Soạn bài Tức nước vỡ bờ (SGK Ngữ văn lớp 8 Cánh diều)

1. Tóm tắt bài Tức nước vỡ bờ:

Trong tình cảnh khó khăn, chị Dậu đã đau lòng khi phải đưa con của mình ra bán để có đủ tiền trả nợ. Tuy nhiên, không chỉ có vấn đề đó, anh Dậu cũng đang mắc bệnh và bị kéo ra khỏi nhà để bị đánh đập. Trong lúc đó, một bà hàng xóm tốt bụng đã cho chị Dậu một bát gạo để giúp đỡ. Nhưng đúng lúc chị Dậu vừa nấu xong nồi cháo, cai lệ và người nhà của lí trưởng đã đến đòi tiền nợ. Dù chị đã cầu xin và van nài hết lời, nhưng cai lệ vẫn cứng rắn và bắt ép anh Dậu, hành động đầy tàn nhẫn và không những thế, còn chửi mắng và đẩy chị vào ngực. Sự bất công và sự xúc phạm đã làm cho chị Dậu cảm thấy tức giận và uất ức đến mức không thể chịu đựng nữa, chị đã tìm cách phản kháng. Cuộc sống của chị Dậu đang tràn đầy những khó khăn và đau khổ. Tuy nhiên, trong trạng thái đó, chị Dậu đã tỏ ra mạnh mẽ và không chấp nhận bị áp bức dễ dàng. Mặc dù đang đối mặt với những khó khăn vượt trội, chị vẫn không ngừng chiến đấu để bảo vệ quyền lợi của mình và gia đình.

2. Bố cục bài Tức nước vỡ bờ:

Phần 1 (từ đầu … ngon miệng hay không): chị Dậu luôn chăm sóc và quan tâm đến chồng mình. Cô ấy không chỉ nấu những món ăn ngon miệng mà còn luôn lắng nghe và chia sẻ những niềm vui và khó khăn cùng chồng.

Phần 2 (còn lại): chị Dậu không chỉ khôn ngoan mà còn rất can đảm trong việc đương đầu với bọn tay sai. Cô ấy không chùn bước trước những thử thách và luôn tìm cách để bảo vệ gia đình và người thân yêu.

3. Soạn bài Tức nước vỡ bờ – SGK Ngữ văn lớp 8 Cánh diều:

3.1. Soạn bài Tức nước vỡ bờ (trích Tắt đèn):

Câu 1: (trang 32 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Khi bọn tay sai xông vào nhà, chị Dậu trong tình thế rất thảm thương:

Anh Dậu vừa tỉnh sau một cơn thập tử nhất sinh và cảm thấy mệt mỏi vô cùng.

Được bà lão hàng xóm tốt bụng cho bát gạo nấu cháo. Chị Dậu rón rén bưng bát cháo và hồi hộp xem chồng ăn có ngon không. Nước cháo thơm phức và hấp dẫn, chảy như sữa chảy từ miệng bát. Chị Dậu không thể kìm nén được cảm xúc và cảm thấy hạnh phúc khi nhìn thấy chồng mình ăn uống no nê.

Anh Dậu vừa “run rẩy cất bát cháo kề vào đến miệng”, cảm nhận được hương vị thơm ngon của cháo, mỗi hạt gạo như tan chảy trong miệng. Sự ấm áp của cháo khiến anh cảm thấy nguôi ngoai và an lành trong tâm hồn.

Câu 2 : (trang 32 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1): Nhân vật cai lệ:

Đứng đầu bọn lính ở huyện đường, thu tiền thuế, trói người.

Hắn và tên lí trưởng xông vào nhà anh Dậu, đòi thu nặng, bắt người đi đánh,…

Hành động: cầm roi, cầm thước, quát mắng, xưng hô thô tục. → Độc ác, hống hách, xấc xược, ức hiếp người dân yếu đuối.

Miêu tả chân thực, sinh động, sắc sảo, căm ghét, khinh bỉ.

Câu 3 : (trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Trong đoạn trích, diễn biến tâm lí của chị Dậu được miêu tả một cách rõ ràng và sâu sắc. Ban đầu, chị Dậu tỏ ra nhẫn nhục và chịu đựng, chỉ nói lí và gọi ông với tư cách là cháu. Những lời nói của chị mang nét nhún nhường và cầu xin như “cháu van ông,…”. Chị Dậu còn có hành động run run và chạy đến đỡ tay cai lệ, thể hiện sự lo lắng và sự chịu đựng của mình.

Tuy nhiên, sau một thời gian chịu đựng, chị không còn thể nào chịu đựng được nữa và bắt đầu phản kháng. Chị bắt đầu xưng hô ông-tôi, sau đó là mày-bà. Lời nói của chị Dậu trở nên đầy quyết liệt và thách thức, thể hiện lòng tự trọng và quyết tâm của mình. Chị có các hành động mạnh mẽ và khỏe khoắn như “túm cổ cai lệ, ấn dúi ra cửa,…”, thể hiện sự can đảm và sức mạnh của chị.

