quan trọng trong triều đình. Tuy nhiên, sau khi Tây Sơn lên ngôi, ông từ chối mời gọi của họ và giữ lòng trung với nhà Hậu Lê. Ông cũng là một nhà văn và đã sáng tác nhiều tác phẩm, tuy nhiên chỉ còn lại một tập bản thảo làm lúc cuối đời. Trong cuộc đời, ông rất quan tâm đến giáo dục và đạo Nho. Ngô Tưởng Đạo qua đời năm 1802, thọ 71 tuổi.
3.9. Ngô Thì Nhậm (1746 – 1803):
Ngô Thì Nhậm, danh sĩ nổi tiếng đời Hậu Lê, có công lớn trong việc giúp triều Tây Sơn đánh tan quân Thanh. Ông được Nguyễn Huệ cai quản Bắc Hà và đề ra chủ trương rút lui chiến lược về Tam Điệp, giúp Quang Trung giải phóng Thăng Long. Ngô Thì Nhậm còn là một nhà văn và là Tổng tài Quốc sử quán, để lại cho đời hơn 20 tác phẩm có giá trị.
