Soạn bài Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận

1. Soạn bài Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận lớp 12:

1.1. Câu hỏi:

Câu 1 (Trang 174 sgk ngữ văn 12 tập 1): Các thao tác lập luận đã học cùng những đặc trưng cơ bản của từng thao tác.

Câu 2 (trang 174 sgk ngữ văn 12 tập 1): Trong đoạn trích dưới đây, tác giả đã vận dụng kết hợp những thao tác lập luận nào?

Thế mà hơn 80 năm nay, bọn thực dân Pháp lợi dụng lá cờ tự do, bình đẳng, bác ái, đến cướp đất nước ta, áp bức đồng bào ta. Hành động của chúng trái hẳn với nhân đạo và chính nghĩa. 

Về chính trị, chúng tuyệt đối không cho nhân dân ta một chút tự do dân chủ nào. Chúng thi hành những luật pháp dã man. Chúng lập ba chế độ khác nhau ở Trung, Nam, Bạc để ngăn cản việc thống nhất nước nhà của ta, đề ngăn cản dân tộc ta đoàn kết. 

Chúng lập ra nhà tù nhiều hơn trường học. Chúng thẳng tay chém giết những người yêu nước thương nòi của ta. Chúng tắm các cuộc khởi nghĩa của ta trong những bể máu.

Chúng ràng buộc dư luận, thi hành chính sách ngu dân.

Chúng dùng thuốc phiện, rượu cồn để làm cho nòi giống ta suy nhược.

Vê kinh tế, chúng bóc lột dân ta đến xương tuỷ, khiến cho dân ta nghèo nàn, thiếu thốn, nước ta xơ xác, tiêu điều. Chúng cướp không ruộng đất, hầm mỏ, nguyên liệu.

Chúng giữ độc quyền in giấy bạc, xuất cảng và nhập cảng.

Chúng đặt ra hàng trăm thứ thuế vô lí, làm cho dân ta, nhất là dân cày và dân buôn, trở nên bần cùng.

Câu 3 (trang 175 sgk ngữ văn 12 tập 1): Viết một bài văn nghị luận (vận dụng kết hợp ít nhất ba thao tác lập luận khác nhau) bày tỏ ý kiến về một vấn đề đang đặt ra trong đời sống văn hoá – tinh thần của con người.

1.2. Hướng dẫn trả lời:

Câu 1 (Trang 174 sgk ngữ văn 12 tập 1):

Các thao tác lập luận đã học:

– Chứng minh: dùng lí lẽ, dẫn chứng để người đọc, người nghe tin một vấn đề nào đó trong đời sống, trong văn học.

– Giải thích: dùng lí lẽ, dẫn chứng giúp người đọc (người nghe) hiểu một vấn đề nào đó trong đời sống và văn học.

– Phân tích: chia nhỏ đối tượng thành các yếu tố, bộ phận để xem xét và khái quát bản chất vấn đề. Chia vấn đề giúp tìm hiểu cặn kẽ, thấu đáo.

– So sánh nhằm đối chiếu hai hay nhiều sự vật hoặc các mặt trong cùng một sự vật để tìm ra điểm giống và khác, từ đó nhận định rõ ràng đặc điểm, giá trị của sự vật, hiện tượng.

– Bác bỏ: dùng lí lẽ, dẫn chứng để gạt bỏ quan điểm, ý kiến.

Câu 2 (trang 174 sgk ngữ văn 12 tập 1): 

Các thao tác được Hồ Chí Minh sử dụng bao gồm:

– Phân tích

– Chứng minh

– Bác bỏ

– Bình luận

Câu 3 (trang 175 sgk ngữ văn 12 tập 1): 

Hướng dẫn xây dựng đề cương vấn đề văn hóa- tinh thần của con người.

Bước 1: Chọn vấn đề cần nghị luận, xác định yêu cầu của đề về nội dung, vấn đề cần nghị luận, thao tác lập luận, phạm vi tư liệu sử dụng…

Bước 2: Suy nghĩ, trình bày luận điểm trong phần thân bài của phần dàn 

– Lựa chọn các luận điểm chính, đặc sắc

– Kết hợp nhuần nhuyễn các thao tác lập luận để được sáng tỏ, sức thuyết phục, hấp dẫn người đọc.

– Trong thao tác lập luận, thao tác đóng vai trò chủ đạo là phân tích, bởi phân tích sẽ mang lại cái nhìn cặn kẽ về các vấn đề.

