Sơ đồ tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ

1. Khái quát về Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ:

“Bài ca ngất ngưởng” là một tác phẩm thơ của nhà thơ và tri thức Nguyễn Công Trứ, người thời triều Nguyễn tại Việt Nam (16-17 thế kỷ). Bài thơ này thể hiện tầm nhìn sâu sắc về cuộc đời, bổn phận và vai trò của con người trong xã hội.

Tác phẩm mở đầu bằng câu chữ Hán “Vũ trụ nội mạc phi phận sự,” với ý nghĩa tinh thần về trách nhiệm và nghĩa vụ của người đối với cuộc sống và xã hội. Câu này thể hiện quan niệm cao đẹp về bổn phận và sự phục vụ, cũng như khát vọng đóng góp của người trong vũ trụ rộng lớn.

Nguyên tắc tri thức và trách nhiệm xã hội của người nhà Nho thể hiện qua việc nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phục vụ và đóng góp cho xã hội. Tác giả không chỉ thể hiện tầm nhìn về bổn phận và nghĩa vụ mà còn tạo ra sự tự tin và tài chí trong việc thực hiện chúng. Ông thể hiện niềm tự hào không cần che giấu về vị trí và vai trò của bản thân trước cuộc đời.

Tóm lại, “Bài ca ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ là một tác phẩm thể hiện quan niệm cao đẹp về bổn phận, nghĩa vụ, và sự phục vụ của con người trong xã hội. Từ cách sử dụng ngôn ngữ và tri thức triết học, ông tạo ra một bức tranh tinh tế về vai trò của con người trong vũ trụ lớn và ý thức về trách nhiệm cống hiến cho xã hội và cuộc sống.

2. Ý nghĩa nhan đề và giá trị nội dung, nghệ thuật Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ:

2.1. Ý nghĩa của nhan đề:

Nhan đề Bài ca ngất ngưởng là một nhan đề độc đáo được Nguyễn Công Trứ đặt ra bộc lộ được hết nội dung tác phẩm, sự ngất ngưởng, ngạo nghễ, không quan tâm được mất, khen chê, sống ngạo nghễ với tài năng toàn diện. 

Từ ngất ngưởng trong nhan đề có nghĩa là thế cao chênh vênh, không vững, nghiêng ngả, tư thế, thái độ cách sống ngang tàng, vượt thế tục của con người. Chỉ với 2 từ ngất ngưởng đã thể hiện được dáng vẻ của một tinh thần ngạo nghễ, tự coi mình, hơn người, trên thiên hạ. Đây cũng là tư thế chung thể hiện trong toàn bài thơ. Từ đó khẳng định được cách sống tự do, tự tại, hiên ngang của bậc tài tử phong lưu, không ngần ngại khẳng định cá tính của mình. Thái độ sống ngất ngưởng đầy thách thức trước những tôn ti phép tắc khắc kỉ của xã hội phong kiến.

2.2. Giá trị nội dung:

Bài ca ngất ngưởng mang một giá trị nội dung quan trọng. Bài thơ là sự thể hiện rõ ràng thái độ của Nguyễn Công Trứ trong giai đoạn cuối đời sau một đời trải nghiệm đắng cay cuộc sống trốn quan trường khốc liệt. Đó là một thái độ ngất ngưởng, coi thường danh lợi, vượt lên thói thường để sống một cuộc sống tự do, tự tại. 

Giữa cái xã hội mà mọi cá tính đều bị thủ tiêu thì cái tôi “ngất ngưởng” của Nguyễn Công Trứ chẳng những đã bộc lộ được một bản lĩnh cứng cỏi, sự thức tỉnh ý thức cá nhân mà còn thể hiện rõ một nhân sinh quan tiến bộ hiện đại vượt bậc.

2.3. Giá trị nghệ thuật: 

Giá trị nghệ thuật được thể hiện trong Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ là đã vận dụng thành công thể hát nói, là người đầu tiên đưa hát nói vào văn học và đưa nó trở thành một trong những thể tài văn học độc đáo mang đậm bản sắc dân tộc Việt Nam. Cùng với đó, lối văn sử dụng giọng điệu thơ hóm hỉnh, khoa trương, ý vị trào phúng và sử dụng điển tích, điển cố đã tạo lên một tác phẩm nghệ thuật độc đáo.

3. Sơ đồ tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ:

3.1. Các điểm chính sẽ có trong sơ đồ tư duy của bài: 

Trong sơ đồ tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ, cần có các ý chính sau:

– Thứ nhất, về tác giả: 

+ Cần có thông tin năm sinh năm mất: Nguyễn Công Trứ sinh năm 1778 mất năm 1858

+ Tác giả xuất thân trong gia đình nho học tại Quỳnh Côi, Thái Bình. Là một nhà chính trị, quân sự và là nhà thơ Đại Nam dưới thời Nhà Nguyễn.

+ Có nhiều đóng góp trong sự nghiệp văn học nước nhà. Được biết đến là người đầu tiên mang hát nói vào văn học, đem đến thể loại văn học độc đáo, đậm chất bản sắc dân tộc Việt Nam.

– Thứ hai, về tác phẩm: 

+ Năm sáng tác: Tác phẩm Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ được sáng tác vào năm 1848 

+ Thể loại tác phẩm: Ca trù độc đáo

+ Nghệ thuật sử dụng trong tác phẩm: Nhan đề độc đáo, áp dụng thể hát nói vào thơ ca tạo cho các câu thơ ngắt nhịp tạo tính nhạc thú vị, sử dụng nhiều từ hán nôm thể hiện được rõ bản sắc dân tộc, mang lại giá trị nghệ thuật độc đáo.

