Soạn bài Bên bờ Thiên Mạc (Ngữ văn 8 tập 2 Cánh diều)

1. Chuẩn bị: 

Hà Ân, tên thật là Hoàng Hiển Mô, là một nhà văn Việt Nam nổi tiếng với các tác phẩm tiểu thuyết lịch sử, truyện kể lịch sử và dã sử. Sinh vào ngày 16 tháng 1 năm 1928 và mất ngày 25 tháng 1 năm 2011 tại Hà Nội, ông là một con người tài năng và có đóng góp lớn trong việc phát triển văn hóa Việt Nam.

Hà Ân sinh ra và lớn lên tại Hà Nội, quê hương của ông. Nơi đây đã trở thành nguồn cảm hứng và nền tảng cho những tác phẩm xuất sắc của ông. Ông đã khám phá và tái hiện những trang sử hào hùng của dân tộc Việt Nam thông qua những câu chuyện đầy màu sắc và cảm xúc.

Trước khi trở thành một nhà văn nổi tiếng, Hà Ân đã trải qua những giai đoạn khác nhau trong cuộc đời. Năm 1947, ông gia nhập Trung đoàn thủ đô liên khu I trong kháng chiến chống Pháp, thể hiện lòng yêu nước và sự đồng lòng với đồng bào trong cuộc chiến giành độc lập. Sau đó, ông đã làm trưởng ty Hoa kiều vụ tỉnh Lào Cai năm 1948, truyền đạt tinh thần cách mạng và góp phần xây dựng đất nước.

Năm 1955, Hà Ân quyết định trở về làm giáo viên văn hóa ở trường quân y và hậu cần, truyền đạt kiến thức và tình yêu với văn hóa cho thế hệ trẻ. Từ năm 1964, ông bắt đầu làm công việc nghiên cứu ở Viện bảo tàng quân đội, khám phá và khai phá những khía cạnh mới về lịch sử và văn hóa dân tộc. Đồng thời, Hà Ân cũng làm biên tập viên cho Nhà xuất bản Hà Nội từ năm 1964 đến khi nghỉ hưu vào năm 1990.

Tác phẩm của Hà Ân không chỉ mang giá trị văn học mà còn thể hiện tình yêu và niềm tự hào với đất nước Việt Nam. Những tác phẩm của ông đã lan tỏa và được đánh giá cao trong cộng đồng văn học. Bằng sự tài năng và sự tận tụy trong việc nghiên cứu và sáng tác, Hà Ân đã đóng góp quan trọng vào việc bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc.

Hà Ân không chỉ là một nhà văn xuất sắc mà còn là một người thầy yêu nghề. Ông đã truyền đạt kiến thức và đam mê với văn hóa cho thế hệ trẻ, góp phần giáo dục và hình thành những tài năng văn chương trong tương lai.

Từ cuộc sống và sự nghiệp của Hà Ân, chúng ta có thể thấy rõ tình yêu và tận tụy của ông đối với văn hóa Việt Nam. Ông đã dành cả đời mình để khám phá và tái hiện những trang sử hào hùng của dân tộc, góp phần làm phong phú văn hóa Việt Nam và truyền cảm hứng cho thế hệ sau.

2. Nội dung chính:

Văn bản Bên bờ Thiên Mạc kể về tình tiết thú vị khi Trần Quốc Tuấn giao nhiệm vụ quan trọng và hết sức bí mật cho Hoàng Đỗ, con ông già Màn Trò, một nô tì ở vùng đất Thiên Mạc. Trong cuộc hành trình của Hoàng Đỗ, từ một cậu bé chăn cừu đến trở thành người được giao trọng trách quan trọng này, chúng ta được chứng kiến sự phát triển của một nhân vật trẻ tuổi, đầy tài năng và lòng yêu nước sâu sắc.

Văn bản Bên bờ Thiên Mạc là một phần trong chương trình giảng dạy Ngữ Văn lớp 8, Tập 2, và nó giúp học sinh hiểu rõ hơn về tình hình lịch sử và tình cảm yêu nước trong cuộc kháng chiến chống lại quân Mông-Nguyên lần thứ hai vào năm 1285. Văn bản không chỉ kể lại một sự kiện lịch sử quan trọng mà còn khắc họa các nhân vật có thật và các tình huống đầy cảm xúc, tạo nên một câu chuyện hấp dẫn và cảm động.

