Soạn bài Cảnh khuya – SGK Ngữ văn 8 tập 2 Cánh diều

1. Chuẩn bị bài:

Trước khi đọc bài thơ “Cảnh khuya,” bạn cần tìm hiểu thêm thông tin về Chủ tịch Hồ Chí Minh để hiểu rõ ngữ cảnh và ý nghĩa của bài thơ. Dưới đây là một số thông tin cơ bản về Hồ Chí Minh:

Hồ Chí Minh (1890 – 1969): Ông là một trong những nhà lãnh đạo nổi tiếng của Việt Nam và được biết đến với nhiều bí danh khác nhau như Bác Hồ, Người cha của dân tộc, và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ông sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước ở làng Sen, Kim Liên, huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Cha của ông là Nguyễn Sinh Sắc và mẹ là Hoàng Thị Loan.

Vị lãnh tụ cách mạng và nhà thơ lớn: Hồ Chí Minh không chỉ là một nhà lãnh đạo cách mạng nổi tiếng mà còn là một nhà thơ vĩ đại. Ông đã viết nhiều bài thơ có giá trị về mặt văn học và cách mạng, thể hiện tình yêu đất nước và lòng dũng cảm trong cuộc chiến đấu cho độc lập và tự do của Việt Nam.

Tìm hiểu thêm về Hồ Chí Minh và đọc trước văn bản sẽ giúp bạn có cái nhìn rõ hơn về ngữ cảnh và ý nghĩa của bài thơ “Cảnh khuya” khi bạn bắt đầu đọc nó.

2. Xác định thể loại và các câu mang vần của bài Cảnh khuya. Nêu chủ đề của tác phẩm:

Bài thơ “Cảnh khuya” thuộc thể loại thất ngôn tứ tuyệt Đường luật.

Chủ đề của tác phẩm là một cảnh trăng sáng ở chiến khu Việt Bắc trong những năm đầu của cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Tác phẩm này thể hiện tình yêu đối với thiên nhiên, tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước sâu sắc và phong thái ung dung, lạc quan của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Bài thơ đề cập đến cảnh trăng tỏ sáng rọi xuống những ngọn núi và cánh rừng, mang theo hy vọng và sự cảm thông đối với cuộc chiến tranh đang diễn ra.

Đây là một bài thơ tươi sáng và lạc quan, thể hiện niềm tin vào tương lai của đất nước và lòng yêu nước sâu đậm của tác giả.

3. Qua hai câu thơ đầu, cảnh khuya của núi rừng Việt Bắc hiện lên như thế nào? Cảnh khuya ấy thể hiện được điều gì trong tâm hồn nhà thơ?

Hai câu thơ đầu tiên của bài thơ “Cảnh khuya” thể hiện cảnh khuya ở núi rừng Việt Bắc như một hình ảnh rất tươi đẹp và đáng yêu. Tác giả tả một không gian tự nhiên lung linh, rạng ngời trong bầu không khí yên bình của cảnh khuya.

Khi tác giả nói “Tiếng suối trong như tiếng hát xa,” ông đang mô tả âm thanh của suối trong như một bản tình ca xa xôi. Hình ảnh này làm cho người đọc cảm thấy âm thanh của thiên nhiên không chỉ đơn thuần là tiếng nước chảy mà còn có tính chất hùng vĩ và sâu lắng. Suối trong vang xa giống như tiếng hát xa xa của thiên nhiên, mang lại một cảm giác thú vị và thần kỳ cho người đọc.

Trong câu thơ thứ hai, khi tác giả nói “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa,” ông mô tả ánh trăng lấp lánh và rất sáng sủa, tạo nên hình ảnh một ngọn đèn lồng to lớn. Trăng rọi sáng cảnh khuya như một chiếc lồng hoa trên cây thụ, tạo nên một khung cảnh rạng ngời và thơ mộng.

Tác giả thông qua việc tạo dựng những hình ảnh tươi đẹp và tinh tế trong hai câu thơ này đã thể hiện tâm hồn nhạy cảm và lòng yêu thiên nhiên sâu sắc. Cảnh khuya không chỉ là một bức tranh thiên nhiên mà còn là biểu tượng của sự tương tác giữa con người và thiên nhiên, nơi tác giả tìm thấy sự thanh thản và yên bình trong cuộc sống.

4. Phân tích hai câu thơ cuối bài. Qua đó, em hiểu thêm được gì về con người tác giả?

Hai câu thơ cuối cùng của bài thơ “Cảnh khuya” của Hồ Chí Minh là một phần quan trọng giúp ta hiểu sâu hơn về tâm hồn và tư tưởng của tác giả.

“Cảnh khuya như vẽ người chưa ngủ Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà”

Trong đoạn này, tác giả miêu tả cảnh khuya mà ông thấy như một bức tranh tuyệt đẹp, nhưng cũng thể hiện sự lo âu và thao thức trong tâm hồn của người viết. Từ “Cảnh khuya như vẽ” cho thấy tác giả như muốn diễn đạt rằng cảnh khuya được tạo dựng như một tác phẩm nghệ thuật, một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp.

