Truyện Kiều của Nguyễn Du là một trong những tác phẩm lớn của văn học dân tộc Việt Nam. Tác phẩm đã để lại dấu ấn sâu đậm và ghi vào lòng người dân Việt Nam nói chung và góp phần làm lan tỏa lòng yêu văn học của đất nước nói riêng.
Mục lục bài viết
1. Hoàn cảnh sáng tác Truyện Kiều:
1.1. Nguồn gốc:
Đoạn Trường Tân Thanh, thường được gọi đơn giản là Truyện Kiều, là một truyện thơ của đại thi hào Nguyễn Du. Đây được coi là truyện thơ nổi tiếng nhất và được coi là tác phẩm kinh điển trong nền văn học Việt Nam, tác phẩm được viết bằng chữ Nôm theo thể lục bát, gồm 3254 câu.
Truyện dựa trên tiểu thuyết Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, một nhà thơ đời nhà Minh, Trung Quốc.
Tác phẩm kể lại cuộc đời, những thử thách, khổ nạn của Thúy Kiều, một thiếu nữ xinh đẹp, tài năng nhưng phải hi sinh thân mình để cứu gia đình. Để cứu cha và em trai khỏi tù, cô bán mình cho một người đàn ông trung niên mà không biết rằng anh ta là kẻ buôn người, và bị buộc phải làm gái lầu xanh.
1.2. Hoàn cảnh ra đời:
Có nhiều giả thuyết xung quanh sự ra đời của Truyện Kiều. Có thuyết cho rằng Nguyễn Du viết Truyện Kiều sau khi đi sứ sang Trung Quốc (1814-1820) (ý kiến của nhà nghiên cứu văn học Hoàng Xuân Hãn). Hoàng Xuân Hãn cho rằng Nguyễn Du sang Trung Quốc đã được tiếp cận Kim Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân. Trên cơ sở đó, ông phóng tác và viết Truyện Kiều.
Có thuyết khác cho rằng ông viết trước khi đi sứ, có thể vào khoảng cuối Lê đầu Tây Sơn (ý kiến của học giả Đào Duy Anh). Học giả Đào Duy Anh căn cứ vào ghi chép trong Đại Nam liệt truyện và đưa ra nhận xét. Sách này có đoạn: “Ông giỏi thơ văn, sành quốc âm, về nước với Bắc Hành Thiết và truyện Thúy Kiều còn sống đến ngày nay”. Đào Duy Anh phản bác: “Chuyện truyền khẩu là không chính xác, nên viết Bắc Hành Thi Tập và Thúy Kiều theo cách gọi dân gian là đúng, chứ không nhất thiết là Bắc Hán Tả Lục và Đoạn Trường Tân Thanh… tên gốc của nó ”.
2. Tác giả Nguyễn Du:
Nguyễn Du sinh năm 1765 tại Thăng Long, tên là Tố Như, hiệu là Thanh Hiên.
Tổ tiên Nguyễn Du quê gốc ở làng Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc Hà Nội), sau di cư vào xã Nghi Xuân, huyện Tiên Điền (nay là làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà).
– Các tác phẩm chính của Nguyễn Du:
* Sáng tác thơ chữ Hán: gồm 249 bài thơ chữ Hán của Nguyễn Du qua các thời kỳ.
– Thanh Hiên thi tập (tập thơ Thanh Hiên): 78 bài thơ chủ yếu được viết vào những năm trước khi ông làm quan nhà Nguyễn.
– Nam ngâm (Thơ ngâm khi vào Nam): 40 bài thơ khi ông làm quan ở Huế và Quảng Bình, các tỉnh phía Nam Hà Tĩnh quê hương ông.
– Hàn Tạp Lục gồm 131 bài thơ sáng tác trong chuyến đi sứ Trung Quốc.
=> Thơ chữ Hán của Nguyễn Du thể hiện tư tưởng, tình cảm, nhân cách của ông.
Sáng tác bằng chữ Nôm: Đoạn trường tân thanh (Truyện Kiều) và Văn chiêu hồn.
3. Sức lan tỏa của Truyện Kiều trong văn học dân tộc:
Trải qua hai thế kỷ với những thăng trầm của lịch sử, Truyện Kiều vẫn có sức sống mãnh liệt trong đời sống của người Việt Nam, bởi nó không chỉ là câu chuyện của văn học Việt Nam mà còn là tâm tư, bản ngã của người Việt Nam.
