Soạn bài Lượm của Tố Hữu (Cánh Diều Ngữ văn lớp 6)

1. Chuẩn bị: 

1.1. Tìm hiểu thêm về tác giả Tố Hữu và hoàn cảnh ra đời của bài thơ Lượm:

Tác giả Tố Hữu

Tố Hữu, tên khai sinh là Nguyễn Kim Thành, là một nhà thơ, nhà văn, và nhà hoạt động chính trị nổi tiếng của Việt Nam. Ông sinh ngày 4 tháng 10 năm 1920 tại tỉnh Thanh Hóa và qua đời vào ngày 28 tháng 3 năm 2002. Tố Hữu được biết đến với những tác phẩm văn học đặc sắc, những bài thơ tình yêu sâu sắc, và đặc biệt là sự đóng góp to lớn của ông trong cuộc chiến tranh giành độc lập của Việt Nam. Tố Hữu đã trở thành biểu tượng văn hóa và tinh thần cho thế hệ người Việt Nam.

Tố Hữu, sinh ngày 4 tháng 10 năm 1920 tại Thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, là một nhà thơ nổi tiếng của Việt Nam. Ông là con út trong gia đình và cha mẹ ông đều là những người có liên quan đến nền văn hóa truyền thống.

Cha của Tố Hữu là một nhà nho nghèo, không có nhiều thành tựu về vật chất, nhưng lại có niềm đam mê với thơ ca. Ông thích sưu tầm ca dao tục ngữ và thường dạy Tố Hữu làm thơ cổ. Cha mẹ ông đã góp phần nuôi dưỡng tâm hồn thơ ca của Tố Hữu, dù cuộc sống của gia đình vô cùng khó khăn.

Mẹ của Tố Hữu cũng là con của một nhà nho, thuộc nhiều ca dao dân ca Huế và rất yêu thương con trai mình. Mỗi khi có thời gian rảnh, mẹ ông thường kể cho Tố Hữu nghe những câu đối và bài hát dân ca, tạo điều kiện cho ông tiếp thu và phát triển sự sáng tạo của mình.

Tố Hữu đã trải qua một tuổi thơ đầy chật vật và gian khó, nhưng đó chính là động lực để ông phát triển tài năng và trở thành một nhà thơ vĩ đại. Tác phẩm của Tố Hữu thường mang những nét đặc trưng của văn hóa dân gian và biểu hiện tình cảm sâu sắc của con người.

Với sự ảnh hưởng từ cha mẹ và văn hóa dân gian, Tố Hữu đã trở thành một trong những nhà thơ hàng đầu của Việt Nam. Tác phẩm của ông không chỉ được đánh giá cao về giá trị nghệ thuật mà còn mang những thông điệp sâu sắc về tình yêu quê hương, tình yêu đồng bào và tình yêu cho con người.

Tố Hữu đã để lại một di sản văn học vô cùng quý giá cho đất nước, và tác phẩm của ông vẫn được đọc và trân quý đến ngày nay. Ông là một biểu tượng văn hóa và nguồn cảm hứng cho nhiều thế hệ nhà văn trẻ.

Các sáng tác tiêu biểu của Tố Hữu bao gồm nhiều tập thơ đáng chú ý. Một trong số đó là tập thơ Từ ấy (1937 – 1946) với 72 bài thơ. Ngoài ra, ông cũng viết tập thơ Việt Bắc (1947 – 1954) gồm 26 bài thơ, tập thơ Gió lộng (1955 – 1961) với 25 bài thơ, và tập thơ Ra trận (1962 – 1971) với 35 bài thơ.

Hoàn cảnh ra đời của bài thơ Lượm

Bài thơ Lượm là một câu chuyện đầy cảm xúc về tình yêu quê hương và lòng dũng cảm của những người con chiến đấu cho độc lập và tự do. Những chi tiết trong bài thơ cho chúng ta thấy sự tương phản giữa cảnh đời vui tươi, trong sáng của Lượm và cuộc chiến tranh khốc liệt đang diễn ra xung quanh.