Bước 3: Diễn đạt các ý chuẩn bị thành chuỗi các câu văn đúng ngữ pháp, liên kết với nhau, thể hiện được phong cách ngôn ngữ chính luận

2. Soạn bài Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận lớp 11 trang 120 tập 1:

2.1. Câu hỏi:

Câu hỏi 1 (Trang 120 SGK ngữ văn lớp 11 tập 1):

Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi nêu ở dưới:

Chớ tự kiêu tự đại. Tự kiêu tự đại là khờ dại. Vì mình hay, còn nhiều người hay hơn mình. Mình giỏi, còn nhiều người giỏi hơn mình. Tự kiêu tự đại tức là thoái bộ. Sông to, bể rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn thì một chút nước cũng đầy tràn, vì độ lượng nó hẹp nhỏ. Người mà tự kiêu tự mãn thì cũng như cái chén, cái đĩa cạn.

(Hồ Chí Minh, Cần kiệm liêm chính)

– Đoạn trích trên sử dụng những thao tác lập luận nào?

– Phân tích mục đích, tác dụng và cách kết hợp các thao tác lập luận trong đoạn trích.

– Anh (chị) rút ra được kết luận gì về việc vận dụng kết hợp nhiều thao tác lập luận trong một đoạn (một bài) văn nghị luận?

Câu 2 (trang 120 SGK Ngữ văn 11 tập 1)

Vận dụng kết hợp phân tích và so sánh, viết đoạn văn bàn về vẻ đẹp của một bài thơ (bài văn).

Câu 3 (trang 121 SGK Ngữ văn 11 tập 1):

Công việc ở nhà: 

a) Vận dụng kết hợp các thao tác phân tích và so sánh để viết đoạn văn trình bày một luận điểm khác ở dàn ý mà anh (chị) đã xây dựng.

b Viết một văn bản nghị luận ngắn về một phẩm chất của người học sinh, trong đó có vận dụng kể kết hợp các thao tác phân tích và so sánh.

c) Sưu tầm những đoạn văn hay, ở đó, tác giả đã thành công trong việc vận dụng kết hợp các thao tác phân tích và so sánh.

2.2. Hướng dẫn trả lời:

Câu hỏi 1 (Trang 120 SGK ngữ văn lớp 11 tập 1):

Thao tác lập luận được sử dụng trong đoạn trích là: lập luận và so sánh. 

– Phân tích:

+ Luận điểm chính: Chớ có tự kiêu tự đại. 

+ Hai lí do để không nên tự kiêu tự đại là “tự kiêu tự đại là khờ dại” và “tự kiêu tự đại là thoái bộ”.

– Thao tác so sánh:

+ “mình hay” >< “nhiều người hay hơn mình”

+ “sông to, bể rộng”>< “cái chén nhỏ, cái đĩa cạn”

+ “độ lượng của nó rộng và sâu” >< “độ lượng của nó hẹp và nhỏ”

→ So sánh tương phản.ôn

+ “người tự kiêu tự mãn…cái chén, cái đĩa cạn”

→ So sánh tương đồng.

Thao tác lập luận chính được sử dụng là phân tích, thao tác so sánh giúp đoạn văn trở nên sinh động, hấp dẫn.

* Mục đích, tác dụng của việc sử dụng hai thao tác: 

+ Làm cho vấn đề được đưa ra bàn luận trở nên sinh động, cụ thể, dễ hiểu, dễ đi vào lòng người hơn.

+ Để từ đó sống khiêm tốn hơn, biết tôn trọng người khác hơn, chịu khó học hỏi nhiều hơn.

– Việc kết hợp và vận dụng thao tác lập luận phân tích cùng với so sánh trong nội dung của bài là một việc làm tất yếu, rất ít trường hợp chỉ sử dụng một thao tác lập luận trong một bài văn. Đồng thời chúng ta cũng phải biết linh hoạt trong việc sử dụng các thao tác lập luận. 

Câu 2 (trang 120 SGK Ngữ văn 11 tập 1):

Những nội dung cần có: 

– Chủ đề bài văn cần viết. 

– Lập dàn ý: với hệ thống những ý chính để làm sáng tỏ chủ đề của bài văn và sắp xếp chúng.

– Xây dựng hệ thống luận điểm, luận cứ và cách sắp xếp trong bài văn.

