Soạn bài Thực hành đọc lớp 6: Hành trình của bầy ong

– Nguyễn Đức Mậu (1948), quê tại Nam Định, là một nhà thơ, nhà văn quân đội nổi bật của Việt Nam. 

– Ông từng vinh dự nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật và Giải thưởng Văn học ASEAN năm 2001. 

– Một số tác phẩm tiêu biểu: Thơ người ra trận (1971), Cây xanh đất lửa (1973), Áo trận (1976), Mưa trong rừng cháy (1976), Trường ca sư đoàn (1980), Hoa đỏ nguồn sông (1987), Từ hạ vào thu (1992)… 

2. Tác phẩm Hành trình của bầy ong:

a. Thể thơ 

– Hành trình của bầy ong được viết theo thể thơ lục bát, truyền thống của văn học Việt Nam. 

b. Bố cục 

Bài thơ gồm ba phần chính: 

– Phần 1 (Từ đầu đến “Thời gian vô tận mở ra sắc màu”): Miêu tả sự kiên trì, nhẫn nại của bầy ong trong hành trình không ngừng nghỉ. 

– Phần 2 (Tiếp theo đến “Thì bầy ong cũng mang vào mật thơm”): Những vùng đất và hành trình hút nhụy đầy gian lao của bầy ong. 

– Phần 3 (Còn lại): Giá trị bền vững mà bầy ong để lại cho đời qua hành trình miệt mài của chúng. 

c. Điểm nhấn nội dung 

– Đặc trưng thể thơ lục bát: 

+ Các câu 6 – 8 liên kết chặt chẽ, vần điệu hài hòa. 

+ Vần: Tiếng cuối câu 6 vần với tiếng thứ 6 của câu 8, tiếp tục nối với câu 6 của cặp sau. Ví dụ: “trời” – “đời”, “xa” – “ra”. 

+ Nhịp điệu: Phổ biến là nhịp 2/2/2, 2/4, hoặc 4/4, tạo nên sự du dương, gần gũi. 

– Vẻ đẹp quê hương, đất nước: Qua hình ảnh bầy ong, bài thơ gợi lên vẻ đẹp giản dị, mộc mạc nhưng đầy sức sống của thiên nhiên và con người Việt Nam. 

– Ý nghĩa từ hành trình của bầy ong: 

+ Phẩm chất đáng quý của bầy ong tượng trưng cho đức tính cần cù, làm việc không mệt mỏi, mang lại giá trị hữu ích cho đời. 

+ Hành trình của ong không chỉ giữ hộ hương sắc của những mùa hoa đã qua, mà còn để lại vị ngọt, hương thơm bất diệt cho cuộc sống. 

– Nội dung:

Bài thơ “Hành trình của bầy ong” không chỉ kể về hành trình miệt mài của loài ong mà còn gửi gắm những thông điệp sâu sắc về phẩm chất của loài vật này. Bầy ong hiện lên như biểu tượng của sự cần cù, nỗ lực và sự đóng góp thầm lặng, không ngừng nghỉ cho cuộc sống. Chúng tìm kiếm và chắt chiu những giọt mật ngọt từ hoa, giữ lại hương vị ngọt ngào của những mùa hoa đã tàn, để lại cho con người những giá trị quý báu. Thông qua đó, nhà thơ khéo léo nhấn mạnh sự quan trọng của việc sống có ích và cống hiến cho đời.

– Nghệ thuật:

Với giọng thơ nhẹ nhàng, giản dị nhưng sâu lắng, tác giả đã khéo léo sử dụng các hình ảnh thiên nhiên quen thuộc, gần gũi để truyền tải những bài học về sự siêng năng và tinh thần cống hiến. Cách sử dụng vần điệu và nhịp điệu trong thể thơ lục bát càng làm cho bài thơ thêm phần uyển chuyển, dễ đi vào lòng người, tạo nên một không gian thơ đầy sức sống và ý nghĩa.

