Văn bản viết về quê hương, mảnh đất Chiêm Hóa - một huyện nằm ở phía bắc của tỉnh Tuyên Quang với những cảnh sắc khi mùa xuân về, nhằm thể hiện tình yêu quê hương, nhớ về nguồn cội của tác giả. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho độc giả bài soạn tác phẩm Nếu mai em về Chiêm Hóa.
Mục lục bài viết
1. Chuẩn bị:
Yêu cầu (trang 44 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1):
– Đọc trước bài thơ Nếu mai em về Chiêm Hóa; tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Mai Liễu.
– Hãy tìm hiểu và chia sẻ ấn tượng của em về cảnh sắc thiên nhiên và con người ở vùng núi phía bắc nước ta vào mùa xuân.
Trả lời:
– Thông tin về tác giả Mai Liễu:
+ Nhà thơ Mai Liễu (1949 – 2020): tên thật là Ma Văn Liễu, sinh năm 1950 tại xã Công Đa, huyện Yên Sơn tỉnh Tuyên Quang. Khi làm thơ, làm báo ông thường lấy bút danh là Mai Liễu.
+ Ông là nhà thơ dân tộc Tày, nổi tiếng với những vần thơ thấm đẫm tình yêu quê hương đất nước, đặc biệt là những vần thơ về đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao, biên giới.
+ Thơ Mai Liễu rất phong phú về đề tài. Nhà thơ viết nhiều về Bác Hồ, về bộ đội – người lính, về tình yêu, và gần đây là cả tình yêu quê hương, tuy nhiên đề tài được ông chú ý hơn hết vì thông qua đó cũng thể hiện “con người thơ” của mình sâu sắc hơn hết là quê hương và tình người miền núi. Không chỉ như vậy thơ Mai Liễu cũng là sự hoài niệm sâu sắc với quê hương và nguồn cội của một người ly hương trước mỗi thay đổi của đời sống cá nhân, để người ta tìm được những điều mới mẻ thú vị trước mỗi đổi thay của cả một cộng đồng. Thơ ông lặng lẽ với câu chữ mộc mạc, đơn sơ của tình người miền núi, để rồi từng câu chữ thấm đẫm hồn dân tộc vẫn còn lưu dấu mãi trong tim người.
+ Trong cuộc đời sáng tác của mình, ông đã đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị với hàng chục tập thơ đã xuất bản như: “Suối làng” (1994), “Mây vẫn bay về núi” (1995), “Lời then ai buộc” (1996), “Tìm tuổi” (1998), “Giấc mơ của núi” (2001), “Đầu nguồn mây trắng” (2004), “Bếp lửa nhà sàn” (2005), “Núi vẫn còn mưa” (2013), tuyển tập “Thơ Mai Liễu”,…
– Ấn tượng của em đối với phong cảnh thiên nhiên và con người ở vùng núi phía bắc đất nước ta vào mùa xuân: khi mùa xuân đến mang theo sức sống khắp muôn nơi, cảnh vật vùng núi tựa một tấm khăn thổ cẩm rực rỡ sắc màu, làm nổi bật thêm nét đẹp nguyên sơ của núi rừng hùng vĩ và các cánh đồng hoa bát ngát trải dài dưới những thung lũng, triền suối, triền đồi. Đến với những cung đường mòn nơi đây, ta như lạc giữa thiên nhiên đẹp mê đắm lòng người.
2. Đọc hiểu:
* Nội dung chính: Văn bản viết về quê hương, mảnh đất Chiêm Hóa – một huyện nằm ở phía bắc của tỉnh Tuyên Quang với những cảnh sắc khi mùa xuân về.
* Trả lời câu hỏi giữa bài:
Câu 1 (trang 45 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý các hình ảnh thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên.
Trả lời:
– Các hình ảnh thể hiện vẻ đẹp của thiên nhiên: Mưa tơ rét lộc, mùa măng, sông Gâm “đôi bờ cát trắng”, non Thần “xanh ngút ngát”.
Câu 2 (trang 45 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chỉ ra biện pháp tu từ nhân hóa trong khổ thơ.
Trả lời:
– Biện pháp tu từ nhân hóa trong khổ thơ: “đá ngồi dưới bến trông nhau”, “non Thần hình như trẻ lại”.
