Câu cảm thán là câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi; thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,... dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết); xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương. Cùng bài viết dưới đây tìm hiểu nhé:
Mục lục bài viết
1. Đặc điểm, hình thức và chức năng:
Câu hỏi (SGK Ngữ văn 8, tập 2, trang 43, 44)
Đọc những đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
a) Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều như ai hết… Một người như thế ấy!… Một người đã khóc vì trót lừa một con chó!… Một người nhịn ăn để tiền lại làm ma, bởi không muốn liên lụy đến hàng xóm, láng giềng… Con người đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh Tư để có ăn ư? Cuộc đời quả thật cứ mỗi ngày một thêm đáng buồn… (Nam Cao, Lão Hạc)
b)Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối
Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?
Đâu những ngày mưa chuyển bốn phương ngàn
Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?
Đâu những bình minh cây xanh nắng gội,
Tiếng chim ca giấc ngủ ta tưng bừng?
Đâu những chiều lênh láng máu sau rừng
Ta đợi chết mảnh mặt trời gay gắt,
Để ta chiếm lấy riêng phần bí mật?
– Than ôi! Thời oanh liệt nay còn đâu?
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
– Trong những đoạn trích trên, câu nào là câu cảm thán?
Trả lời: Những câu cảm thán trong đoạn trích trên là
a, Hỡi ơi lão Hạc!
b, Than ôi!
– Đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu cảm thán?
Trả lời: Dấu hiệu nhận biết chính là các từ ngữ cảm thán kèm theo: Hỡi ơi! Than ôi!
– Câu cảm thán dùng để làm gì? Khi viết đơn, biên bản, hợp đồng hay trình bày kết quả giải một bài toán,… có thể dùng câu cảm thán không? Vì sao?
Trả lời: Câu cản thán dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết). Ngôn ngữ trong đơn từ, biên bản, hợp đồng … (các văn bản hành chính – công vụ nói chung) và trong trình bày kết quả một bài toán (văn bản khoa học) là ngôn ngữ của tư duy lô-gíc cần độ chính xác và khách quan cao, vì thế không được phép dùng kèm các câu cảm thán.
2. Luyện tập:
Hãy cho biết các câu trong những đoạn trích sau có phải là câu cảm thán không. Vì sao?
a) Than ôi! Sức người khó lòng địch nổi trời! Thế đê không sao cự lại được với thế nước! Lo thay! Nguy thay! Khúc đê này hỏng mất.
(Phạm Duy Tốn, Sống chết mặc bay)
b) Hỡi cảnh rừng ghê gớm của ta ơi!
(Thế Lữ, Nhớ rừng)
c) Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ cho những cử chỉ ngu dại của mình thôi. Tôi đã phải trải cảnh như thế. Thoát nạn rồi, mà còn ân hận quá, ân hận mãi.
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Trả lời:
Chỉ có những câu sau (những câu có chứa từ cảm thán) mới là câu cảm thán:
a) Than ôi! Lo thay! Nguy thay!
Vì có dấu chấm than kết thúc câu kết hợp bộc lộ sự lo lắng trước tình thế nguy kịch khi đê sắp vỡ.
b) Hỡi cảnh rừng gê gớm của ta ơi!
Vì câu này bộc lộ khát vọng, tình cảm nhớ mong chốn cũ, rừng xưa của con hổ
c) Chao ôi, có biết đâu rằng: hung hăng, hống hách láo chỉ tổ đem thân mà trả nợ chi những cử chỉ ngu dại của mình mà thôi.
Vì câu này thể hiện sự hối tiếc, ân hận trước những hành động hung hắng, hống hách của Dế Mèn
Phân tích tình cảm, cảm xúc được thể hiện trong những câu sau đây. Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán được không? Vì sao?
a)Ai làm cho bể kia đầy
Cho ao kia cạn cho gầy cò con?
(Ca dao)
b)Xanh kia xanh thẳm từng trên
Vì ai gây dựng cho nên nỗi này?
(Chinh phụ ngâm khúc)
c)Tôi có chờ đâu, có đợi đâu;
Đem chi xuân lại gợi thêm sầu
(Chế Lan Viên, Xuân)
d) Anh mà chết là chỉ tại cái tội ngông cuồng dại dột của tôi. Tôi biết làm thế nào bây giờ?
(Tô Hoài, Dế Mèn phiêu lưu kí)
Trả lời:
Phân tích tình cảm, cảm xúc được biểu hiện trong các câu trên:
a) Lời than thở của người nông dân dưới chế độ cũ.
b) Lời than của người chinh phụ trước cảnh chiến tranh phong kiến chia cắt hạnh phúc của gia đình mình.
c) Tâm trạng bế tắc của người thi sĩ trước cuộc sống (khi đất nước còn chịu cảnh nô lệ lầm than).
d) Sự ân hận của Dế Mèn sau khi trót gây ra cái chết của Dế Choắt.