3. Những vấn đề cần chú ý: 

a. Đặc điểm của thể thơ lục bát trong bài thơ 

– Số tiếng, số dòng: Thể thơ lục bát gồm nhiều cặp câu nối tiếp nhau, với dòng trên 6 tiếng và dòng dưới 8 tiếng, tạo nên nhịp điệu uyển chuyển, dễ đọc và dễ thuộc. 

– Vần: 

+ Tiếng cuối của dòng 6 (lục) vần với tiếng thứ 6 của dòng 8 (bát). 

+ Tiếng cuối dòng 8 tiếp tục vần với tiếng cuối của dòng 6 tiếp theo, tạo nên sự liên kết chặt chẽ giữa các câu. 

+ Ví dụ: 

“Với đôi cánh đẫm nắng trời 

Bầy ong bay đến trọn đời tìm hoa

Không gian là nẻo đường xa 

Thời gian vô tận mở ra sắc màu” 

Trời – đời , hoa – xa – ra

– Nhịp: Các câu thơ lục bát thường ngắt nhịp đều đặn, mang tính nhạc cao. Nhịp phổ biến là: 

+ Nhịp chẵn: 2/2/2, 2/4, hoặc 4/4. 

+ Ví dụ: 

Không gian / là nẻo / đường xa 

Thời gian vô tận / mở ra sắc màu” 

– Thanh điệu: 

+ Tiếng thứ 6 của dòng lục và dòng bát đều là thanh bằng. 

+ Tiếng thứ 6 (thanh huyền) của dòng bát đi cùng tiếng thứ 8 (thanh ngang) và ngược lại. 

+ Tiếng thứ 4 trong mỗi dòng thường là thanh trắc, tạo điểm nhấn nhịp điệu. 

+ Ví dụ: 

Không (B) gian (B) là (B) nẻo (T) đường (B) xa (B) 

Thời (B) gian (B) vô (B) tận (T) mở (T) ra (B) sắc (T) màu (B) 

b. Vẻ đẹp của quê hương, đất nước 

– Hình ảnh thiên nhiên phong phú, đặc trưng các vùng miền: 

+ Rừng núi: 

“Nơi thăm thẳm rừng sâu – Bập bùng hoa chuối, trắng trời hoa ban” 

+ Hoa chuối đỏ rực, hoa ban trắng tinh khôi, tạo nên nét đặc trưng của vùng núi rừng Tây Bắc. 

+ Biển cả: 

 “Nơi bờ biển sóng trào – Hàng cây chắn bão dịu dàng mùa hoa  

  + Những hàng cây chống chịu bão tố vẫn nở hoa, biểu tượng cho sức sống mãnh liệt nơi bờ biển. 

+ Đảo xa: 

“Nơi quần đảo khơi xa – Có loài hoa nở như là không tên” 

  + Các loài hoa vô danh, giản dị nhưng vẫn góp phần làm đẹp cuộc sống, như những con người thầm lặng. 

– Không gian vô tận: Qua hình ảnh những miền quê trải dài từ rừng núi, biển cả đến hải đảo xa xôi, bài thơ mở ra một không gian rộng lớn, đa chiều, chứa đựng vẻ đẹp bất tận của đất nước. 

– Nghệ thuật: 

+ Đảo ngữ: Nhấn mạnh vẻ đẹp thiên nhiên. 

+ Từ láy: Tạo âm điệu mềm mại, giàu hình ảnh. 

+ Tính từ: Làm nổi bật đặc trưng của mỗi vùng miền. 

+ Điệp từ, điệp cấu trúc: Nhấn mạnh sự gắn bó, hài hòa giữa các yếu tố. 