Sức sống của truyện Kiều trong đời sống con người Việt Nam thể hiện ở nhiều mặt. Trong đời sống dân gian, nhiều câu thơ trong Truyện Kiều được nhân dân truyền miệng và dần trở thành một thể loại văn học thể hiện những ý nghĩa sâu sắc. Nhiều nhân vật trong truyện Kiều đã trở thành những hình mẫu điển hình, có tính tượng trưng cao, thậm chí xuất hiện dưới các hình thức như sưu tầm Kiều, bói Kiều, đố Kiều. Huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh, quê hương của Đại thi hào Nguyễn Du còn nổi tiếng với loại hình diễn xướng là vở Kiều. Phỏng theo Truyện Kiều, trò diễn Kiều là một hình thức diễn xướng, diễn xướng, vui chơi mang nội dung của các tích truyện trong Truyện Kiều.
Còn về biểu diễn chuyên nghiệp, Truyện Kiều còn là nguồn cảm hứng cho các nghệ sĩ sáng tạo, từ hội họa, văn học, âm nhạc, sân khấu, ta bắt gặp nhiều tác phẩm chuyển thể từ nhiều thể loại khác nhau từ truyện Kiều. Truyện Kiều cũng đã được chuyển thể thành các loại hình nghệ thuật như chèo, tuồng, điện ảnh. Từ những năm 1923-1924, một bộ phim có khoảng 20-30 nhân vật trong Truyện Kiều đã được thực hiện nhưng không thành công vì ảnh hưởng và sức lan tỏa của Truyện Kiều trong đời sống quá lớn.
Trong lĩnh vực sư phạm, Truyện Kiều là tác phẩm duy nhất được đưa vào giảng dạy ở mọi cấp học, từ tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông, thậm chí cả đại học. Ở khoa Ngữ văn chất lượng cao của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, học sinh tiếp tục được học về Nguyễn Du và Truyện Kiều với tổng thời lượng 4 tín chỉ. Khác với học sinh phổ thông chỉ tiếp cận Truyện Kiều dưới góc độ tìm hiểu thơ văn Nguyễn Du, ở bậc đại học, sinh viên sẽ hiểu sâu hơn Truyện Kiều dưới góc độ văn hóa – xã hội.
– Đối với tôi, sức sống của Truyện Kiều trong dòng chảy văn hóa, văn học dân tộc là vô cùng mạnh mẽ. Bởi lẽ, Truyện Kiều tuy ra đời đã lâu nhưng ngày nay trong nhịp sống hối hả và thời đại hội nhập quốc tế, người ta đã vô tình lãng quên những giá trị tinh hoa của tác phẩm văn học. Trong thơ ca, Truyện Kiều vẫn còn đó, còn mãi trong lòng người dân đất Việt. Hơn nữa, sức sống của Truyện Kiều không chỉ trong phạm vi biên giới một nước mà còn lan rộng ra các nước trên thế giới.
– Theo tôi, chúng ta cần làm những việc sau để bảo tồn và phát huy giá trị Truyện Kiều của Nguyễn Du trong tình hình hiện nay:
+ Quảng bá giá trị Truyện Kiều ra thế giới bằng việc dịch ra nhiều thứ tiếng khác nhau.
+ Tuyên truyền ý nghĩa to lớn mà việc làm này mang lại.
+ Hãy giữ gìn nó, tuyệt đối đừng để nó bị ăn cắp, bị bụi thời gian vùi lấp.
Với sức ảnh hưởng và sự lan tỏa mạnh mẽ, tác phẩm Truyện Kiều đã có thể tồn tại và phát triển bền bỉ trong văn học Việt Nam từ thế hệ này sang thế hệ khác truyền cảm hứng cho những người yêu Truyện Kiều sáng tạo ra các hình thức sinh hoạt văn hóa như ngâm Kiều, vịnh Kiều, đố Kiều, dựa vào câu Kiều để sáng tác thơ mới, tranh Kiều trên nhiều chất liệu. Nhiều câu thơ trong tác phẩm đã được vận dụng nghệ thuật dân gian và trở nên phổ biến, quen thuộc. Trong khuôn khổ chuỗi sự kiện văn hóa còn có các hoạt động phong phú như giới thiệu thư pháp, tranh vẽ về Nguyễn Du, Truyện Kiều và nghề làm giấy đó truyền thống của Việt Nam như thư pháp, tranh Kiều của họa sĩ Nguyễn Tuân.