– Nội dung tác phẩm

Đối với phần này, các bạn có thể phân chia, vẽ sơ đồ tư duy theo nhiều cách khác nhau:

Bạn có thể lựa chọn vẽ sơ đồ tư duy theo nhánh phân chia cấu trúc bài: Phân tích 6 câu thơ đầu và 13 câu còn lại.

Bạn có thể lựa chọn phương thức vẽ sơ đồ tư duy theo từng luận điểm bài về hai chữ “ngất ngưởng” trong nhan đề bao gồm: Ngất ngưởng trong đường công danh sự nghiệp, ngất ngưởng trong lối sống, suy  nghĩ và sự ngất ngưởng vô địch.

3.2. Một số các sơ đồ tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ:

Mẫu 1: Vẽ sơ đồ tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ phân theo cấu trúc bài:

Lấy nhan đề tác phẩm làm trung tâm, vẽ các nhánh xung quanh bao gồm 3 nhánh chính và trong 3 nhánh chính mỗi nhánh lại có những nhánh phụ nhỏ nếu những điểm nổi bật cần có. 3 nhánh chính đó bao gồm: 

+ Nhánh 1 về tác giả: Nhánh này sẽ có 3 nhánh nhỏ bao gồm: Năm sinh, năm mất của Nguyễn Công Trứ (1778 – 1858), Sinh ra trong một nhà nho yêu nước, Đóng góp nhiều tác phẩm văn học, có nhiều đóng góp cho sự nghiệp nước nhà,…

+ Nhánh 2 nói về tác phẩm Bài ca ngất ngưởng: Bao gồm các nhánh nhỏ sau: Thể loại hát nói, hoàn cảnh sáng tác khi ông đã cáo quan về hưu sau năm 1848, bố cục tác phẩm, giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật, điểm nhấn nhan đề,…

+ Nhánh 3 về phân tích nội dung tác phẩm: Gồm 2 nhánh là phân tích 6 câu thơ đầu và 13 câu còn lại:

– Nhánh nhỏ 1 về 6 câu thơ đầu: Khẳng định là một người văn võ toàn tài, khẳng định vị trí trong đất trời, phô diễn tài năng nghệ thuật 

Nhánh nhỏ 2 về 13 câu thơ còn lại: Thể hiện lối sống ngất ngưởng, có phần nghênh thể hiện qua các ý: Lối sống khác người, khác đời; không quan tâm được mất, khen chê; lối sống tự do, thỏa chí, khẳng định mình là một đại thần.

Mẫu 2: Vẽ sơ đồ tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ phân theo ý nghĩa nhan đề “ngất ngưởng”

Lấy nhan đề Bài ca ngất ngưởng làm trung tâm, ngoài vẽ các nhánh về tác giả, tác phẩm như trên, về nhánh nội dung sẽ được chia thành 3 nhánh nhỏ thể hiện luận điểm phân tích bài thơ như sau:

Nhánh nhỏ 1: Thể hiện luận điểm: Ngất ngưởng trong đường công danh sự nghiệp bao gồm các ý chính:

+ Ý 1: Tuyên ngôn về chí làm trai “Làm trai cho đáng lên trai”. Mọi việc trong trời đất đều thuộc về phận sự của tác giả, khẳng định con người phải có trách nhiệm, phải gánh vác việc đời 

+ Ý 2: Việc nhập thế thể hiện việc làm trói buộc, điều kiện để  bộ lộ tài năng

+ Ý 3: Khoe tài năng giỏi văn chương, tài dụng binh.

+ Ý 4: Khoe danh vị xã hội như tham tán, tổng đốc, đại tướng, phủ doãn thừa thiên.

Nhánh nhỏ 2: Thể hiện luận điểm:  Ngất ngưởng trong lối sống, suy  nghĩ. Điều này được thể hiện qua 2 ý sau:

+ Ý 1: Cách sống theo ý chí, sở thích cá nhân thể hiện qua các điểm: Cưỡi bò đeo đạc ngựa, đi chùa có gót tiên theo sau, bụt cũng nực cười.

+ Ý 2: Quan niệm sống ung dung tự tại: Thể hiện ở việc không quan tâm đến khen chê, được mất của thế gian;

cuộc sống phong phú, thú vị, vui vẻ đến triền miên; sống thoát tục, không vướng tục.

Nhánh nhỏ 3: Luận điểm thể hiện sự ngất ngưởng vô địch thông qua các ý chính sau:

+ Tự khẳng định mình là bề tôi trung thành

+ Ví mình sánh ngang với những người nổi tiếng

+ Có sự nghiệp hiển hách

+ Khẳng định vị trí đầu triều về cách sống “ngất ngưởng”

+ Ngất ngưởng phải có thực danh và thực tài.

Qua tìm hiểu tác phẩm Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ bằng sơ đồ  tư duy Bài ca ngất ngưởng của Nguyễn Công Trứ sẽ giúp các em học sinh lớp 11 có thể theo dõi tác phẩm một cách tốt nhất, nắm bắt được đầy đủ thông tin về tác phẩm cũng như tác giả. Từ đó nhằm phục vụ tối ưu cho mục đích học tập và phân tích bài học của các em trong chương trình Ngữ văn lớp 11.