Sự có mặt của người bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan

1. Quy định về sự có mặt của người bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan:

1.1. Sự có mặt của bị hại trong tố tụng hình sự:

Theo Khoản 2 Điều 62 Bộ Luật tố tụng hình sự 2015 thì bị hại hoặc người đại diện của họ có những quyền sau đây:

• Được thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều 62 Bộ Luật tố tụng hình sự 2015;
• Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;
• Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;
• Đề nghị giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật;
• Được thông báo kết quả điều tra, giải quyết vụ án;
• Đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật;
• Đề nghị hình phạt, mức bồi thường thiệt hại, biện pháp bảo đảm bồi thường;
• Tham gia phiên tòa; trình bày ý kiến, đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi bị cáo và người khác tham gia phiên tòa; tranh luận tại phiên tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; xem biên bản phiên tòa;
• Tự bảo vệ, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình;
• Tham gia các hoạt động tố tụng theo quy định của Bộ luật này;
• Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác của mình, người thân thích của mình khi bị đe dọa;
• Kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án;
• Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng;
• Các quyền khác theo quy định của pháp luật.

Như vậy: Kể đảm bảo quyền cho bị hại, nhằm giúp bị hại tìm lại được công lý và được đảm bảo quyền và lợi ích, pháp luật tố tụng đã quy định những quyền cơ bản của bị hại; đồng thời bị hại có nghĩa vụ, có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Trường hợp cố ý vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan thì có thể bị dẫn giải; chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng. Nếu bị hại chết, mất tích, bị mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì người đại diện sẽ có mặt thay bị hại để tiếp tục quá trình tố tụng.

1.2. Sự có mặt của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong tố tụng hình sự:

Theo Khoản 2 Điều 65 thì người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án có những quyền sau đây:

• Được thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ;
• Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;
• Yêu cầu giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật;
• Tham gia phiên tòa; phát biểu ý kiến, đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi những người tham gia phiên tòa; tranh luận tại phiên tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; xem biên bản phiên tòa;
• Tự bảo vệ, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình;
• Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;
• Kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án về những vấn đề trực tiếp liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của mình; Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng;
• Các quyền khác theo quy định của pháp luật.

Như vậy: Người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan được pháp luật bảo vệ các quyền cơ bản là và tạo các điều kiện để người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan bảo vệ được quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Đồng thời người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan phải có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án trình bày những tình tiết trực tiếp liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ. Pháp luật tố tụng quy định không được dùng làm chứng cứ những tình tiết do người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án trình bày nếu họ không thể nói rõ vì sao biết được tình tiết đó.

2. Bị hại, người có quyền và nghĩa vụ liên quan vắng mặt có phải hoãn phiên tòa không?

Theo quy định pháp luật hiện hành, bị hại là cá nhân trực tiếp bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị thiệt hại về tài sản, uy tín do tội phạm gây ra hoặc đe dọa gây ra. Sự có mặt của bị hại hoặc người đại diện của họ được quy định tại Điều 292 Bộ luật tố tụng hình sự 2015. Theo đó:

• Nếu bị hại, đương sự hoặc người đại diện của họ vắng mặt thì tùy trường hợp, Hội đồng xét xử quyết định hoãn phiên tòa hoặc vẫn tiến hành xét xử.
• Trường hợp xét thấy sự vắng mặt của bị hại, đương sự chỉ trở ngại cho việc giải quyết bồi thường thiệt hại thì Hội đồng xét xử có thể tách việc bồi thường để xét xử sau theo quy định của pháp luật.

Như vậy: Pháp luật hiện hành không đặt ra quy định cứng nhắc về việc bị hại vắng mặt thì bắt buộc phải hoãn phiên tòa. Việc có tiến hành xét xử hay không phụ thuộc vào sự cân nhắc toàn diện của Hội đồng xét xử dựa trên tính chất vụ án, mức độ ảnh hưởng của việc vắng mặt và quyền lợi của các bên. 

Thực tiễn xét xử cho thấy:

• Nếu bị hại đã được triệu tập hợp lệ nhưng vắng mặt có lý do chính đáng (ốm đau, tai nạn, sự kiện bất khả kháng…), Tòa án có thể tiến hành xét xử vắng mặt nhưng không được tuyên bản án hoặc quyết định bất lợi cho bị hại. Trường hợp Hội đồng xét xử nhận thấy việc tiếp tục xét xử có thể ảnh hưởng bất lợi đến quyền và lợi ích của bị hại, phiên tòa bắt buộc phải hoãn để bảo đảm quyền tranh tụng và quyền tiếp cận công lý của họ;
• Nếu bị hại đã được triệu tập hợp lệ, không gặp trở ngại khách quan nhưng vẫn cố tình vắng mặt, Tòa án có quyền xét xử vắng mặt và có thể tuyên bản án, quyết định theo hướng bất lợi cho họ. Quy định này nhằm ngăn chặn hành vi trì hoãn, gây cản trở quá trình xét xử và bảo đảm tiến độ giải quyết vụ án.

Nhìn chung, cơ chế này thể hiện sự cân bằng giữa quyền tham gia tố tụng của bị hại và trách nhiệm đảm bảo hoạt động xét xử thông suốt của Tòa án; đồng thời đề cao vai trò đánh giá và xem xét toàn diện của Hội đồng xét xử trong từng trường hợp cụ thể.

3. Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có bắt buộc phải có mặt theo giấy triệu tập của Tòa không?

Khoản 3 Điều 65 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định về nghĩa vụ của người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án. Trong đó bao gồm:

• Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng;
• Trình bày trung thực những tình tiết liên quan đến quyền và nghĩa vụ của mình;
• Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Theo khoản 3 Điều 65 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có nghĩa vụ PHẢI có mặt theo giấy triệu tập của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng (trong đó bao gồm cả Tòa án). 

Đây là nghĩa vụ tố tụng mang tính bắt buộc được đặt ra nhằm bảo đảm việc xem xét toàn diện các tình tiết liên quan đến quyền và nghĩa vụ của họ trong vụ án. Nghĩa vụ này không tồn tại độc lập mà được đặt trong mối liên hệ với 02 nghĩa vụ còn lại.

Do đó, việc có mặt theo giấy triệu tập không chỉ là yêu cầu về mặt hình thức mà còn nhằm bảo đảm người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan được trực tiếp trình bày, bảo vệ quyền lợi của mình và tránh trường hợp Tòa án đưa ra phán quyết ảnh hưởng đến họ mà họ không được tham gia.

THAM KHẢO THÊM:

• Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại là gì?
• Người bị hại là gì? Đặc điểm, quyền và nghĩa vụ của bị hại?
• Dịch vụ Luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bị hại