Soạn bài Chiều biên giới – Kết nối tri thức Ngữ văn lớp 7

1. Giới thiệu tác giả và bài thơ Chiều Biên Giới:

Tác giả bài thơ là Lò Ngân Sủn – “nhà thơ của bản làng”, thơ ông gần gũi với đồng bào vùng cao miền Tây Bắc nước ta. Thơ ông là tiếng lòng thiết tha với quê hương, đất nước, trong đó Chiều biên giới (1980) là thi phẩm thể hiện đặc sắc nhất đề tài này.

Chiều biên giới là một tác phẩm thơ ca tuyệt vời của nhà thơ Lò Ngân Sủn, thể hiện tình yêu quê hương, Tổ quốc da diết. Thể thơ 5 chữ ngắn gọn, hình ảnh sinh động, giàu sức gợi, bài thơ Chiều biên giới để lại trong lòng người những ý nghĩa sâu sắc. Nhạc sĩ Trần Chung đọc thấy hay quá nên ngay lập tức phổ nhạc vào năm 1980. Với giai điệu mượt mà, bay bổng nhưng lại rất hào sảng, lời bài hát hay, ngay lập tức đã được công chúng đón nhận và bài ca này đã trở thành một trong những bài hát “đi cùng năm tháng” của dân tộc. Bài thơ ngợi ca vẻ đẹp của thiên nhiên vào buổi chiều nơi biên giới, thông qua đó tác giả thể hiện rõ tình yêu quê hương, yêu tổ quốc của mình.

Bên cạnh đó còn có nhà bình luận văn học đã cho rằng bài thơ này là bản tuyên ngôn bằng thơ của nhà thơ Lò Ngân Sủn, một người đàn ông dân tộc Dáy về một vùng biên giới mà ở đó, mỗi tấc đất đã thấm máu bao thế hệ cha anh hy sinh để bảo vệ, góp phần viết nên lịch sử giữ nước hào hùng của dân tộc.

=> Bài thơ đã mang tới cho người đọc những cảm nhận sâu sắc về tình yêu quê hương, đất nước. Trước vẻ đẹp thiên nhiên hùng vĩ, tráng lệ và sự hi sinh của những con người ở biên giới quên mình bảo vệ Tổ quốc khiến chúng ta cảm nhận được sự đẹp đẽ của thiên nhiên, đất nước và càng kính trọng sự vất vả, gian lao của các chiến sĩ nơi tiền tuyến, những anh hùng đã đem lại độc lập tự do cho dân tộc.

Bài thơ được vang lên trong giai điệu da diết như muốn hiến dâng trọn vẹn cho từng cái cây, từng hòn đá, từng khúc suối, từng con dốc, từng mái nhà, từng tiếng gà gáy, từng ngọn khói… trên dọc dài biên giới nước nhà của tác giả. Những điều thiêng nhất thuộc về quê hương của một con người lại là những điều giản dị nhất. Tổ quốc luôn luôn là một danh từ vĩ đại – vậy nhưng Tổ quốc lại được tạo nên bởi chính những điều giản dị. Tổ quốc của nhà thơ Lò Ngân Sủn là mùa hoa đào nở, mùa cây sở, là ruộng bậc thang… nếu không yêu thương chúng, nhà thơ sẽ không bao giờ viết được những câu thơ với cảm xúc như thế.

2. Soạn văn bài thơ Chiều biên giới:

Tiếp cận và đọc văn bản Chiều biên giới dưới đây cần chú ý những vấn đề sau:

– Ngôn ngữ, hình ảnh, các biện pháp tu từ được sử dụng trong bài thơ. 

– Tình cảm với quê hương đất nước mà bài thơ gợi lên trong em.

– Vẻ đẹp riêng của vùng đất biên cương trong cảm nhận của nhà thơ. 

2.1. Ngôn ngữ, hình ảnh, các biện pháp tu từ được sử dụng trong bài thơ:

– Ngôn ngữ da diết, giản dị, nhẹ nhàng, mộc mạc và tinh tế.

– Hình ảnh trong thơ tươi đẹp, gần gũi, trong sáng 

– Các biện pháp tu từ: 

+ Biện pháp So sánh: “Như đầu sông đầu suối”, “Như đầu mây đầu gió”, ….

+ Điệp ngữ: Khi, như, chiều biên giới em ơi, …

+ Nhân hóa: thổi, …

2.2. Vẻ đẹp riêng của vùng đất biên cương trong cảm nhận của nhà thơ:

Trong cảm nhận của nhà thơ, vùng đất trời biên cương thật đẹp và đắm say lòng người với tiếng chim hót gọi, với mùa hoa nở ngát hương, với nông trường rộng lớn mênh mông và những con sông chảy xiết, những con suối thác đổ.

2.3. Tình cảm với quê hương đất nước mà bài thơ gợi lên trong em:

Đọc xong bài thơ, em thêm yêu thương và trân trọng quê hương đất nước tươi đẹp, em sẽ cố gắng học tập thật giỏi để góp phần dựng xây đất nước mai sau ngày một lớn mạnh và hạnh phúc

2.4. Giá trị nghệ thuật của tác phẩm:

– Ngôn ngữ: Trong sáng, tinh tế, giàu sức gợi tả.

– Hình ảnh: Gần gũi, sinh động: Tiếng chim, chồi non, rừng cây, sông, suối, mây, gió, đất trời biên cương, hoa đào nở, sở ra cây, lúa, rừng, nông trường.

– Phép so sánh và điệp ngữ biểu lộ niềm tự hào về chiều cao và vị trí địa đầu của biên giới đất nước, ca ngợi và khẳng định chiều biên giới rất đẹp, không thể có nơi nào đẹp hơn.