Trong đoạn trích, chúng ta được làm quen với các nhân vật chính như Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng, Hoàng Đỗ và ông già Màn Trò. Trần Quốc Tuấn là một tướng quân tài ba, có cái nhìn sắc bén và khả năng đoán trước tình hình. Trần Bình Trọng là một vị tướng thông minh và tận tâm, biết thấu hiểu lòng của người dưới trướng mình. Hoàng Đỗ là một cậu bé dũng cảm, sẵn sàng hy sinh cho đất nước và có tinh thần yêu nước mãnh liệt. Ông già Màn Trò là một nghệ sĩ biểu diễn, nhưng cũng là người có lòng yêu nước sâu sắc và xúc động khi thấy Hoàng Đỗ thoát khỏi thân phận nô tì.

Văn bản Bên bờ Thiên Mạc không chỉ khắc họa đặc điểm của từng nhân vật mà còn thể hiện tâm hồn và tình cảm của người Việt Nam khi đất nước bị xâm lược. Nó nhấn mạnh tình yêu nước, lòng tự tôn dân tộc và khát vọng giành lại độc lập, tự do. Đây là những giá trị quan trọng mà văn bản Bên bờ Thiên Mạc mang lại cho độc giả, giúp họ hiểu thêm về lịch sử và nhận thức sâu sắc về tình yêu nước.

Trên cơ sở đó, văn bản Bên bờ Thiên Mạc cung cấp cho học sinh những câu hỏi để tư duy và trả lời, giúp họ phân tích và hiểu sâu hơn về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm. Qua việc trả lời các câu hỏi, học sinh có cơ hội phát triển kỹ năng đọc hiểu, suy luận và phân tích văn bản. Đồng thời, văn bản còn khuyến khích học sinh suy nghĩ về tình yêu nước, ý thức quốc gia và vai trò của mỗi cá nhân trong xây dựng và bảo vệ đất nước.

3. Trả lời câu hỏi giữa bài:

3.1. Trần Quốc Tuấn đã giao nhiệm vụ gì cho Hoàng Đỗ?

Trần Quốc Tuấn đã được giao nhiệm vụ quan trọng đưa tin đến tướng quân Trần Quang Khải cho Hoàng Đỗ, một nhiệm vụ mà mang ý nghĩa vô cùng quan trọng trong việc truyền đạt thông tin và trao đổi quan điểm giữa các nhân vật quan trọng trong cuộc chiến. Điều này cho thấy sự tin tưởng và sự đánh giá cao của tướng quân Trần Quang Khải dành cho Trần Quốc Tuấn, và cũng là một bằng chứng cho sự uy tín và năng lực của anh ta trong vai trò của mình.

3.2. Khi nhận được nhiệm vụ, thái độ của Hoàng Đỗ như thế nào?

Khi nhận được nhiệm vụ: Hoàng Đỗ cảm thấy băn khoăn, sợ không đảm đương được nhiệm vụ này.

3.3. Phần thưởng xứng đáng mà Trần Bình Trọng đã trao cho cậu bé Hoàng Đỗ là gì?

Một phần thưởng xứng đáng mà Trần Bình Trọng đã trao cho cậu bé Hoàng Đỗ là việc xóa bỏ thân phận nô tì của cậu, từ đó cho phép cậu trở thành một người dân tự do, có quyền tự do và độc lập trong cuộc sống.

3.4. Hãy hình dung, tưởng tượng về nỗi xúc động của ông già Màn Trò: 

Ông già Màn Trò đã bị một cảm xúc không ngờ và xúc động tràn đầy khi nhìn thấy Hoàng Đỗ đã thoát khỏi cảnh sống như một người nô tì không đáng kể.

4. Trả lời câu hỏi cuối bài:

Tác phẩm Bên bờ Thiên Mạc gắn liền với sự kiện lịch sử nào của dân tộc? Xác định nội dung chính của mỗi phần trong đoạn trích: 

Tác phẩm liên quan đến sự kiện lịch sử quan trọng là cuộc kháng chiến chống lại quân Mông-Nguyên lần thứ hai vào năm 1285.

Để hiểu rõ hơn về nội dung, ta có thể chia văn bản thành hai phần:

– Phần 1: Trong phần này, Trần Quốc Tuấn được giao nhiệm vụ quan trọng là đưa tin cho Hoàng Đỗ.

– Phần 2: Trong phần này, Trần Bình Trọng thực hiện việc vô hiệu hóa thân phận nô tì để bảo vệ Hoàng Đỗ.

Hãy liệt kê tên các nhân vật trong đoạn trích. Những nhân vật nào là nhân vật có thật trong lịch sử?

Các nhân vật trong đoạn trích: Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng, Hoàng Đỗ, ông già Màn Trò.

Những nhân vật lịch sử là: Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng.

Nêu một số chi tiết cụ thể mà tác giả đã sử dụng để khắc họa về Trần Bình Trọng, Trần Quốc Tuấn và Hoàng Đỗ. Từ đó, nhận xét về tính cách, phẩm chất của ba nhân vật ấy: 

*Trần Bình Trọng:

Trần Bình Trọng là một vị tướng tài năng, sở hữu khả năng nhìn người rất giỏi. Mặc dù Hoàng Đỗ chỉ là một cậu bé chăn cừu, Trần Bình Trọng không coi thường năng lực của cậu và biết đem tất cả hạnh phúc đối với những người làm tướng. Ông có mắt nhìn người tinh tế và không chỉ xét đến tài năng mà còn quan tâm đến quân sĩ và gia nô dưới trướng của mình. Ông nhớ lại và nhận ra rằng trước đây ông chưa đối xử rộng tình với họ. Điều này cho thấy Trần Bình Trọng là một người chủ tướng, chủ nhân tốt, biết nghĩ đến người cấp dưới của mình. Trái tim của ông thấu hiểu tâm tư và nguyện vọng của những người dưới trướng mình, và ông sẵn lòng sử dụng mũi kiếm và thuốc đấu trán để bảo vệ và chăm sóc cho Hoàng Đỗ.

*Trần Quốc Tuấn:

Trần Quốc Tuấn là người có mắt nhìn người rất tinh tế và nhìn đúng người. Ông có khả năng nhìn xa và suy nghĩ sâu. Mặc dù Hoàng Đỗ chỉ là một đứa trẻ, nhưng khi được Trần Quốc Tuấn giao nhiệm vụ, cậu đã sẵn lòng nhận và làm. Ông nhìn thấy đạo lý và ý nghĩa lớn của nhiệm vụ này đối với nước, và ông biết rằng sự thành công của nước nằm trong viên sáp này. Điều này cho thấy Trần Quốc Tuấn luôn suy nghĩ, dự liệu và cẩn thận trước mọi thứ. Ông không chỉ là người học rộng hiểu sâu, mà còn luôn có tinh thần tự phê phán và đặt câu hỏi. Ông luôn nghĩ trước và quan tâm tới vận nước, và không ngại đưa ra những suy luận và dự đoán.

*Hoàng Đỗ:

Hoàng Đỗ là một cậu bé có tâm hồn ngoan ngoãn, nhanh nhẹn và có lòng yêu nước nồng nàn từ khi còn rất nhỏ. Mặc dù tuổi đời còn trẻ, trong thâm tâm của Hoàng Đỗ đã cháy lên ngọn lửa yêu nước vô cùng lớn. Cậu sẵn sàng hi sinh vì nước và không sợ chết. Câu nói “Phải trung với nước. Dù có chết cho nước cháu cũng không sợ” thể hiện rõ tinh thần dũng cảm và sự tự nguyện hy sinh của cậu. Mặc dù đứng trước việc lớn nhưng Hoàng Đỗ tỏ ra lo lắng và sợ hãi, nhưng điều này chỉ thể hiện sự trách nhiệm và quan tâm của cậu đối với công việc này. Tuy nhỏ tuổi nhưng Hoàng Đỗ đã có lòng căm hận đối với giặc và sẵn lòng đối mặt với mọi khó khăn. Cậu là một cậu bé gan dạ, sẵn sàng đương đầu với mạng sống giặc.

Đặc điểm của truyện lịch sử được thể hiện qua những yếu tố nào ở văn bản này?

Truyện lịch sử có những đặc điểm đáng chú ý mà ta có thể thấy trong văn bản này. Đầu tiên, truyện lịch sử thường liên quan đến các nhân vật lịch sử quan trọng, như Trần Quốc Tuấn và Trần Bình Trọng trong trường hợp này. Những nhân vật này không chỉ mang lại sự thật cho các sự kiện lịch sử được kể, mà còn được miêu tả và phát triển qua các đoạn văn, tạo nên những nhân vật sống động và độc đáo.

Thứ hai, truyện lịch sử có nội dung liên quan đến các sự kiện lịch sử quan trọng. Trong trường hợp này, văn bản kể về cuộc chiến đánh quân Mông-Nguyên lần thứ hai của quân đội nhà Trần. Sự kiện này được miêu tả và tái hiện qua các từ ngữ, tạo nên một bối cảnh sống động và hấp dẫn cho người đọc.