Nhà thơ Tố Hữu đã miêu tả Lượm như một cậu bé nhỏ nhắn, loắt choắt, da sạm nắng, trên đầu là chiếc mũ ca nô đội lệch. Vẻ ngoài này thể hiện sự trong sáng và tinh nghịch của tuổi thơ, đồng thời cũng là biểu tượng cho sự trẻ trung, năng động của những người lính trẻ trong cuộc chiến. Lượm luôn cười, phô diễn hàm răng trắng đều và sải bước thật nhanh về phía nhà thơ Tố Hữu. Những hình ảnh này tạo nên một bức tranh về sự vui vẻ, trẻ trung và khát vọng sống của Lượm.

Tuy nhiên, trong cuộc chiến tranh đầy bom đạn, Lượm đã anh dũng hi sinh trên đường đi đưa thư, để mang tin tức và tinh thần cho các chiến sĩ trên mặt trận. Sự hy sinh cao cả này khiến nhà thơ Tố Hữu rơi vào sự đau xót và tiếc thương. Ông ngỡ ngàng, không muốn tin vào sự thật rằng Lượm đã ra đi mãi mãi. Những dòng thơ cuối cùng của bài thơ làm tăng cường thêm sự xúc động và tình cảm tiếc nuối của tác giả.

Bài thơ Lượm là một lời chúc tụng và tri ân đến tất cả những anh hùng trẻ tuổi đã hi sinh trong cuộc chiến tranh. Nó cũng là một lời cảm ơn sâu sắc đến những người lính và các em nhỏ như Lượm, đã mang trong mình tình yêu quê hương và lòng dũng cảm để bảo vệ đất nước. Từ câu chuyện này, chúng ta nhận thức được giá trị của sự hy sinh và lòng yêu nước, và hướng tới một tương lai tự do và hạnh phúc cho đất nước.

1.2. Tìm hiểu một số nhân vật thiếu niên dũng cảm đã được nói tới trong các câu chuyện lịch sử và văn học: 

Chị Võ Thị Sáu: 

Võ Thị Sáu – một người con gái xuất thân từ vùng Đất Đỏ, thuộc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu, nước Việt Nam ngày nay. Sinh vào năm 1933, chị là một cô gái thông minh, mưu trí, và có tinh thần yêu nước cùng với lòng dũng cảm. Dù còn rất trẻ, chị đã bắt đầu tham gia vào hoạt động liên lạc cho đội quân cách mạng và đã có những đóng góp to lớn được công nhận.

Đến ngày 23/1/1952, Võ Thị Sáu, anh hùng của chúng ta, đã bị đưa ra trước toà án và bị kết án tử hình khi chỉ mới 19 tuổi. Tuy nhiên, sau khi đất nước ta hoàn toàn giành được độc lập vào năm 1993, chị Võ Thị Sáu đã được trao tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân, trở thành một trong những chiến sĩ trẻ tuổi xuất sắc và được tôn vinh vĩnh viễn trong lòng dân tộc.

Tấm gương của chị Võ Thị Sáu đã gây ấn tượng sâu sắc và tạo động lực mạnh mẽ cho chúng ta. Chúng ta không chỉ ngưỡng mộ, tôn trọng những hy sinh mà chị đã đem đến cho quê hương và tổ quốc, mà còn cảm nhận được sự biết ơn và lòng biết ơn với những cuộc sống thịnh vượng và tự do mà chúng ta có được ngày hôm nay.

Chị Võ Thị Sáu đã trở thành biểu tượng của sự kiên cường, sự hy sinh và lòng yêu nước vô bờ bến. Tấm gương của chị là nguồn cảm hứng và sức mạnh cho các thế hệ trẻ Việt Nam hiện nay.

2. Trong khi đọc: 

2.1. Chú ý cách ngắt nhịp và biện pháp tu từ trong khổ thơ thứ nhất: 

Chú ý cách ngắt nhịp và biện pháp tu từ trong khổ thơ thứ nhất:

Ngày Huế//  đổ máu

Chú Hà Nội về//

Tình cờ // chú, cháu

Gặp nhau // Hàng Bè

– Biện pháp tu từ hoán dụ*: “Ngày Huế đổ máu”* là một cách diễn tả hình ảnh dữ dội về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tại Huế vào năm 1947. Cuộc kháng chiến này đã diễn ra với mức độ khốc liệt, gian nan và bạo lực, với bom đạn và cuộc xâm lược từ phía quân Pháp. Cảnh tượng của Huế đổ máu đã trở thành biểu tượng cho lòng dũng cảm và sự hy sinh của người dân Huế trong cuộc kháng chiến này.