Điểm nhấn trong chuỗi sự kiện văn hóa “Còn nhớ Tố Như…” giới thiệu đến độc giả ba ấn phẩm Kim Vân Kiều, Lam Thủy Tập và Tuyển tập văn tế Nguyễn Du. Đặc biệt, Lam Thủy Tập là tuyển tập các bài Vịnh Kiều, Lục Kiều, Đoạn Kiều và những đoạn Kiều quen thuộc trong sinh hoạt văn hóa Việt Nam đương đại, tổng hợp các thể thơ khác nhau và các phong cách thú vị. Kim Vân Kiều truyện là bản tái bản của Nhà xuất bản Văn học năm 1951, được in lại từ những bản viết tay công phu và tỉ mỉ. Trong giới sưu tầm và những người yêu thích Truyện Kiều, đây là một ấn bản quý, đẹp và rất hiếm, tôn vinh giá trị và ý nghĩa của kiệt tác. Đây cũng là một trong những bản Kiều đặc biệt vì có tới 6 phụ đề tranh lụa Kiều của các họa sĩ thuộc thế hệ Đông Dương.
Tuyển tập Văn học Nguyễn Du, tái bản năm 1942, do Giáo sư Đào Duy Anh chủ biên, là tuyển tập những câu đối, bình, vịnh tuyệt đẹp về Truyện Kiều và 11 bức tranh của các họa sĩ như Tô Ngọc Văn, Nguyễn Gia Trí, Lê Phổ, Lê Văn Đệ, Nguyễn Tường Lân, Trần Văn Cẩn… Cuốn sách từng gây tiếng vang lớn trong giới văn học, hội họa lúc bấy giờ bởi nó không chỉ tôn vinh các tác phẩm, nghệ sĩ. Là áng văn lớn của dân tộc, khẳng định những giá trị quan trọng của Truyện Kiều trong lịch sử ngôn ngữ và văn hóa nước ta, đồng thời cũng tôn vinh nghệ thuật minh họa và khắc sách cổ của Việt Nam.
Tập Văn tế kí Nguyễn Du cho thấy sức lan tỏa mạnh mẽ của tác phaame Truyện Kiều, khẳng định tác phẩm được tiếp nhận mạnh mẽ không chỉ ở góc độ nghiên cứu văn học thông thường mà còn ở trong lĩnh vực hội họa. Người nghệ sĩ chuyển từ ngôn ngữ thơ sang ngôn ngữ hội họa một cách nghiêm túc và sáng tạo. Chia sẻ tại tọa đàm “Kiều trong đời sống hôm nay”, họa sĩ Lê Thiết Cương cho biết: Lần đầu tiên trong một ấn phẩm Truyện Kiều có sự tham gia của 11 họa sĩ nổi tiếng của ngành hội họa Việt Nam. Điều đó cho thấy Kiều luôn là đề tài khơi nguồn cảm hứng cho các thế hệ họa sĩ, kể cả những họa sĩ đương thời như ông và sau này là các họa sĩ trong và ngoài nước.
Đến với Truyện Kiều, mỗi người sẽ có cách cảm nhận, cách tiếp cận riêng. Có thể khẳng định rằng, từ khi còn là chữ Nôm chuyển sang chữ Quốc ngữ, xuất hiện dưới hình thức chuyển ngữ với nhiều bản dịch cho đến hình thức Kiều bằng ngôn ngữ hội họa, Truyện Kiều luôn tạo được nguồn cảm hứng sáng tạo, nguồn cảm hứng và cảm xúc mới cho khán giả, nghiên cứu về Kiều để mang đến những tác phẩm, minh họa, phụ đề có giá trị văn hóa và khám phá.
Không chỉ mong muốn đổi mới cái cũ, chuyển tải tinh hoa dân tộc đến công chúng, ba ấn phẩm Kim Vân Kiều, Lam Thủy Tập và Văn Tế Nguyễn Du được in ấn công phu, có nhiều điểm thú vị. Đây cũng là những ấn bản đầu tiên của Tủ sách “Di sản Việt Nam” thể hiện lòng thành kính và lòng biết ơn đối với Đại thi hào Nguyễn Du và Truyện Kiều.