Thứ ba, truyện lịch sử không chỉ đơn thuần là việc kể lại các sự kiện lịch sử, mà còn đan xen với yếu tố hư cấu, tưởng tượng, và sự sáng tạo của tác giả. Điều này tạo ra một sự phong phú và hấp dẫn cho truyện, mang lại sự kỳ thú và mở rộng tầm nhìn của người đọc. Tác giả sử dụng sự sáng tạo của mình để bổ sung và tạo ra những tình tiết mới, gia tăng sự hấp dẫn và giải trí trong truyện lịch sử.

Ngoài ra, truyện lịch sử còn thể hiện sự tương tác giữa các yếu tố lịch sử và yếu tố nhân văn. Văn bản này không chỉ tập trung vào việc kể lại sự kiện lịch sử, mà còn chú trọng vào việc phân tích và tận dụng tâm lý, suy nghĩ, hành động của nhân vật. Điều này giúp ta hiểu rõ hơn về tính cách, phẩm chất của các nhân vật lịch sử và tạo nên sự gắn kết tinh thần giữa người đọc và câu chuyện.

Với những đặc điểm trên, truyện lịch sử không chỉ là một hình thức kể chuyện đơn thuần mà còn là một phương tiện giáo dục, giúp ta hiểu rõ hơn về quá khứ và hình thành tư duy lịch sử. Nó cũng mang lại sự thú vị và giải trí cho người đọc, khám phá và khám phá thêm về lịch sử và nhân vật lịch sử.

Trong đoạn trích trên, điều gì gây ấn tượng sâu sắc nhất đối với em? Vì sao?

Em ấn tượng với cậu bé Hoàng Đỗ, người mặc dù còn nhỏ tuổi nhưng đã thể hiện tinh thần dũng cảm và đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc đóng góp cho sự phát triển của đất nước. Cậu bé không chỉ có tinh thần quyết tâm và sự kiên nhẫn, mà còn có sự sáng tạo và trí tuệ thông minh trong việc tìm ra giải pháp để giúp đỡ cộng đồng và góp phần xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho mọi người.

Đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc giúp em hiểu thêm được gì về tấm lòng của những người con nước Việt khi đất nước có giặc ngoại xâm?

Đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc là một phần trong câu chuyện lịch sử của Việt Nam, mô tả cuộc đấu tranh của dân tộc Việt Nam trong việc chống lại giặc ngoại xâm. Tác phẩm giúp ta thấy được tâm hồn yêu nước và tinh thần dũng cảm của những người con Việt Nam trong cuộc chiến tranh khốc liệt.

Trong đoạn trích, ta được chứng kiến sự tự tôn dân tộc, tình yêu cho đất nước và lòng hy sinh của những nhân vật chính như Trần Quốc Tuấn, Trần Bình Trọng và Hoàng Đỗ. Những nhân vật này không chỉ đơn thuần là những chiến sĩ, mà còn là những người mang trên mình trách nhiệm lớn lao, sẵn sàng hi sinh tất cả để bảo vệ đất nước và nhân dân Việt Nam.

Tấm lòng yêu nước của những người con Việt Nam được thể hiện qua những hành động dũng cảm và quyết tâm trong cuộc sống và công việc. Họ không ngại đối mặt với khó khăn, không sợ gian khổ, mà luôn tự hào vì được sinh ra và lớn lên trên đất nước này. Điều này cho thấy sự tự tôn dân tộc và lòng kiên trung của những người con Việt Nam.

Ngoài ra, đoạn trích cũng thể hiện sự đoàn kết và tương thân tương ái của người Việt. Trong cuộc chiến tranh, mọi người cùng nhau đứng về một mục tiêu chung, góp phần xây dựng một tương lai tốt đẹp hơn cho đất nước. Họ hiểu rằng chỉ có bằng sự đoàn kết và tình yêu thương, Việt Nam mới có thể vượt qua mọi khó khăn và trở thành một quốc gia phồn thịnh.

Cuối cùng, đoạn trích còn là một lời nhắc nhở về tầm quan trọng của lịch sử đối với dân tộc. Tác giả đã sử dụng câu chuyện lịch sử để truyền tải những giá trị, ý nghĩa và bài học quý giá cho thế hệ mai sau. Điều này nhấn mạnh rằng, để phát triển và tiến bộ, chúng ta cần hiểu rõ về quá khứ và tôn trọng lịch sử của mình.

Với những điểm nhấn trên, đoạn trích Bên bờ Thiên Mạc thực sự là một tác phẩm đáng để đọc và nghiên cứu, giúp ta hiểu thêm về tâm hồn yêu nước và tinh thần dũng cảm của người Việt Nam trong cuộc sống và lịch sử.