Thơ Đường là một trong những di sản văn hóa quý báu của dân tộc Trung Hoa, đồng thời có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển văn hóa của nhiều quốc gia trên thế giới trong đó có Việt Nam. Hãy tham khảo bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn về thơ Đường luật.
Mục lục bài viết
1. Thơ Đường luật là gì?
Thơ Đường thường dùng để chỉ những bài thơ do các nhà thơ thời Đường sáng tác, là kiệt tác trí tuệ của các nho sĩ thời Đường.
Hình thức và phong cách thơ Đường đầy màu sắc và cách tân. Nó không chỉ kế thừa truyền thống của các bài dân ca Hán, Ngụy và Nhạc Phủ, mà còn phát triển mạnh mẽ phong cách của các bài hát; việc sử dụng hình thức cũng đã tạo ra thơ hiện đại với một phong cách đặc biệt đẹp và gọn gàng.
2. Các thể loại thơ Đường luật:
Có nhiều hình thức thơ Đường. Các bài thơ cổ của nhà Đường chủ yếu bao gồm các bài thơ năm chữ và bảy chữ. Ngoài ra còn có hai loại thơ hiện đại, một loại được gọi là tứ tuyệt và loại kia được gọi là câu thơ.
Vì vậy, về cơ bản có sáu thể thơ Đường cơ bản: ngũ ngôn cổ phong, thất ngôn cổ phong, ngũ ngôn tứ tuyệt, thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn tứ tuyệt và thất ngôn tứ tuyệt. Thơ cổ có yêu cầu về nhịp điệu tương đối rộng: trong một bài thơ, số câu có thể nhiều hay ít, chương có thể dài hay ngắn, vần có thể chuyển. Thơ hiện đại có yêu cầu khắt khe về nhịp điệu, nhịp điệu: số câu trong bài thơ hạn chế, tức là bốn câu tứ tuyệt và tám câu thất ngôn, bốn câu trở thành đối đáp. Thể thơ cổ truyền từ đời trước nên còn gọi là thể cổ phong. Thơ hiện đại có nhịp điệu chặt chẽ nên có người còn gọi là thơ luật.
Thơ hiện đại là một phong cách thơ mới lúc bấy giờ, sự ra đời và trưởng thành của nó là một sự kiện trọng đại trong lịch sử phát triển thơ ca đời Đường. Nó đẩy đặc điểm nghệ thuật của âm tiết hài hòa và từ ngữ tinh tế của thơ cổ Trung Quốc lên một tầm cao chưa từng có, và tìm thấy một hình thức tiêu biểu nhất cho thơ trữ tình cổ đại, vẫn rất phổ biến trong nhân dân. Tuy nhiên, thể thơ hiện đại do bị hạn chế về thể thơ chặt chẽ nên có xu hướng hạn chế nội dung của bài thơ, không thể tự do sáng tạo và diễn xướng, đây là một khuyết điểm lớn do ưu điểm của nó mang lại.
3. Các trường phái thơ Đường luật:
3.1. Phong cảnh bình dị:
Đặc điểm: Chủ đề chủ yếu là núi xanh mây trắng, ẩn cư ẩn sĩ, phong cách chủ yếu trầm tĩnh tao nhã, tràn đầy vẻ đẹp nữ tính.
3.2. Thơ biên cương:
Đặc điểm: Miêu tả chiến tranh, chiến trường, thể hiện khí thế hào hùng bảo vệ tổ quốc, hoặc miêu tả khung cảnh biên cương hùng vĩ tráng lệ, phong tục kỳ lạ, hoặc miêu tả sự tàn khốc của chiến tranh, bóng tối trong quân ngũ, gian khổ chinh phạt, thể hiện sự hài hòa của dân tộc Khao khát và cảm xúc.
Bài thơ tiêu biểu: ” Bài hát trên biên giới ” và ” Bài hát ở bên cạnh “, “Tham gia quân đội và viễn chinh về phương Bắc “
3.3. Thơ lãng mạn:
Người đại diện: Lí Bạch .
Đặc điểm: Tập trung thể hiện cảm xúc cá nhân, hát lên khát khao và mưu cầu giá trị bản thân trong cuộc sống tự do. Lời thơ tự do, phóng khoáng, uyển chuyển, giàu sức tưởng tượng và có khí thế hào hùng. Ngôn ngữ ủng hộ tự nhiên và chống lại sự tinh chế.
Tác phẩm tiêu biểu:
Lý Bạch: “ Uống trăng một mình ”, “Mộng du bà ngoại hát tiễn biệt”, “Đường vào Thục khó đi”, v.v.
3.4. Thơ hiện thực:
Người đại diện: Đỗ Phúc .
Đặc điểm: Phong cách nghệ thuật của thơ u ám, bức bối , thường bộc lộ tâm trạng lo lắng về thời thế, xót thương cho thế sự . Phong cách hiện thực của Đỗ Phúc đã được kế thừa từ giữa triều đại nhà Đường đến triều đại nhà Tống.
Tác phẩm tiêu biểu: ” Ba viên chức “, ” Ba lần chia tay “, “Lính và xe ngựa” , v.v.
4. Đặc điểm của thơ Đường luật:
Thơ Đường luật bao gồm hệ thống các quy tắc phức tạp thể hiện ở năm điều sau: Luật, Niêm, Vần, Đối và Bố cục
Về thể loại có nhiều các thể loại như đã trình bày ở trên.