– Cần sử dụng các thao tác lập luận trong việc diễn giải các luận cứ. Xác định rõ ràng nên sử dụng thao tác phân tích hay sử dụng phương pháp so sánh; thao tác nào là chủ đạo.

– Xác định những câu chuyển ý, từ nối cho phù hợp giữa các ý trong bài văn.

Câu 3 (trang 121 SGK Ngữ văn 11 tập 1)

Phẩm chất hiếu học của người học sinh:

– Giải thích khái niệm hiếu học:

– Phân tích, chứng minh, bình luận: 

+ Mặt tích cực, điều tốt đẹp mà phẩm chất này mang lại cho người học sinh (phân tích)

+ Biểu hiện của học sinh hiếu học (phân tích, kết hợp so sánh với những biểu hiện của sự lười nhác, qua loa trong học tập).

+ Nếu không hiểu học, người học sinh sẽ như thế nào? (so sánh kết hợp phân tích).

+ Lấy ví dụ những tấm gương hiếu học tiêu biểu

+ Liên hệ bản thân.

3. Soạn bài Luyện tập vận dụng kết hợp các thao tác lập luận lớp 11 trang 112 tập 2:

3.1. Câu hỏi:

Câu 1 (Trang 112 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Đọc đoạn trích và trả lời các câu hỏi:

Người đầu tiên chịu ảnh hưởng Pháp rất đậm đà là Thế Lữ.[…] 

Nhưng đến năm 1936, ảnh hưởng Pháp lại rất thấm thía thêm một tầng nữa. Trong thơ Thế Lữ ta chỉ thấy ẩn hiện đôi nhà thơ Pháp về thời lãng mạn. Xuân Diệu, nhà thơ ra đời hồi bấy giờ, mới một cách rõ rết. Với Thế Lữ thi nhân ta còn nuôi giấc mộng trên tiên, một giấc mộng rất xưa. Xuân Diệu đốt cảnh Bồng Lai và xua ai nấy về hạ giới. Với một nghệ thuật tinh vi đã học được của Bô-đơ-le, Xuân Diệu diễn tả lòng ham sống bồng bột trong thơ Đơ Nô-ai trong văn Gi-đơ. […]

Ảnh hưởng Pháp trong thơ Việt đến Xuân Diệu là cực điểm. Qua năm 1938, Huy Cận ra đời, nó đã bắt đầu xuống, mặc dầu thơ Huy Cận cũng chịu ảnh hưởng thơ Pháp gần đây, nhất là ảnh hưởng Véc-len. […]

Trái hẳn với lối thơ tả chân có lối thơ Hàn Mặc Tử – Chế Lan Viên. Cả hai đều chịu rất nặng ảnh hưởng Bô-đơ-le và qua Bô-đơ-le, ảnh hưởng nhà văn Mĩ Ét-ga Pô, tác giả tập “Chuyện lạ”. Có khác chăng là Chế Lan Viên đã đi từ Bô-đơ-le, Ét-ga Pô đến thơ Đường, mà Hàn Mặc Tử đã đi ngược lại từ thơ Đường tới Bô-đo-le, Ét-ga Pô và đi thêm một đoạn nữa cho gặp Thánh Kinh của đạo Thiên Chúa. […]

Viết xong đoạn trên này đọc lại tôi thấy khó chịu. Mỗi nhà thơ Việt hình như mang nặng trên đầu năm bảy thơ Pháp. Ấy chỉ vì tôi tìm ảnh hưởng để chia xu hướng. Sự thật đâu có thế. Tiếng Việt, tiếng Pháp khác nhau xa. Hồn thơ Pháp hễ chuyển được vào thơ Việt là đã Việt hóa hoàn toàn. Sự thực thì khi tôi xem thơ Xuân Diệu, tôi không nghĩ đến thơ Đơ Nô-ai… Thi Văn Pháp không làm mất bản sắc Việt Nam. Những sự mô phỏng ngu muội lập tức bị đào thải.

(Theo Hoài Thanh – Hoài Chân, Thi nhân Việt Nam, Sdd).