→ Quê hương hiện lên với vẻ đẹp vừa giản dị, gần gũi vừa phong phú, đa dạng, được nhà thơ khắc họa qua những chi tiết giàu hình ảnh và cảm xúc.

c. Ý nghĩa từ “hành trình của bầy ong” 

Hành trình của bầy ong không chỉ là câu chuyện về sự miệt mài tìm kiếm mật ngọt từ những bông hoa, mà còn là một ẩn dụ sâu sắc về lẽ sống của con người. Qua hình ảnh bầy ong chăm chỉ, không quản ngại khó khăn trên những nẻo đường xa xôi, nhà thơ gửi gắm thông điệp: 

– Sống ý nghĩa và cống hiến: Mỗi người cần sống hết mình, nỗ lực không ngừng để đóng góp những điều tốt đẹp cho đời, giống như bầy ong cần mẫn tích lũy từng giọt mật, để lại “hương thơm mật ngọt” dù hoa có tàn phai. 

– Giá trị của sự lao động: Cuộc sống trở nên đáng giá hơn khi con người biết trân trọng và tận hiến cho những công việc ý nghĩa, dù nhỏ bé nhưng mang lại lợi ích lớn lao cho cộng đồng. 

– Tư duy bền bỉ và kiên trì: Như hành trình dài không ngừng nghỉ của bầy ong, mỗi người cũng cần rèn luyện tính kiên nhẫn, vượt qua mọi thử thách để đạt được thành quả xứng đáng. 

→ Hình ảnh bầy ong là biểu tượng cho phẩm chất cao đẹp: cần cù, cống hiến âm thầm nhưng mang lại giá trị to lớn, như một lời nhắc nhở về cách sống để lại dấu ấn bền lâu trong lòng đời. 

4. Đọc – hiểu văn bản:

a. Sự kiên nhẫn của bầy ong trong hành trình vô tận:

Bài thơ mở đầu bằng hình ảnh bầy ong không ngừng nghỉ, bay qua những nẻo đường xa trong không gian mênh mông và thời gian vô tận. Với đôi cánh nhỏ bé nhưng đầy nghị lực, bầy ong miệt mài thực hiện nhiệm vụ tìm hoa, hút nhụy. Dẫu hành trình kéo dài cả đời, chúng vẫn không chùn bước, luôn mang trong mình mục đích cao cả là chắt chiu mật ngọt từ thiên nhiên. 

Hình ảnh bầy ong cần cù và kiên nhẫn biểu tượng cho sự chăm chỉ, nỗ lực không ngừng của con người. Bằng cách ví von này, nhà thơ ngầm khẳng định rằng chỉ những ai có sự bền bỉ và kiên trì mới có thể tạo ra giá trị đích thực trong cuộc sống.

b. Những nẻo đường và miền đất trong cuộc hành trình tìm hoa, hút nhụy của bầy ong:

Cuộc hành trình của bầy ong trải dài trên khắp mọi miền của đất nước, từ rừng sâu thăm thẳm đến biển khơi sóng trào và quần đảo xa xôi: 

– Nơi rừng sâu: Ở những khu rừng bạt ngàn, bầy ong tìm đến những bông hoa chuối đỏ rực bập bùng hay những bông hoa ban trắng tinh khôi, làm sáng lên vẻ đẹp của thiên nhiên hoang dã. 

– Bờ biển mênh mông: Tại những vùng bờ biển sóng trào, bầy ong bay lượn quanh những hàng cây chắn bão dịu dàng đang khoe sắc hoa trong mùa. 

– Quần đảo xa xôi: Bầy ong không quản ngại đường xa đến các quần đảo, nơi những loài hoa nở âm thầm, không tên tuổi nhưng vẫn dâng hiến cho đời những giọt mật ngọt lành. 

Hành trình của bầy ong là biểu tượng cho sự siêng năng và nỗ lực không ngừng nghỉ. Bất kể nơi đâu, dù là rừng núi sâu thẳm, bờ biển sóng trào hay những quần đảo xa xôi, bầy ong đều tìm thấy mật hoa, đem đến hương vị ngọt ngào cho cuộc sống. 

c. Giá trị của sản phẩm mà bầy ong đem đến cho con người trong cuộc hành trình gian khổ của mình: