Thuế trực thu là gì? So sánh thuế trực thu và thuế gián thu?

1. Thuế trực thu là gì?

– Thuế: được xác định là một khoản đóng góp của cá nhân, pháp nhân thuộc các đối tượng phải chịu thuế mang tính chất bắt buộc cho nhà nước do pháp luật quy định nhằm đáp ứng cho nhu cầu chi tiêu của Nhà nước. Đồng thời về mặt bản chất, thuế là một hình thức phân phối lại một bộ phận nguồn tài chính của cả xã hội và không mang tính hoàn trả trực tiếp cho người đóng thuế. Thuế mang tính chất cưỡng chế, là nghĩa vụ mà các đối tượng chịu thuế bắt buộc phải thực hiện.

– Thuế trực thu: Đây là loại thuế điều tiết trực tiếp vào thu nhập của cá nhân, tổ chức trong xã hội và người nộp thuế chính là người chịu thuế hay hiểu đơn giản là khấu trừ trực tiếp vào nguồn thu nhập của đối tượng chịu thuế.

– Thuế gián thu: Đây là nguồn thuế điều tiết gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa dịch vụ cung cấp, trong đó người nộp thuế không là người chịu thuế như đối với thuế trực thu.

2. Các điểm giống nhau giữa thuế trực thu và gián thu:

+ Đối với thuế trực thu và thuế gián thu thì đây đều là một trong những phương thức thu thuế theo quy định của pháp luật về thuế:

+ Đều là một nguồn điều tiết vào thu nhập của các cá nhân, tổ chức trong xã hội;

+ Người chịu thuế là người phải đều phải trích một phần tài sản để chuyển cho ngân sách Nhà nước mà không thể khước từ hoặc trì hoãn, hay nói cách khác bản chất của hai hình thức thu thuế này đều mang tính chất bắt buộc.

3. Các điểm khác nhau giữa thuế trực thu và gián thu:

Mức độ tác động vào nền kinh tế

– Thuế trực thu: Ít tác động vào giá cả thị trường (vì thường đánh vào kết quả kinh doanh, kết quả thu nhập sau một kỳ kinh doanh)
– Thuế gián thu: Ảnh hưởng trực tiếp đến giá cả thị trường (vì thuế được cộng vào giá bán hàng hóa dịch vụ)

Mức độ quản lý

– Thuế trực thu: Khó thu; dễ trốn thuế nhất là đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, việc thanh toán chủ yếu bằng tiền mặt; nhà nước không kiểm soát được thu nhập thực tế của người nộp thuế.
– Thuế gián thu: Dễ thu thuế vì được cầu thành giá bán hàng hóa, dịch vụ; người tiêu dùng nếu trình độ dân trí chưa cao thì không thấy được. Vì vậy hầu hất các nước nghèo, chậm phát triển thường coi thuế gián thu là nguồn thu chủ yếu; Trong lúc các nước phát triển lại lấy thuế trực thu là nguồn thu chính của ngân sách.

Ưu điểm  

– Thuế trực thu: đảm bảo công bằng giữa những người chịu thuế

– Thuế gián thu: dễ dàng cho cơ quan thuế thu thuế

Nhược điểm

– Thuế trực thu: khó thu thuế

– Thuế gián thu: khó bảo đảm công bằng giữa những người nộp thuế.

Đối tượng chịu thuế

Từ khái niệm về hai hình thức thu thuế ta thấy rằng thuế trực thu là người nộp thuế chính là người chịu thuế, nhưng đối với thuế gián thu thì lại không đồng nhất hai đối tượng nộp thuế và chịu thuế với nhau.

Phương thức điều tiết

Thuế trực thu thì điều tiết trực tiếp vào thu nhập của các đối tượng chịu thuế, nhưng đối với thuế gián thu thì lại điều tiết gián tiếp thông qua giá bán hàng hóa dịch vụ chứ không điều tiết vào thu nhập của người chịu thuế.

Các loại thuế áp dụng

Đối với thuế trực thu được áp dụng để thu các loại thuế bao gồm: thuế thu nhập cá nhân, thuế thu nhập doanh nghiệp. Còn đối với thuế gián thu là phương thức thu các loại thuế như thuế gái trị gia tăng VAT, thuế xuất nhập khẩu, thuế tiêu thụ đặc biệt.