2.2. Tìm và chỉ ra tác dụng của các từ láy trong các dòng thơ 5-8: 

Các từ láy: loắt choắt, xinh xinh, thoăn thoắt, nghênh nghênh.

→ Tác dụng: Các từ láy được sử dụng trong bài thơ nhằm tạo ra các hình ảnh cụ thể và sinh động về ngoại hình, dáng điệu và cử chỉ của chú bé Lượm. Những từ như “loắt choắt”, “xinh xinh”, “thoăn thoắt”, “nghênh nghênh” gợi lên trong tâm trí người đọc hình ảnh về một đứa trẻ hồn nhiên, vui tươi và năng động. Chú bé Lượm được miêu tả như một cậu bé nhỏ nhắn, nhưng đầy sức sống, với dáng điệu nhanh nhẹn và cử chỉ vui tươi. Các từ láy này tạo ra một tác động mạnh mẽ, giúp người đọc hiểu rõ hơn về tính cách và sự đáng yêu của chú bé Lượm.

Từ “loắt choắt” miêu tả sự nhỏ nhắn và đáng yêu của chú bé. Từ “xinh xinh” thể hiện vẻ ngoại hình đáng yêu và hấp dẫn của chú bé. Từ “thoăn thoắt” tạo ra hình ảnh về sự nhẹ nhàng và nhanh nhẹn trong cử chỉ của chú bé. Từ “nghênh nghênh” gợi lên hình ảnh về sự vui tươi và phấn khích trong cử chỉ của chú bé. Tất cả những từ láy này cùng nhau tạo nên một bức tranh sống động về chú bé Lượm, gợi lên sự yêu thương và đáng quý của người kể chuyện.

Qua việc sử dụng các từ láy này, tác giả đã tạo ra một cách miêu tả tươi sáng và dễ thương về chú bé Lượm, mang đến cho người đọc một cảm xúc ấm áp và thân thiện. Các từ láy này không chỉ làm tăng tính chân thực và sinh động của bài thơ, mà còn thể hiện tình cảm đặc biệt mà người kể chuyện dành cho chú bé Lượm.

2.3. Chỉ ra tác dụng của các biện pháp tu từ trong các dòng thơ 10-12:

Phép tu từ so sánh “mồm huýt sáo vang – như con chim chích nhảy trên đường vàng”.

Việc so sánh mồm huýt sáo vang của chú bé với tiếng chim chích nhảy trên đường vàng mang đến một cảm giác vui vẻ, hăng say và tươi tắn. Mồm huýt sáo vang của chú bé được miêu tả như một âm thanh tràn đầy sức sống, tươi sáng và lan tỏa khắp nơi. Con chim chích nhảy trên đường vàng là một hình ảnh tươi mới và rực rỡ, tượng trưng cho sự vui vẻ và nhảy múa trong cuộc sống.

Từng bước đi tươi tắn và hăng say của chú bé khi làm nhiệm vụ được tạo ra bởi phép tu từ so sánh này. Điều này thể hiện tính cách lạc quan và yêu đời của chú bé, khi anh ta không chỉ thực hiện nhiệm vụ một cách nhiệt tình mà còn mang đến niềm vui và sự phấn khích cho mọi người xung quanh.

Tóm lại, phép tu từ so sánh “mồm huýt sáo vang – như con chim chích nhảy trên đường vàng” là một cách tuyệt vời để tạo ra hình ảnh sống động và màu sắc, giúp độc giả cảm nhận và hiểu thêm về tính cách và tâm trạng của chú bé trong bài thơ.