Sự thay đổi thái độ của chị Dậu được miêu tả một cách chân thực và hợp lí. Chị Dậu không chỉ là một người phụ nữ giàu tình thương yêu chồng và dịu dàng, mà còn là một người phụ nữ có sự can đảm, mạnh mẽ và giàu sức phản kháng. Những biểu hiện tâm lí của chị Dậu trong đoạn trích cho thấy sự phát triển và đổi mới của nhân vật trong câu chuyện.

Câu 4 : (trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Đặt nhan đề Tức nước vỡ bờ là thỏa đáng vì nó phản ánh chính xác bản chất của đoạn trích. Trong cuộc sống, khi chúng ta phải đối mặt với áp lực, chúng ta không thể tránh khỏi sự đấu tranh. Đôi khi, áp lực trở nên quá lớn đến nỗi không còn cách nào khác ngoài việc phản kháng, đấu tranh. Tuy nhiên, điều này cũng giúp chúng ta phát triển sức mạnh và khả năng chống chọi vượt qua những khó khăn.

Câu 5 : (trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1): “Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo”. Vì:

Thể hiện rõ nét tính cách nhân vật.

Tạo tình huống khéo léo và miêu tả sinh động ngoại hình, hành động và ngôn ngữ.

Sử dụng ngôn ngữ kể chuyện, đối thoại và ngôn ngữ nhân vật độc đáo để thể hiện tâm lý nhân vật.

Câu 6* : (trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1):

Nguyễn Tuân lưu ý rằng Ngô Tất Tố đã “đánh thức sự phản kháng của người nông dân”. Quả thật, trong một xã hội tàn ác, bất hợp lý và tàn nhẫn đến cùng, người dân không thể tránh khỏi việc phải chiến đấu và “phản kháng” để đòi lại sự công bằng một cách thích đáng.

3.2. Đọc văn bản “Tức nước vỡ bờ” (Trích Tắt đèn – Ngô Tất Tố) và thực hiện các yêu cầu bên dưới:

Câu 1 (trang 79 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Đoạn chữ in nhỏ ở phía trên văn bản Tức nước vỡ bờ có nhiệm vụ gì?

A. Tóm tắt toàn bộ tác phẩm Tắt đèn của Ngô Tất Tố

B. Tóm tắt bối cảnh xảy ra trước đoạn trích Tức nước vỡ bờ

C. Tóm tắt câu chuyện bọn người nhà lí trưởng đánh trói anh Dậu

D. Tóm tắt cảnh chị Dậu phải xoay xở vì suất sưu của chồng

Trả lời: B.

Câu 2 (trang 79 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Câu nào là câu phủ định trong những câu dưới đây?

A. Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng.

B. Mày định nói cho cha mày nghe đấy à?

C. Mày trói ngay chồng bà đi, bà cho mày xem!

D. U nó không được thế!

Trả lời: D.

Câu 3 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Câu nào là câu khẳng định trong những câu sau?

A. Hai ông làm phúc nói với ông lí cho cháu khất…

B. Thầy em hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột.

C. Vâng, cháu cũng đã nghĩ như cụ.

D. Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh được một lúc, ông tha cho!

Trả lời: C.

Câu 4 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Nhận xét nào sau đây đúng với diễn biến thái độ của chị Dậu trong đoạn trích Tức nước vỡ bờ?

A. Từ khẩn cầu run run đến thiết tha van xin

B. Từ thiết tha van xin đến liều mạng cãi lại bằng lí lẽ

C. Từ nhẫn nhịn đến phản kháng hết sức quyết liệt bằng lí lẽ

D. Từ nhẫn nhục đến phản kháng bằng lời và chống trả quyết liệt

Trả lời: D.

Câu 5 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Đoạn trích Tức nước vỡ bờ không nhằm mục đích nào sau đây?

A. Vạch trần bộ mặt tàn ác của xã hội thực dân phong kiến đương thời

B. Phản ánh tình trạng người dân vùng quê nghèo cãi nhau vì chuyện nợ nần

C. Thể hiện lòng nhân hậu và sức sống mạnh mẽ của người phụ nữ nông dân

D. Chỉ ra nỗi cực khổ của người nông dân bị áp bức và chế độ sưu thuế bất công

Trả lời: B.

Câu 6 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Qua đoạn chữ in nhỏ phía trên văn bản, em hiểu gì về gia cảnh của chị Dậu?

Trả lời:

Hoàn cảnh gia đình chị Dậu rất khó khăn và đáng thương. Chị Dậu và chồng là anh Dậu đều đối mặt với nhiều khó khăn và cảm thấy bất lực trước tình hình gia đình của mình.