Câu 3 (trang 45 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chú ý các hình ảnh thể hiện vẻ đẹp của con người.
Trả lời:
– Các hình ảnh thể hiện vẻ đẹp con người: cô gái Dao nào cũng đẹp, vòng bạc rung rinh, ngù hoa mơn mởn, con gái bản Tây duyên quá, nụ cười môi mọng.
Câu 4 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Dòng thơ nào được điệp lại trong khổ cuối?
Trả lời:
– Dòng thơ “Nếu mai em về Chiêm Hóa” được điệp lại với câu thơ đầu tiên trong bài.
* Trả lời câu hỏi cuối bài:
Câu 1 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Hãy xác định bố cục và mạch cảm xúc của bài thơ Nếu mai em về Chiêm Hóa.
Trả lời:
– Bố cục bài thơ: 5 khổ thơ.
+ Khổ 1, 2: bức tranh thiên nhiên vào mùa xuân ở Chiêm Hóa.
+ Khổ 3, 4: vẻ đẹp con người trong mùa xuân.
+ Khổ 5: nét riêng trong lễ hội đầu năm ở Chiêm Hóa.
– Mạch cảm xúc với kết cấu giản đơn, bình dị, đi từ khung cảnh thiên nhiên đến con người và những rung cảm, nét đặc sắc riêng về cảnh sắc khi bước sang xuân tại quê hương.
Câu 2 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tác giả sử dụng những hình ảnh, chi tiết nào để thể hiện bức tranh thiên nhiên và con người trong mùa xuân? Hãy chia sẻ ấn tượng, nhận xét của em về bức tranh đó (Gợi ý: về màu sắc, sức sống, về những nét riêng của mùa xuân ở vùng núi phía bắc,…)
Trả lời:
– Những hình ảnh, chi tiết thể hiện bức tranh thiên nhiên và con người trong mùa xuân:
+ Mưa tơ rét lộc, mùa măng, sông Gâm “đôi bờ cát trắng”, non Thần “xanh ngút ngát”.
+ Cô gái Dao nào cũng đẹp, vòng bạc rung rinh, ngù hoa mơn mởn, con gái bản Tây duyên quá, nụ cười môi mọng.
– Chia sẻ cảm xúc, suy nghĩ của em: bức tranh được vẽ lên hình ảnh thiên nhiên mộc mạc, giản dị nhưng có hồn gợi về một mùa xuân tràn đầy sức sống. Cùng với đó, hình ảnh con người được khắc hoạ một cách chân thực và sống động đã đem tới giúp em có góc nhìn mới mẻ về cảnh vật và con người tại mảnh đất Chiêm Hoá.
Câu 3 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Chỉ ra và phân tích tác dụng của biện pháp tu từ nhân hóa được sử dụng trong các khổ thơ 2, 4 của văn bản.
Trả lời:
– Biện pháp tu từ nhân hóa được sử dụng:
+ Trong khổ 2: hình ảnh “đá ngồi dưới bến trông nhau”, “non Thần hình như trẻ lại”.
+ Trong khổ 4: hình ảnh “mùa xuân e cũng lạc đường”.
– Tác dụng: phác họa lên bức tranh mùa xuân đầy hấp dẫn, giúp người đọc hình dung ra khung cảnh thiên nhiên trở nên sinh động, gần gũi hơn.
Câu 4 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Tìm các từ đồng nghĩa với từ “về” trong dòng thơ “Nếu mai em về Chiêm Hóa”. Theo em, vì sao nên chọn từ “về”?
Trả lời:
– Các từ đồng nghĩa với từ “về” trong dòng thơ “Nếu mai em về Chiêm Hóa”: đi, trở lại, tới.
– Theo em, nên lựa chọn cụm từ “về” vì câu thơ sẽ thể hiện được tình cảm, những suy nghĩ của nhà thơ khi nhớ về nguồn cội. Qua đó, giúp truyền tải những suy nghĩ, cảm xúc tràn đầy tình yêu của nhà thơ với nguồn cội của mình.
Câu 5 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Bài thơ thể hiện tình cảm, cảm xúc gì của tác giả với quê hương?
Trả lời:
– Mượn hình ảnh khung cảnh thiên nhiên và con người tại mảnh đất Chiêm Hoá khi mùa xuân đến, bài thơ đã diễn tả được tình yêu sâu nặng, tha thiết, đầy gắn bó cùng với tình thương yêu của tác giả với quê hương, cội nguồn của dân tộc.