Trong những dòng này, tác giả miêu tả cảnh khuya như một bức tranh tuyệt đẹp, một tác phẩm nghệ thuật của thiên nhiên. Từ “Cảnh khuya như vẽ” thể hiện sự tươi đẹp, lung linh, và tươi mới của cảnh đêm. Nhưng tại sao người ta lại “chưa ngủ”? Tại đây, tác giả muốn truyền tải ý nghĩa sâu xa hơn.

Từ “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà” cho thấy tâm hồn của tác giả đang lo âu và bận tâm về tình hình đất nước. Đây không chỉ là việc tận hưởng vẻ đẹp của thiên nhiên, mà còn là việc thao thức vì nước nhà và dân tộc. Tác giả – Hồ Chí Minh, được biết đến là người lãnh đạo vĩ đại của cuộc kháng chiến chống Pháp và cuộc chiến tranh giành độc lập cho Việt Nam, đã dành cả cuộc đời mình để đấu tranh vì nước nhà. Điều này thể hiện trong hai câu thơ cuối cùng của bài thơ.

Như vậy, tác giả không chỉ muốn chia sẻ vẻ đẹp của cảnh khuya, mà còn muốn thể hiện tâm hồn nhạy cảm, tình yêu đối với tự nhiên và đất nước, và tâm trạng lo âu, quan tâm đến tình hình nước nhà. Điều này giúp ta hiểu sâu hơn về con người Hồ Chí Minh, người đã dành cả cuộc đời mình cho sự nghiệp giải phóng và độc lập của Việt Nam

5. Hai câu cuối của bài Cảnh khuya:

5.1. Tìm biện pháp tu từ so sánh trong bài thơ. Nêu tác dụng miêu tả và biểu cảm của biện pháp tu từ đó:

Biện pháp tu từ so sánh trong bài thơ “Cảnh khuya” của Hồ Chí Minh được sử dụng để tạo ra sự ví von và mô tả sắc nét về cảnh vật tự nhiên, cũng như để thể hiện tâm trạng và tình cảm của tác giả.

Một ví dụ về biện pháp này có thể thấy trong câu thơ: “Tiếng suối trong như tiếng hát xa.” So sánh tiếng suối với tiếng hát xa giúp tạo ra hình ảnh âm thanh mềm mại và thú vị. Tác giả muốn diễn đạt rằng tiếng suối chảy trong đêm tĩnh lặng giống như tiếng hát xa vọng lại, tạo nên một bầu không khí thơ mộng và tĩnh lặng trong đêm khuya.

Còn ở câu thơ “Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa,” biện pháp tu từ so sánh được sử dụng để mô tả vẻ đẹp của ánh trăng. Trăng được so sánh với một lồng hoa cổ thụ, tạo ra hình ảnh ánh trăng lung linh và rạng ngời giữa thiên nhiên hoang sơ. Điều này giúp tạo nên một bức tranh tươi đẹp và thơ mộng, thể hiện tình yêu và kính trọng của tác giả đối với cảnh vật thiên nhiên.

Tóm lại, biện pháp tu từ so sánh trong bài thơ “Cảnh khuya” giúp tạo ra những hình ảnh sinh động và thú vị, đồng thời thể hiện tâm trạng và tình cảm của tác giả đối với thiên nhiên và đất nước

5.2. Viết một đoạn văn (khoảng 6 – 8 dòng) nêu cảm nghĩ của em về lí do Bác Hồ không ngủ được thể hiện trong bài thơ Cảnh khuya:

Bác Hồ không ngủ được trong bài thơ “Cảnh khuya” được thể hiện thông qua câu thơ: “Chưa ngủ vì lo nỗi nước nhà.” Theo em, lí do Bác Hồ không ngủ được là do tình yêu sâu đậm và niềm đam mê với nước nhà. Bác Hồ luôn lo lắng và quan tâm đến số phận của dân tộc và đất nước Việt Nam. Trái tim Bác luôn thổn thức trước những khó khăn, thách thức mà dân tộc phải đối mặt.

Lý do Bác Hồ không ngủ được là vì “lo nỗi nước nhà.” Điều này thể hiện sự quan tâm và lo lắng sâu sắc của Bác Hồ đối với tình hình của Việt Nam, cụ thể là tình hình chiến trận và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tại Việt Bắc. Bác Hồ không chỉ là một nhà lãnh đạo chính trị mà còn là một nhà thơ, và trong bài thơ này, tác giả đã tạo ra một bức tranh hùng vĩ về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn nhạy cảm của Bác Hồ trước cảnh khuya.

Hình ảnh “sao vàng” có thể hiểu là biểu tượng cho niềm hy vọng và mục tiêu cao cả của Bác Hồ, trong đó “sao vàng” đại diện cho mục tiêu độc lập và tự do của Việt Nam. Bác Hồ không ngủ để dõi theo sự phát triển của cuộc kháng chiến và để đảm bảo rằng nhân dân được bảo vệ và bình yên.

Tóm lại, Bác Hồ không ngủ trong bài thơ “Cảnh khuya” là biểu tượng cho trách nhiệm và tâm hồn nhạy cảm của một lãnh tụ đối với nước nhà và nhân dân, cũng như sự hy vọng và khát vọng về một tương lai tươi sáng cho Việt Nam.