– Gieo vần: “nở” vần với “sở”, cây – mây – bay làm cho âm điệu bài thơ lâng lâng lan tỏa trong tâm hồn người đọc.

3. Cảm nhận về bài thơ Chiều biên giới:

Các quốc gia trên thế giới đều có đường ngăn cách giữa lãnh thổ nước mình với các nước khác, chúng ta gọi đó là đường biên giới. Có lẽ đường biên giới đối với mỗi con người Việt Nam nó không còn xa lạ. Hình ảnh biên giới hiện lên với hình ảnh đẹp đẽ và vô cùng gần gũi nó đã trở thành những hình ảnh của thi ca âm nhạc hội họa thậm chí là cả thơ với bài hát Gửi em ở cuối sông Hồng đầy ngọt ngào, đặc biệt là bài thơ Chiều biên giới của nhà thơ người dân tộc Dáy Lò Ngân Sủn.

Đây là bài thơ với hình ảnh biên giới làm chủ đạo, một vẻ đẹp thiên nhiên đầy hùng vĩ và tuyệt đẹp với những hình ảnh thân thuộc của vùng núi, của bầu trời xanh, của mây gió và những dãy núi đại ngàn đầy quen thuộc và đẹp đến lạ thường. Chắc hẳn, mỗi con người chúng ta có lẽ không phải ai cũng được đến với biên giới, nơi địa đầu của Tổ quốc. Bài thơ của Lò Ngân Sủi sẽ cho bạn thấy cái nhìn khái quát về vẻ đẹp bao la mà biên giới mang lại, một vùng đất hùng vĩ và ấm áp với con người nơi đây. 

Những câu thơ đầu tiên, tác giả nêu lên vẻ đẹp về thiên nhiên biên giới, nơi một màu xanh bạt ngàn và ấm áp, tiếng suối reo rí rách, tiếng chim hót véo von, những chồi non xanh mướt hay những rừng cây đầy xúc cảm của màu xanh kì diệu:

Chiều biên giới em ơi
Có nơi nào xanh hơn
Như tiếng chim hót gọi
Như chồi non cỏ biếc
Như rừng cây của  lá
Như tình yêu đôi ta.

Một bầu trời xanh ngát đẹp như tình yêu của đôi ta được tác giả khắc họa nên qua những câu thơ đầy tinh tế, câu thơ được lặp lại trong bài thơ cho thấy sự mềm mại và lối viết tinh tế của tác giả: “Chiều biên giới em ơi”, những ngọt ngào của một vùng đất mới, của một xứ sở đầy xa lạ nhưng cũng rất thân thương và ấm áp, tự hào trước vẻ đẹp hùng vĩ của quê hương.

Trong những câu thơ tiếp theo là những sáng tạo của một nhà thơ điêu luyện và đầy sức sáng tạo, đi sâu vào tiềm thức hình dung về một miền biên giới của tác giả:

Chiều biên giới em ơi
Có nơi nào cao hơn
Như đầu sông đầu suối
Như đầu mây đầu gió
Như quê ta ngọn núi
Như đất trời biên cương.

Biên giới được biết đến với độ cao có lẽ là tuyệt đối của một đất nước, cũng là nơi cao nhất, những hình ảnh tác giả nêu lên chính là nói về một nơi với đầy những khoái cảm về vẻ đẹp tự nhiên: Với những ngọn suối, mây gió, ngọn núi quê hương hay đất trời nơi biên cương… là hình ảnh biên giới yêu dấu của quê hương Việt Nam thân yêu. Nuôi dưỡng trong ta tình yêu quê hương, tình yêu Tổ quốc từ những gì gần gũi, quen thuộc nhất.

Chính bởi tình yêu Tổ quốc nên những lời thơ được hiện lên đầy màu sắc và cảm xúc như vậy:

Chiều biên giới em ơi
Có nơi nào đẹp hơn
Khi mùa hoa đào nở
Khi mùa sở ra cây
Lúa lượn bậc thang mây
Mùi toả ngát hương bay.

Đây có lẽ là hình ảnh đặc trưng của biên giới, nơi Tây Bắc xa xôi, được tác giả thể hiện, không có nơi nào đẹp bằng, có hoa đào nở, đồi rừng sở đã mọc thành những cây đẹp, với cành lá xum xuê, những ruộng bậc thang trải dài, lan tỏa hương thơm ngào ngạt của mùa lúa mới, đó là những điều thân thuộc nhưng ẩn sâu trong đó cũng là những đổi mới của quê hương đất nước hi vọng một cuộc sống đủ đầy, ấm no hạnh phúc:

Chiều biên giới em ơi
Rừng chăng dây điện sáng
Ta nghe tiếng máy gọi
Như nghe tiếng cuộc đời

Những chiến thắng hào hùng của dân tộc qua những ngày tháng đấu tranh gian khổ của các thế hệ cha ông đi trước cho một tương lai đất nước đổi mới, sống trong hòa bình và không có chiến tranh, con người được hạnh phúc. Tác giả đã khắc họa nên tình yêu đôi lứa hòa quyện với tình yêu đất nước như tiếp thêm sức mạnh để cùng nhau bảo về quê hương đất nước.

Chiều biên giới em ơi
Đôi ta cùng chiến hào
Gần nhau thêm bền chí
Tình yêu là vũ khí
Giữ đất trời quê hương.

Tác phẩm đã trở thành tác phẩm tiêu biểu và đẹp đẽ bởi những ý nghĩa nhân văn mà tác giả đem lại là vô cùng lớn, chính vì lẽ đó, giáo dục tình yêu quê hương đất nước, tình yêu Tổ quốc đến mỗi công dân sống trên đất nước Việt Nam, hãy nêu cao tinh thần và trách nhiệm của mình để góp phần vào công cuộc phát triển đất nước.