Hiệu quả khi thu thuế

Đối với phương thức thu thuế trực thu thì tương đối khó khăn trong quá trình thu thuế vì tâm lý của người nộp thuế. Trên thực tế Nhà nước rất khó khăn trong quá trình thu các loại thuế theo phương thức thu thuế trực thu vì người nộp thuế thường hay trốn thuế hoặc xác định mức đóng thuế thường không được chính xác dẫn đến việc thất thoát nguồn thu của Ngân sách nhà nước. Đối với phương thức thu thuế gián thu thì đạt hiệu quả cao hơn trong quá trình thu thuế bởi vì người nộp thuế không phải là người chịu thuế theo quy định của luật cho nên tâm lý của người chịu thuế thường không trốn tránh hay thực hiện các hành vi gian dối để giảm mức thuế phải nộp cho Ngân sách nhà nước.

Phạm vi thu thuế

Đối với thuế trực thu thì phạm vi thu thuế nhỏ, hẹp hơn so với thuế gián thu bởi vì thuế trực thu điều tiết trực tiếp vào thu nhập của người chịu thuế trong khi đối với thuế gián thu thì điều tiết gián tiếp thông qua giá cả hàng hóa hoặc chi phí dịch vụ cung cấp áp dụng đa số với tất cả các hàng hóa, dịch vụ trừ các trường hợp theo quy định của pháp luật về thuế.

Như vậy ta thấy đối với người chịu thuế sẽ cảm thấy hình thức thu thuế gián thu hợp lý hơn, đối với Nhà nước thì hình thức thuế gián thu cũng có lợi cho Nhà nước trong việc thu thuế

4. Lấy ví dụ minh họa thực tế:

– Về hình thức thu thuế trực thu:

Đối với thuế trực thu áp dụng cho thuế thu nhập cá nhân: Anh Nguyễn Văn A hiện đang kí kết hợp đồng lao động không xác định thời hạn tại công ty TNHH X với mức lương thu nhập hàng tháng là 13.000.000 đồng đã trừ đi mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc. Theo quy định tại Luật thuế thu nhập cá nhân 2007 thì thuế thu nhập cá nhân đánh trực tiếp trên thu nhập hàng tháng của anh A, trong đó xác định mức đóng thuế vào tháng 7/2019 như sau:

Thu nhập để tính thuế được xác định là tổng thu nhập trừ đi các khoản miễn thuế. Trong đó, tổng thu nhập là 13.000.000 đồng, các khoản miễn thuế, trong đó theo quy định tại Điều 9 Thông tư 111/2013/TT-BTC được sửa đổi bằng Thông tư 92/2015/TT-BTC, anh A không có người phụ thuộc nhưng được giảm trừ đi thu nhập cá nhân là 9.000.000 đồng thì thu nhập để tính thuế của anh A ở đây là 4.000.000 đồng.

Đối với thu nhập để tính thuế dưới 5.000.000 đồng, mức thuế suất phải nộp ở đây là 5% dựa trên thu nhập tính thuế, cụ thể anh A phải nộp là 200.000 đồng.

– Về hình thức thu thuế gián thu:

Đối với phương thức thuế gián thu thì áp dụng để thu thuế đới với các loại thuế như thuế giá trị gia tăng trong mua bán hàng hóa, thuế tiêu thụ đặc biệt.

Trong đó thuế tiêu thụ đặc biệt đánh vào các mặt hàng, dịch vụ khác nhau thuộc hàng hóa phải chịu thuế. Cụ thể các loại hàng hóa, dịch vụ phải chịu thuế tiêu thụ đặc biệt được quy định tại Điều 2 Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt 2008 sửa đổi, bổ sung 2014 như sau: bia; rượu; xì gà, thuốc lá điếu và chế phẩm khác được tạo ra từ cây thuốc lá với mục đích sử dụng để hút, hít, nhai, ngửi, ngậm; tàu bay, du thuyền; các loại xe như xe mô tô hai bánh, xe mô tô ba bánh mà có dung tích xi lanh trên 125cm³ ; xe ô tô dưới 24 chỗ bao gồm cả xe ô tô vừa chở người, vừa chở hàng loại có đăng ký thảo dỡ hai hàng ghế trở lên, có thiết kế vách ngăn cố định giữa các khoang chở người và các khoang chở hàng; bài lá; vàng mã, hàng mã; các loại xăng, nap-ta (naphtha), chế phẩm tái hợp và các chế phẩm khác để pha chế xăng; điều hoà nhiệt độ công suất từ 90.000 BTU trở xuống.

Dịch vụ chịu thuế tiêu thụ đặc biệt bao gồm: kinh doanh vũ trường; mát-xa (massage), ka-ra-ô-kê (karaoke); ca-si-nô (casino); xổ số; trò chơi bằng máy giắc-pót (jackpot), máy sờ-lot (slot) và các loại máy tương tự dưới dạng trò chơi có thưởng; đặt cược; gôn (golf) bao gồm bán thẻ hội viên, vé chơi gôn.