Đầu tiên, gia đình chị Dậu mắc phải hoàn cảnh nghèo đói. Họ được xếp vào hạng nhất nhì trong danh sách những gia đình nghèo khó. Việc thiếu thốn về kinh tế khiến cuộc sống của gia đình chị Dậu trở nên vô cùng khó khăn.

Hơn nữa, anh Dậu đã mắc phải căn bệnh ốm đau kéo dài suốt mấy tháng qua. Tình trạng ốm tác động không chỉ đến sức khỏe của anh mà còn gây ra những tác động tiêu cực cho tài chính gia đình. Gia đình không có đủ tiền để trang trải chi phí điều trị và đặc biệt phải bán con gái đầu lòng và ổ chó để kiếm tiền nộp sưu cho chồng.

Thêm vào đó, gia đình chị Dậu còn phải đối mặt với việc nộp thuế nặng nề. Không chỉ đó, chị còn phải nộp luôn cho phần thuế của người em trai anh Dậu, người đã mất đi trước đó. Điều này làm gia đình chị Dậu gánh thêm gánh nặng về tài chính và khiến cuộc sống của họ càng trở nên khó khăn hơn.

Tóm lại, hoàn cảnh gia đình chị Dậu thật sự đáng thương. Họ phải đối mặt với nhiều khó khăn và cảm thấy bất lực trước sự áp bức và bóc lột từ giai cấp thống trị. Gia đình chị Dậu cần được sự giúp đỡ và lòng nhân ái từ những người xung quanh.

Câu 7 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Em có nhận xét gì về tính cách của tên cai lệ?

Trả lời:

Cai lệ là những gã tay sai mạt hạng không chỉ lẩn trốn dưới bóng quan phủ mà còn có tư duy tàn ác và sẵn lòng thực hiện những tội ác mà không bị do dự. Họ không bị ngăn chặn vì họ đại diện cho nhà nước và sử dụng quyền lực để hành động.

Hành vi tàn bạo của họ không chỉ gây hậu quả nghiêm trọng mà còn gây ảnh hưởng tiêu cực đến xã hội và tạo nên một môi trường đáng sợ.

Câu 8 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Theo em, tình huống nào đã khiến chị Dậu vùng dậy chống trả quyết liệt với bọn tay sai?

Trả lời:

Khi bị cai lệ đánh, chị Dậu vùng lên chống trả dù ốm yếu. Tình yêu thương đối với chồng, gia đình và quê hương đã dẫn đến hành động của chị.

Câu 9 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Diễn biến tâm lí và hành động bảo vệ chồng của chị Dậu được tác giả miêu tả như thế nào thông qua các từ xưng hô trong văn bản?

Trả lời:

Diễn biến tâm lí của chị Dậu đã có sự thay đổi đáng kể qua cách cô ấy xưng hô từ “cháu” thành “ông”, từ “nhà tôi” thành “ông”, và từ “bà” thành “mày”.

Những từ ngữ được sử dụng để miêu tả sức mạnh đáng sợ của chị Dậu và hình ảnh tuyệt vọng và tàn phá của tên cai lệ khi bị chị “ra đòn” một cách bất ngờ.

Câu 10 (trang 80 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 2): Hãy viết một đoạn văn (khoảng 8 – 10 dòng) trình bày ngắn gọn suy nghĩ của em về nhân vật chị Dậu.

Trả lời:

Tham khảo

Chị Dậu, một người phụ nữ phong kiến, đại diện cho sự chân thật, khỏe khoắn và những phẩm chất tốt đẹp của một người phụ nữ trong thời kỳ xưa. Trước một tình huống khó khăn khi chồng chị bị bọn tay chân cai lý đánh, chị không ngại hy sinh bản thân và van xin, nài nỉ để cứu chồng. Để đạt được điều này, chị phải bán con, bán chó, và mỗi lần làm như vậy, chị cảm thấy đau đớn như đứt từng khúc ruột. Chị sẵn sàng vùng dậy đánh nhau với người nhà lý trưởng để bảo vệ chồng. Chị Dậu được Ngô Tất Tố gọi là “chị chàng nhà quê” vì cá tính mạnh mẽ của chị, lúc cứng lúc mềm. Chị đã thể hiện đầy đủ bản chất của một người phụ nữ đôn hậu, đảm đang và thủy chung. Ngoài sự “cạn tàu ráo máng” của bọn quan lại và tay sai, vẫn còn những trái tim nhân hậu, biết đùm bọc chở che cho nhau. Bà lão, một người đàn bà luôn đứng ra giúp đỡ gia đình chị Dậu, đã trở thành ân nhân số một trong cuộc đời chị. Điều này cho thấy, dù trong khó khăn, ta vẫn có thể tìm thấy hạnh phúc dù chỉ ít ỏi. Tình người, sự quan tâm và chăm sóc lẫn nhau trong cuộc sống khó khăn là điều quý giá nhất mà tác giả muốn truyền đạt đến người đọc.