Tỉ lệ bản đồ là gì? Cách tính, ký hiệu và ý nghĩa tỉ lệ bản đồ?

1. Tỉ lệ bản đồ là gì?

Bản đồ là hình thu nhỏ tương đối chính xác của một khu vực hoặc toàn bộ địa cầu. Một bản vẽ đơn giản thể hiện không gian, địa điểm và hiển thị những thông số liên tục đối với môi trường xung quanh liên quan trực tiếp đến địa điểm đó. 

Tỷ lệ bản đồ là tỷ số giữa khoảng cách đo được trên bản đồ với khoảng cách đo được ngoài thực địa. Nó thể hiện mức độ thu nhỏ khoảng cách giữa hình ảnh trên bản đồ và thực tế trên mặt đất, tỷ lệ bản đồ càng lớn thì độ chi tiết của nội dung bản đồ càng lớn và ngược lại.

2. Ký hiệu và tỷ lệ xích:

2.1. Ký hiệu:

Ký hiệu của bản đồ có dạng 1: M trong đó M cho biết khoảng cách thực gấp bao nhiêu lần tương ứng so với khoảng cách bản đồ. 

Tỷ lệ bản đồ chính xác hơn và tương ứng với ảnh M nhỏ. Bản đồ tỷ lệ nhỏ ít chi tiết hơn và có số M cao hơn.

2.2. Tỷ lệ xích: 

Tỉ lệ xích T của một bản vẽ ( hoặc một bản đồ ) là tỷ số khoảng a giữa hai điểm trên bản vẽ (bản đồ) và khoảng cách b giữa hai điểm tương ứng ngoài thực tế. 

T = a/b ( a, b cùng đơn vị ) 

Ví dụ: Nếu khoảng cách a trên bản đồ là 1 cm, khoảng cách b thực tế là 1 km thì tỷ lệ bản đồ là T 1/100.000, vì 1 km = 100.000 cm. 

Bản đồ có tỉ lệ lớn thì càng chi tiết và tương ứng với số T nhỏ. Bản đồ tỉ lệ nhỏ kém chi tiết hơn và có số T lớn.

3. Các loại tỷ lệ bản đồ:

Tỷ lệ bản đồ được thể hiện dưới hai dạng: 

Tỷ lệ của một số là một phân số có tử số luôn bằng 1, mẫu số càng lớn thì tỉ lệ càng nhỏ và ngược lại. Ví dụ: tỷ lệ 1:100.000 có nghĩa là 1 cm trên bản đồ thực tế là 100.000 cm hoặc 1000 m (1 km). 

Tỷ lệ thước là tỉ lệ được vẽ cụ thể dưới dạng một thước đo tính sẵn. Mỗi đoạn quy tắc được đánh số theo độ dài phản hồi thực tế. 

Tỷ lệ bản đồ có liên quan đến mức độ mà các đối tượng địa lý được thể hiện trên bản đồ. Tỷ lệ càng lớn, bản đồ càng chi tiết. 

Bản đồ có tỷ lệ lớn hơn 1:200.000 là bản đồ tỷ lệ lớn. Bản đồ có tỷ lệ 1:200.000 đến 1:1.000.000 là bản đồ cỡ trung bình. Bản đồ có tỷ lệ nhỏ hơn 1:1.000.000 là bản đồ tỷ lệ nhỏ.

4. Bản đồ:

Bản đồ hay tạo bản đồ là nghiên cứu và thực hành tạo ra hình ảnh của Trái đất trên một bề mặt phẳng. Người tạo ra bản đồ được gọi là người vẽ bản đồ. 

Bản đồ đường bộ là bản đồ được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay và là một phần của các bản đồ hàng hải, gồm biểu đồ hàng không và hải lí, bản đồ mạng lưới đường sắt, bản đồ đi bộ đường dài và đi xe đạp. Về số lượng, các trang bản đồ được thiết kế nhiều nhất có thể là từ các cuộc thăm dò ý kiến ​​địa phương, thành phố, đô thị, cơ quan quản lý, cơ quan thuế, nhà cung cấp dịch vụ, dịch vụ khẩn cấp và các tổ chức địa phương khác. Quân đội đã thực hiện nhiều dự án nghiên cứu quốc gia, chẳng hạn như Khảo sát vũ khí của Anh: một cơ quan hành chính dân sự được quốc tế biết đến với công việc chi tiết chuyên sâu. 

Ngoài thông tin về vị trí, bản đồ còn có thể được sử dụng để vẽ các đường đồng mức thể hiện các giá trị không đổi về  độ cao, nhiệt độ, lượng mưa, v.v.

Bản đồ chính trị hoặc vật lý thường được sử dụng trong vẽ bản đồ thế giới hoặc các khu vực rộng lớn thường. 

Bản đồ chính trị: Được sử dụng để thể hiện ranh giới lãnh thổ.

Bản đồ địa lý: Được sử dụng để thể hiện các đặc điểm địa lý như núi, loại đất hoặc sử dụng đất, bao gồm cơ sở hạ tầng như đường bộ, đường sắt và các công trình khác. 

Ngoài ra còn có một số bản đồ như: 

 – Bản đồ địa hình hiển thị độ cao và độ nổi với đường viền hoặc bóng  

 – Bản đồ địa chất không hiển thị bề mặt vật lý nhưng cũng hiển thị các đặc điểm đá, đường đứt gãy và  cấu trúc ngầm.