Điều quan trọng nhất trong luật của thơ Đường luật là đối, bao gồm hai nguyên tắc chủ yếu là đối âm và đối ý, nghĩa là lần lượt theo thứu tự các chữ thứ nhất, chữ thứ 2, chữ thứ 3,… của câu bên trên phải đối âm và ý với các chữ thứ nhất, chữ thứ 2, chữ thứ 3,… của câu dưới. Nhưng để làm được điều này thì quả thực rất khó, vì vậy có quy ước đơn giản hơn là nhất tam ngũ bất luật (chữ thứ nhất, chữ thứ ba, chữ thứ năm thì không cần phải theo luật).
Về Luật Đối âm (luật thanh bằng trắc):
– Luật của thơ Đường sẽ căn cứ trên các thanh trắc bằng, dùng các chữ ở vị trí thứ 2, thứ 4, thứ 6 và thứ 7 trong cùng một câu thơ để xây dựng nên quy tắc. Thanh bằng chính là những chữ không có dấu hoặc có dấu huyền, còn về thanh trắc là tất cả các dấu còn lại: sắc, nặng, hỏi, ngã.
– Những bài tuân theo quy tắc thanh bằng là bài thơ sử dụng thanh bằng trong chữ thứ 2 của câu thơ đầu tiên; ngược lại điều này nếu chữ thứ 2 trong câu thơ đầu tiên mà sử dụng các thanh trắc thì được gọi là luật thanh trắc. Chữ thứ 2 và chữ thứ 6 trong cùng một câu thơ phải đồng điệu nhau về các thanh điệu và đồng thời chữ thứ 5 không được có thanh điệu giống như với hai chữ trên kia.
Luật Đối ý
– Một quy luật cố định trong bài thơ được sáng tác theo thể Đường luật chính là ý nghĩa của câu thơ thứ 3, thứ 4 phải đối lẫn nhau và cả hai câu thơ thứ 5, thứ 6 cũng phải đối lẫn nhau.
– Đối chính có nghĩa là sự tương phản về nghĩa của các từ đơn, từ láy hoặc từ ghép và bao hàm cả sự tương quan trong cách tác giả sử dụng các từ ngữ. Đối chữ hiểu là động từ đối với động từ, danh từ đối với danh từ. Và đối cảnh nghĩa là cảnh động đối với cảnh tĩnh, trên thì đối với dưới, trái thì đối với phải, to đối với nhỏ.
– Nếu trong bài thơ Đường luật các câu thơ thứ ba, thứ tư không đối nhau hoặc những câu thơ thứ năm, câu thơ thứ sáu không đối nhau thì được gọi là thất đối.
Đặc điểm thơ đường luật ở Việt Nam
Thời đại phong kiến xưa văn hóa cũng như văn học nước ta chịu ảnh hưởng của văn hóa Trung Hoa hơn nữa văn hóa chứ Nôm cũng chưa được phổ biến, chú trọng nên hệ thống giáo dục và khoa cử thời trung đại đều phải sử dụng tiếng Hán, người Việt ta đã sử dụng tiếng Hán để hoạt động, sáng tác thơ văn trong số đó là sự phát triển rất mạnh mẽ của dòng thơ theo luật Đường.
Nguyễn Thuyên chính xác là người khởi xướng đưa tiếng Việt vào thơ ca văn học, tạo lập ra dòng thơ thơ Hàn luật, là sự kết hợp thơ Đường luật với các thể thơ dân tộc Việt.
Thể loại thơ đầy sáng tạo này của nước ta kéo dài từ thời đại nhà Trần cho đến nửa đầu thế kỷ 20. Tuy nhiên khi phong trào Thơ Mới được hình thành và phát triển, số lượng các bài thơ Hàn luật đã bị hạn chế đáng kể.
Bố cục: được chia thành 4 phần: đề, thực, luận, kết. Đề là hai câu thơ đầu, gọi là câu phá đề, câu thơ thứ hai gọi là câu thừa đề với mục đích chuyển tiếp ý để đi vào phần sau. Thực là hai câu thơ tiếp theo, tại đây tác giả sẽ giải thích rõ ý ở hai câu thơ đầu bài. Luận là hai thơ câu tiếp theo, sẽ luận về hai câu thực. Kết gồm hai câu cuối, sẽ kết ý toàn bài.
5. Một số bài thơ Đường luật:
Bạn Đến Chơi Nhà – tác giả Nguyễn Khuyến
Đã bấy lâu nay bác tới nhà.
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta.
Tĩnh Dạ Tứ- Lý Bạch
“Sàng tiền minh nguyệt quang
Nghi thị địa thượng sương
Cử đầu vọng minh nguyệt
Đê đầu tư cố hương.”
Dịch nghĩa:
Đầu giường ánh trăng chiếu rọi
Ngỡ là sương trên mặt đất
Ngẩng đầu ngắm trăng sáng
Cúi đầu nhớ quê cũ.
Dịch thơ:
Ánh trăng chiếu sáng đầu giường
Ngỡ là mặt đất phủ sương móc dày
Ngẩng đầu ngắm ánh trăng đầy
Cúi đầu bỗng nhớ những ngày cố hương
Qua Đèo Ngang – Bà Huyện Thanh Quan
Bước tới Đèo Ngang, bóng xế tà,
Cỏ cây chen đá, lá chen hoa.
Lom khom dưới núi, tiều vài chú,
Lác đác bên sông, chợ mấy nhà.
Nhớ nước, đau lòng, con quốc quốc,
Thương nhà mỏi miệng, cái gia gia.
Dừng chân đứng lại, trời, non, nước,
Một mảnh tình riêng, ta với ta.