2.4. Ngoại hình và tính cách của chú bé liên lạc được thể hiện qua các bức tranh minh họa này thế nào?

Ngoại hình

Lượm là một cậu bé nhỏ nhắn có vóc dáng thanh mảnh. Cậu có đôi chân nhanh nhẹn, luôn bước đi linh hoạt và tỏa ra sự nhẹ nhàng. Đặc biệt, Lượm luôn đội chiếc mũ ca lô trên đầu, lệch về một phía, tạo nên một diện mạo đáng yêu và hài hước. Mỗi khi nhìn thấy chiếc mũ và đôi chân nhanh nhẹn của Lượm, ta không thể không cảm nhận được sự ngộ nghĩnh và đáng yêu của cậu bé này. Bên cạnh đó, chú liên lạc này luôn đeo một cái xắc xinh xinh trên vai, tạo nên một vẻ ngoài “cán bộ” đáng chú ý. Điều này không chỉ làm Lượm trở nên đáng yêu hơn mà còn thể hiện sự yêu đời và tự tin của cậu bé.

Tính cách, phẩm chất:

Lượm là một cậu bé vui vẻ, yêu đời và luôn hát ca trong suốt quá trình thực hiện nhiệm vụ. Âm nhạc trở thành nguồn cảm hứng và niềm vui của Lượm, giúp cậu bé giữ được tinh thần lạc quan và sẵn sàng đối mặt với bất kỳ khó khăn nào.

Lượm cũng là một cậu bé dũng cảm, không sợ nguy hiểm và luôn sẵn lòng hi sinh cho người khác. Cậu bé không ngần ngại vượt qua bom đạn và nguy hiểm để đưa những bức thư khẩn quan trọng cho các đơn vị khác. Tinh thần hy sinh và trách nhiệm của Lượm cho thấy sự tận tụy và sự đồng lòng với đồng đội trong cuộc sống và công việc.

Lượm có tình yêu sâu sắc đối với tổ quốc và luôn sẵn lòng hi sinh vì đất nước. Cậu bé tin rằng việc hi sinh cho tổ quốc là một sự cao cả và thiêng liêng, và sẵn lòng đóng góp bản thân để xây dựng và bảo vệ đất nước.

Dưới cái nhìn tổng quan về Lượm, ta có thể thấy rằng cậu bé không chỉ mang trong mình sự lạc quan và yêu đời mà còn sẵn sàng hy sinh vì tổ quốc và đồng đội. Tính cách và phẩm chất đáng ngưỡng mộ của Lượm đã trở thành một tấm gương sáng cho các thiếu niên khác, truyền cảm hứng và khích lệ họ trưởng thành và đóng góp cho xã hội.

2.5. Khổ thơ ( dòng 25-26) có gì đặc biệt so với các khổ khác?

Đây là một bài thơ đặc biệt, chỉ gồm 2 dòng thơ, mỗi dòng chứa đúng 2 tiếng.

Hai câu này thuộc loại câu đặc biệt.

Thể hiện niềm thương xót và nghẹn ngào của tác giả khi biết rằng Lượm đã hi sinh trong một lần làm nhiệm vụ. Tác giả muốn truyền đạt sự tiếc nuối và đau lòng về sự hy sinh của Lượm thông qua những dòng thơ ngắn nhưng lắng đọng. Các từ ngữ và hình ảnh trong hai dòng thơ này tạo nên một tác động mạnh mẽ, khiến người đọc cảm nhận được tình cảm sâu sắc của tác giả.

2.6. Cách ngắt nhịp trong khổ thơ ( dòng 39-42) có gì đặc biệt?

*Cách ngắt nhịp trong khổ thơ là:

Bỗng lòe// Chớp đỏ

Thôi rồi// Lượm ơi

Chú đồng chí//nhỏ

Một dòng// máu tươi.

Cách ngắt nhịp trong khổ thơ thể hiện tậm trạng nghẹn ngào, đau đớn, đau xót trước sự hi sinh của Lượm. Bằng cách này, nhà thơ tạo ra một không gian thơm ngát của cảm xúc, khiến người đọc cảm nhận được sự chất chứa, sự sâu lắng của tâm hồn nhân vật.

Điều này cho phép người đọc hiểu rõ hơn về tâm trạng tuyệt vọng và đau khổ mà Lượm trải qua. Ngoài ra, cách ngắt nhịp còn tạo ra một hiệu ứng âm thanh đặc biệt, giúp tăng thêm sự chân thực và hiệu quả của bài thơ.