5. Cách đo tính khoảng cách thực địa dựa vào tỉ lệ trên bản đồ: 

Để tính khoảng cách trên thực địa (theo đường chim bay) dựa vào tỷ lệ bản đồ, ta phải làm như sau: 

– Đo khoảng cách giữa hai điểm trên bản đồ bằng thước. 

– Đọc độ dài đoạn vừa đo bằng thước. 

– Sử dụng tỷ lệ bản đồ để tính khoảng cách trên thực địa. 

Ví dụ, nếu độ dài đo được giữa hai điểm A và B trên bản đồ tỷ lệ 1:15000 là 5 cm thì khoảng cách giữa hai thực địa là 750 m.

6. Độ chính xác của bản đồ:

Để lập bản đồ các khu vực lớn hơn, cần thiết không thể bỏ qua độ cong, phải lập bản đồ các hình chiếu từ bề mặt cong của trái đất lên mặt phẳng. Nếu hình cầu không thể được làm phẳng thành một mặt phẳng không bị biến dạng, thì tỷ lệ của bản đồ không thể là hằng số. Một số bản đồ được cố ý thu nhỏ để phản ánh thông tin khác ngoài diện tích đất hoặc khoảng cách. 

Ví dụ về tỷ lệ bị bóp méo là bản đồ London Underground nổi tiếng. Cấu trúc địa lý cơ bản được giữ lại, nhưng các đường ống (và sông Thames) được làm phẳng để làm rõ mối quan hệ giữa các trạm. Gần trung tâm của bản đồ, các trạm được đặt cách xa nhau hơn là gần các cạnh của bản đồ. Những điểm không chính xác khác có thể là do cố ý. Ví dụ: Bản đồ đường bộ có thể không hiển thị các tuyến đường sắt, đường thủy nhỏ hoặc các đoạn đường khác có thể nhìn thấy được và ngay cả khi có, chúng có thể khó nhìn thấy hơn so với đường chính. Được gọi là khai báo, thực tiễn làm cho chủ đề mà người dùng quan tâm dễ đọc hơn mà không ảnh hưởng đến mức độ chính xác tổng thể. Bản đồ dựa trên phần mềm cho phép người dùng chuyển đổi giữa bật, tắt và tự động khi cần. Ở chế độ tự động, mức hiển thị được điều chỉnh khi người dùng thay đổi tỷ lệ hiển thị.

7. Ý nghĩa của tỷ lệ bản đồ:

7.1. Trong thực tiễn:

‐ Dẫn đường trên bộ, trên biển và trên không.

‐ Là tài liệu vô giá trong quân sự (cung cấp thông tin về địa hình để lập bản đồ tác chiến) 

– Trong công nghiệp, xây dựng, giao thông,… dùng để khảo sát, quy hoạch, đặc biệt là bản đồ địa hình tỷ lệ lớn. 

– Trong nông nghiệp, nó được sử dụng trong quy hoạch, quản lí đất đai, quy hoạch và phân vùng, xây dựng thủy lợi

– Trong giáo dục, nó là đồ dùng trực quan, sách giáo khoa khác để dạy và học địa lý, lịch sử. Bản đồ còn là công cụ để tuyên truyền, quảng bá nhằm nâng cao trình độ văn hóa chung của nhân dân. 

‐ Trong tình hình kinh tế xã hội, nó là một công cụ cần thiết trong ngành du lịch. Bản đồ là công cụ hỗ trợ đắc lực cho việc hoạch định xu hướng phát triển kinh tế của mỗi quốc gia, mỗi ngành kinh tế – xã hội. 

‐ Bản đồ là một văn bản pháp lý quan trọng trong trao đổi chung về hành chính công trong lĩnh vực bất động sản nói chung.

7.2. Trong khoa học: 

Tất cả các nghiên cứu về địa lý và khoa học trái đất đều bắt đầu bằng bản đồ và kết thúc bằng bản đồ. Kết quả khảo sát được hiển thị trên bản đồ được chính xác hóa. Với sự trợ giúp của bản đồ, có thể tìm ra quy luật phát triển và phân bố khu vực của các đối tượng và hiện tượng được hiển thị trên bản đồ. Vì vậy: 

‐ Bản đồ chính là công cụ dùng trong nghiên cứu khoa học cũng như trong nhiều ngành kinh tế quốc dân. 

‐ Bản đồ là nguồn cung cấp các thông tin đa dạng cần thiết và chính xác. 

‐ Bản đồ mang đến cho chúng ta cái nhìn tổng quan khi chúng ta nhìn vào mô hình không gian khách quan thực tế.

Hiện nay và trong tương lai, bản đồ vẫn đóng một vai trò quan trọng trong việc giải quyết một số nhiệm vụ của con người. Tầm quan trọng của bản đồ vượt qua khuôn khổ của từng quốc gia và khu vực. Là việc sử dụng và thiết lập hệ thống thông tin địa lý (GIS) để tổ chức lực lượng sản xuất nhằm sử dụng và bảo vệ tài nguyên, môi trường, dân số và phát triển. Sự phát triển của thế giới trong mọi lĩnh vực đòi hỏi lượng lớn các sản phẩm bản đồ (về số lượng và chủng loại). 

Vấn đề của ngành bản đồ không chỉ là số lượng bản đồ mà còn là thời gian thành lập nhanh nhất, khả năng sử dụng và truy xuất dữ liệu bản đồ nhanh chóng, chính xác và dễ dàng. Để giải quyết vấn đề này, xu hướng trên thế giới và ở nước ta chính là ứng dụng công nghệ mới trong sản xuất và bảo quản bản đồ.