Để biểu đạt tình cảm, cảm xúc, có thể dùng nhiều kiểu câu khác nhau (câu nghi vấn, câu trần thuật, câu cầu khiến) không nhất thiết phải dùng câu cảm thán. Các trường hợp nêu trên cũng vậy, tuy đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc thế nhưng không có câu nào là câu cảm thán (vì không có hình thức đặc trưng của kiểu câu này).
Đặt câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc:
a) Trước tình cảm của một người thân dành cho mình.
b) Khi nhìn thấy mặt trời mọc.
Trả lời:
a) Cháu yêu ông biết bao nhiêu!
b) Ôi, hoàng hôn đẹp làm sao!
Hãy nhắc lại đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn, câu cầu khiến và câu cảm thán.
Trả lời:
– Câu nghi vấn có những từ nghi vấn: ai, nào, tại sao, bao nhiêu, bao giờ… có, không, đã (chưa)… với chức năng để hỏi, biểu lộ cảm xúc, sự đe dọa, khẳng định… Về hình thức: Khi viết câu nghi vấn phải sử dụng dấu hỏi chấm để kết thúc câu.
– Câu cầu khiến có các từ nghi vấn: hãy, đừng, chớ, đi, thôi, nào… hay ngữ điệu cầu khiến, dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo… Về hình thức: Khi viết câu cầu khiến thường được kết thúc bằng dấu chấm than, ý cầu khiến không được nhấn mạnh thì có thể sử dụng dấu chấm cuối câu.
– Câu cảm thán có những từ cảm thán: ôi, than ôi, hỡi ôi,.. dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết). Về hình thức: Khi viết câu cảm thán thường kết thúc bằng dấu chấm than.
3. Tóm tắt những nội dung trọng tâm khi soạn bài Câu cảm thán:
Câu cảm thán là một loại câu trong bốn kiểu câu: Câu cầu khiến, câu nghi vấn, câu mệnh lệnh, câu cảm thán. Đây là loại câu có những từ ngữ cảm thán như: ôi, than ôi, hỡi ơi, chao ơi (ôi), trời ơi, thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào,… có chức năng dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của người nói (người viết). Câu cảm thán xuất hiện chủ yếu trong ngôn ngữ nói hằng ngày hay ngôn ngữ văn chương. Về cơ bản, việc nhận biết câu cảm thán không quá khó bởi câu cảm thán có nhiều dấu hiệu để nhận ra. Đặc biệt, khi viết, câu cảm thán thường được kết thúc bằng dấu chấm than.
– Câu cảm thán sử dụng với mục đích bộc lộ cảm xúc của người nói hoặc người viết.
Ví dụ:
+ Câu cảm thán thể hiện cảm xúc vui tươi: “Ôi, thời tiết hôm nay thật mát mẻ làm sao!”. Trong câu văn này, người nói đang thể hiện cảm xúc thoải mái, khoan khoái đến mức phải thốt lên “ôi”. Từ “ôi” ở đầu câu có nhiệm vụ bổ nghĩa cho vế sau, và sau câu cảm thán thì luôn có dấu chấm than.
+ Câu cảm thán thể hiện cảm xúc buồn: “ôi trời ơi! Sao số tôi lại khổ thế này!”. Trong câu này, dấu hiệu của câu cảm thán được thể hiện ở: “ôi trời ơi” và “thế này” cùng với dấu chấm than. Câu cảm thán đã thể hiện sự bất lực, hoặc đang trong nỗi bất lực, không thể than vãn với ai.
+ Câu cảm thán thể hiện sự tức giận: “Điên mất thôi!”. Trong câu này, người nói đã thể hiện cảm xúc rất tức giận qua câu cảm thán.
– Trong văn chương, câu cảm thán giúp người đọc hiểu hơn những lời nói, tâm trạng của tác giả. Thường các câu cảm thán đều được tác giả sử dụng để tăng cảm xúc của người đọc.
Ví dụ: Trong văn học, câu cảm thán được sử dụng trong bài thơ “Nhớ rừng” của tác giả Thế Lữ như sau: “Ôi, thời huy hoàng này đâu rồi!” Trong câu, từ “Ồ” kết hợp với “còn đâu nữa” thể hiện nỗi tiếc nuối vô tận của một vị vua rừng xanh, nhớ về một thời còn tự do, quá khứ huy hoàng và hào hùng của mình. Có thể nói nghệ thuật sử dụng từ cảm thán của tác giả đã lột tả rõ nét sự bất lực của một vị chúa tể miền sơn cước cũng như ẩn dụ hình ảnh của tác giả.