2.7. Câu hỏi dùng 47 có ý nghĩa gì?

Câu thơ: “Lượm ơi, còn không?” được đặt ở gần cuối bài thơ để bộc lộ cảm xúc và khẳng định. Từ đó, bài thơ thêm phần sâu sắc và cảm động.

Bộc lộ cảm xúc: Những dòng thơ này khiến chúng ta cảm thấy tiếc thương và đau xót trước sự hi sinh đáng kính của Lượm, như một tấm gương sáng ngời về lòng hy sinh và tình yêu thương triệu trái tim.

Câu hỏi còn bộc lộ sự ngỡ ngàng và kinh ngạc như chưa kịp tin vào sự thật Lượm đã hi sinh. Đó là một câu hỏi đầy ý nghĩa, đánh thức những suy nghĩ sâu xa về cuộc sống và ý nghĩa của tồn tại.

3. Sau khi đọc:

3.1. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 10 dòng): 

Năm đó, tôi quyết định trở lại Huế khi Pháp quay trở lại và tiến hành cuộc tấn công. Tôi không ngại ngần gia nhập đội thanh niên xung kích để tham gia vào cuộc chiến. Trên con đường Hàng Bè, tôi tình cờ gặp được Lượm – một cậu bé giao liên trẻ trung và đáng yêu. Lượm có vẻ ngoài loắt choắt, da sạm nắng, và trên đầu anh ta đội chiếc mũ ca nô lệch, tạo nên một vẻ tinh nghịch và đầy sự mới mẻ. Lượm luôn mang nụ cười trên môi và khoe hàm răng trắng đều. Anh ta di chuyển nhanh như gió, sải bước thật nhanh về phía tôi, hai tay dang rộng và chiếc xắc cốt nhún nhảy trên lưng theo nhịp bước.

Nhưng vào một ngày hè sau đó, tôi bị sốc khi nhận được tin tức đau lòng về sự hi sinh của Lượm trong một trận tấn công đồn giặc. Tưởng chừng như Lượm mới còn trẻ trung và đầy sức sống, nhưng cuộc đời anh đã kết thúc quá sớm. Nghe kể rằng trong cuộc chiến đấu ác liệt, Lượm đã nhận nhiệm vụ quan trọng là chuyển thư thượng khẩn ra mặt trận, và anh đã hy sinh trên chiến trường đầy bom đạn. Ôi, thật là đáng thương!

Nhớ lại những kỷ niệm với Lượm, tôi cảm thấy xót xa và hy vọng rằng cuộc chiến sẽ mau chóng kết thúc, để không ai phải chịu đựng những mất mát và hi sinh đáng tiếc như vậy. Lượm đã là một ví dụ đáng ngưỡng mộ về sự dũng cảm và lòng hy sinh của một thiếu niên trẻ tuổi. Chúng ta cần ghi nhớ và trân trọng những tấm gương như Lượm trong cuộc sống và trong văn học, để hướng dẫn và truyền cảm hứng cho thế hệ trẻ khác.

3.2. Đọc các khổ thơ: 2, 3, 4, 5, lập bảng sau vào vở và điền các chi tiết miêu tả Lượm phù hợp vào các cột:

3.3. Theo em, tại sao các dòng thơ 25, 26, 47 được tách ra thành những khổ thơ riêng?

Theo em, các câu thơ đó được tách riêng vì đó là dòng cảm xúc lắng đọng lại của tác giả khi biết tin Lượm đã hi sinh. Điều này thể hiện sự tiếc nuối, ngầm ngùi và không muốn tin vào sự thật của tác giả. Tác giả muốn tạo ra một không gian riêng để thể hiện sự đau buồn và sự mất mát một cách tự sự và chân thành hơn.

Các câu thơ này là những dòng cảm xúc cuối cùng của tác giả, nó giống như một tiếng gọi cuối cùng, một lời chia tay cuối cùng với Lượm. Tác giả dùng những từ ngữ đơn giản nhưng chất chứa nhiều ý nghĩa sâu sắc, để thể hiện tâm trạng của mình khi biết tin Lượm đã hy sinh. Những câu thơ này cũng là một cách để tác giả thể hiện tình cảm và lòng biết ơn của mình đối với Lượm.