Câu 6 (trang 46 sgk Ngữ Văn lớp 8 Tập 1): Giả sử sau dấu ba chấm Nếu mai em về… là tên vùng đất quê hương em, thì em sẽ chia sẻ những hình ảnh, chi tiết nào của quê hương mình? Vì sao em lại chọn các chi tiết, hình ảnh ấy?
Trả lời:
– Nếu mai em về… là tên vùng đất quê hương em, thì em sẽ chia sẻ những hình ảnh cảnh vật vào mùa nước nổi.
– Em chọn hình ảnh như vậy là vì đây là đặc trưng nhất ở miền quê sông nước quê hương em. Vào mùa mưa, nước dâng lên cao, bởi thế người dân làng quê em gọi đó là mùa nước nổi. Mưa dần về, kéo dài hết ngày này sang ngày nọ. Nước ngày càng dâng lên. Do đó phương tiện đi lại chủ yếu ở quê em là những chiếc ghe. Em cũng thích được ngồi trên thuyền theo mẹ đến chợ và lênh đênh xuôi theo sóng nước. Em rất yêu mùa nước lũ với bao kỉ niệm đẹp đẽ của quê hương.
3. Khái quát tác giả, tác phẩm:
3.1. Tác giả Mai Liễu:
– Nhà thơ Mai Liễu (1949 – 2020): tên thật là Ma Văn Liễu, sinh năm 1950 tại xã Công Đa, huyện Yên Sơn tỉnh Tuyên Quang. Khi làm thơ, làm báo ông thường lấy bút danh là Mai Liễu.
– Ông là nhà thơ dân tộc Tày, nổi tiếng với những vần thơ thấm đẫm tình yêu quê hương đất nước, đặc biệt là những vần thơ về đồng bào các dân tộc thiểu số vùng cao, biên giới.
3.2. Tìm hiểu tác phẩm Nếu mai em về Chiêm Hóa:
* Thể loại: Nếu mai em về Chiêm Hóa thuộc thể loại: thơ sáu chữ.
* Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ “Nếu mai em về Chiêm Hóa” được trích từ tập “Thơ Mai Liễu”, NXB Hội Nhà Văn, Hà Nội, 2015.
* Phương thức biểu đạt: Phương thức biểu đạt: miêu tả, biểu cảm, PTBĐ chính: biểu cảm.
* Tóm tắt: Nếu mai em về Chiêm Hóa: Nếu mai em về Chiêm Hoá là bài thơ thể hiện một vẻ đẹp về nỗi nhớ của tác giả, ngay ở nhan đề, tác giả đã cho thấy nỗi nhớ da diết của tác giả. Nỗi nhớ thông qua các hình ảnh cái lạnh trong tháng giêng, một mùa măng mới. Sau đó nỗi nhớ trải dài khắp những địa danh của thiên nhiên ta thấy được ở tác giả nỗi nhớ da diết đối với những cảnh vật thanh bình. Khung cảnh đẹp nhất chính là cảnh chợ với các cô gái Dao và cô gái Tày mặc chiếc váy đẹp. Có thể thấy cả bài thơ là nỗi nhớ cùng tình yêu tha thiết của tác giả dành cho quê hương.
* Bố cục Nếu mai em về Chiêm Hóa
– Khổ 1, 2: Bức tranh thiên nhiên vào mùa xuân ở Chiêm Hóa.
– Khổ 3, 4: Vẻ đẹp con người trong mùa xuân.
– Khổ 5: Nét riêng trong lễ hội đầu năm ở Chiêm Hóa.
* Giá trị nội dung: Văn bản viết về quê hương, mảnh đất Chiêm Hoá – một huyện nằm ở phía bắc của tỉnh Tuyên Quang với những cảnh sắc khi mùa xuân đến, nhằm bày tỏ tình cảm quê hương, tưởng nhớ đến cội nguồn của mình.
* Giá trị nghệ thuật:
– Sử dụng thành thạo các biện pháp tu từ: nhân hoá, điệp từ, điệp ngữ.
– Miêu tả những cảnh vật thiên nhiên tươi đẹp, thơ mộng.
– Ngôn ngữ giản dị, thân thuộc với người Việt.