Câu hỏi:

a) Đoạn trích viết về vấn đề gì? Quan điểm của tác giả đối với vấn đề đó như thế nào?

b) Các tác giả đã sử dụng thao tác lập luận nào là chủ yếu? Ngoài ra, trong đoạn trích còn có thao tác lập luận nào khác nữa không?

c) Có thể quan niệm một bài (đoạn) văn càng sử dụng được nhiều thao tác lập luận thì càng có sức hấp dẫn không? Phải xuất phát từ đâu để có thể thể chọn chính xác các thao tác lập luận và vận dụng tổng hợp các thao tác đó trong một bài (đoạn) văn cụ thể? Và phải dựa vào đâu để đánh giá mức độ thành công của việc vận dụng tổng hợp nhiều thao tác lập luận khác nhau?

Câu 2 (trang 113 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Giả sử anh (chị) phải trình bày một luận điểm trong bài văn nghị luận bàn về một trong những phẩm chất mà người thanh niên này cần có, anh (chị) có thể tiến hành luyện tập theo các bước sau:

a) Bước thứ nhất 

– Xác định chủ đề của bài văn: Anh (chị) sẽ bàn về phẩm chất cụ thể nào?

– Xây dựng cho bài làm một dàn ý rành mạch, hợp lí để làm rõ chủ đề.

b) Bước thứ hai

Tìm cách trình bày một luận điểm trong phần thân bài của dàn ý vừa xây dựng: 

– Chọn luận điểm nào để trình bày? Luận điểm ấy nằm ở vị trí nào trong bài văn?

– Viết câu mở đầu thế nào để vừa giới thiệu được luận điểm, vừa liên kết được với đoạn trên.

– Cần đưa ra những luận cứ nào để làm sáng tỏ luận điểm? Các luận cứ ấy dùng thao tác lập luận nào là chủ yếu: phân tích, so sánh, bác bỏ hay bình luận? Vì sao?

– Nên sử dụng các thao tác lập luận nào khác nữa ngoài thao tác lập luận chủ yếu nói trên? Vì sao?

– Kết hợp thao tác lập luận chủ yếu với lập luận bổ trợ thế nào để đoạn văn có thể trở thành một khối hữu cơ thống nhất?

c) Bước thứ ba

– Diễn đạt các ý đã tìm được thành một (một số) đoạn văn có liên kết chặt chẽ và thể hiện rõ ngôn ngữ chính luận.

– Đọc đoạn văn đã viết trước nhóm (lớp), sửa chữa lại theo góp ý của tập thể nhằm cải thiện chất lượng của văn bản.

3.2. Hướng dẫn trả lời:

Câu 1 (Trang 112 sgk ngữ văn 11 tập 2):

a, Đoạn trích viết về ảnh hưởng Pháp trong thơ Việt (thơ mới)

Quan điểm của tác giả: Thừa nhận có ảnh hưởng Pháp trong Thơ mới nhưng khẳng định thơ văn Pháp không làm mất bản sắc dân tộc Việt Nam trong Thơ mới. 

b, Tác giả chủ yếu sử dụng thao tác phần tích, ngoài ra còn có các thao tác so sánh, bác bỏ, bình luận.

c, Bài văn có sức hấp dẫn khi người viết nắm vững thao tác lập luận. Không phải bất kì một bài văn, đoạn văn nào càng sử dụng nhiều thao tác lập luận thì có sức hấp dẫn.

– Cần có sự hiểu biết, kết hợp nhuần nhuyễn các thao tác lập luận.

Câu 2 (trang 113 sgk ngữ văn 11 tập 2):

Bước 1:

– Chọn vấn đề nghị luận: Thanh niên ngày nay cần có ý thức vươn lên trong học học tập và làm việc.

* Lập dàn ý 

Đặt vấn đề: Giới thiệu vấn đề cần nghị luận 

– Giải quyết vấn đề:

+ Khẳng định rèn luyện ý chí vươn lên trong học tập, công tác là yêu cầu tối cần thiết với quy luật và phát triển con người, thời đại mới.

+ Phải rèn luyện ý chí vươn lên trong học tập, công tác cho thanh niên ngày nay.

+ Phê phán, bác bỏ những việc làm sai trái của một số thanh niên hiện nay.

+ Làm thế nào để rèn luyện ý chí vươn lên trong học tập và công tác 

– Kết thúc vấn đề:

+ nêu vấn đề đặt ra

+ Bài học với bản thân

b) Bước thứ hai

Trình bày luận điểm trong dàn ý.

c, Bước thứ ba

Diễn đạt các ý thành đoạn văn nghị luận trình bày trước lớp