Bằng cách tách riêng các câu thơ này, tác giả muốn tập trung vào những cảm xúc tinh tế và sâu sắc nhất của mình. Những câu thơ này không chỉ thể hiện sự tiếc nuối của tác giả mà còn là một cách để tác giả gửi đi những suy nghĩ và cảm xúc của mình đến độc giả. Nhờ vào việc tách riêng, tác giả đã tạo ra một điểm nhấn đặc biệt, làm cho những dòng cảm xúc này trở nên rõ ràng và ấn tượng hơn.

3.4. Trong tác phẩm, tác giả gọi Lượm bằng nhiều từ ngữ xưng hô khác nhau. Hãy tìm và cho biết mỗi từ ngữ đó thể hiện thái độ và tình cảm gì?

Trong tác phẩm, tác giả đã sử dụng nhiều từ ngữ khác nhau để gọi Lượm, như là cháu, chú bé, Lượm, Chú đồng chí nhỏ.

Chọn những từ ngữ xưng hô này cho thấy sự yêu thương, quý mến và trân trọng cùng với cảm phục mà tác giả dành cho Lượm. Với tác giả, Lượm không chỉ là một đứa cháu nhỏ đáng yêu mà còn là một người đồng chí, đồng đội trong cuộc hành trình xây dựng và bảo vệ tổ quốc.

Ngoài ra, bài thơ còn tả lại những khoảnh khắc đáng nhớ giữa người kể chuyện và Lượm, như những lúc cùng nhau vui chơi, học hỏi và chia sẻ niềm vui, nỗi buồn trong cuộc sống.

3.5. Bài thơ kết thúc bằng việc lặp lại những dòng thơ miêu tả hình Lượm vẫn như ngày đầu có ý nghĩa gì?

Bài thơ kết thúc bằng việc lặp lại những dòng thơ miêu tả hình Lượm vẫn như ngày đầu có ý nghĩa rất đặc biệt. Tác giả muốn nhắc lại hình ảnh của Lượm, những đặc điểm và những kỷ niệm đẹp về anh. Bằng cách này, tác giả thể hiện sự hồi tưởng và nhớ nhung sâu sắc về Lượm, đồng thời khẳng định rằng anh sẽ không bao giờ bị quên, và tình cảm đối với anh sẽ mãi mãi trường tồn trong tâm trí và trái tim của tác giả cũng như mỗi người trong chúng ta.

Việc lặp lại những dòng thơ này cũng mang ý nghĩa sự sống, hy vọng và lòng biết ơn. Tác giả mong muốn rằng dù Lượm đã ra đi, anh vẫn sẽ luôn sống trong tâm hồn của mọi người. Đây là một cách để tác giả bày tỏ lòng biết ơn với Lượm vì sự dũng cảm và lòng hy sinh của anh. Những dòng thơ này cũng gửi đi thông điệp rằng chúng ta cần trân trọng những người dũng cảm và tấm gương của họ trong cuộc sống và trong văn học.

Bài thơ này không chỉ là một lời tưởng niệm và tôn vinh đối với Lượm mà còn là một cách để tác giả chia sẻ những suy nghĩ, cảm xúc và kỷ niệm của mình với độc giả. Từ việc lặp lại những dòng thơ miêu tả hình Lượm vẫn như ngày đầu, tác giả muốn tạo ra sự kết nối, sự gắn kết với độc giả và truyền tải thông điệp về tình yêu, lòng biết ơn và sự sống mãi mãi.

3.6. Trong cuộc sống và trong tác phẩm văn học có rất nhiều tấm gương thiếu niên dũng cảm như nhân vật Lượm; hãy viết 3-4 dòng giới thiệu về một thiếu niên dũng cảm mà em biết: 

Anh Kim Đồng, tên thật là Nông Văn Dền, là một tấm gương sáng về lòng yêu nước, lòng dũng cảm và lòng hi sinh cao cả. Anh thuộc dân tộc Nùng, sinh ra và lớn lên trong một gia đình nông dân nghèo khó ở thôn Nà Mạ, xã Xuân Hòa, huyện Trường Hà, tỉnh Cao Bằng. Dù trong hoàn cảnh khó khăn, nhưng anh luôn tỏ ra tận tụy và quyết tâm đóng góp cho sự nghiệp cách mạng và bảo vệ tổ quốc.