Tất cả những quan niệm và lệ thường này cho thấy sự kính trọng và tôn vinh của ngư dân và người làm nghề sông nước đối với sông nước, cùng những giá trị truyền thống mà họ muốn bảo vệ và phát triển cho con cháu của họ trong tương lai.
Mục lục bài viết
1. Sắm lễ cúng tàu thuyền là như thế nào?
Sắm lễ cúng tàu thuyền là một trong những nghi thức truyền thống quan trọng của người Việt Nam. Đây là một cách để tôn vinh và cầu nguyện cho một chiếc tàu thuyền mới, đồng thời mong muốn rằng nó sẽ luôn được bảo vệ và an toàn trên biển. Tuy nhiên, để chuẩn bị cho một buổi lễ cúng tàu thuyền hoàn chỉnh, cần phải có sự chuẩn bị kỹ lưỡng và chú ý đến nhiều yếu tố khác nhau.
Trước khi tiến hành lễ cúng, việc lựa chọn ngày giờ tốt lành là rất quan trọng. Người tham gia lễ cúng nên tìm hiểu về những ngày đặc biệt trong lịch vạn niên để chọn ngày phù hợp nhất. Sau đó, cần chuẩn bị các vật phẩm cần thiết cho buổi lễ, bao gồm rượu, hoa, nến, và các vật dụng cúng khác. Đối với những người không quen thuộc với các yếu tố này, có thể tìm thông tin và hướng dẫn từ các nguồn trực tuyến hoặc nhờ sự giúp đỡ của những người có kinh nghiệm về lễ cúng tàu thuyền.
Buổi lễ cúng thường bắt đầu với việc đọc lên những lời cầu nguyện và cầu xin sự bảo vệ cho tàu thuyền và những người sử dụng nó trên biển. Sau đó, người dâng lễ sẽ tiến hành cúng thức ăn và trình diễn các nghi lễ cúng khác tùy theo từng vùng miền và tập quán truyền thống. Đối với những người không quen thuộc với các nghi thức này, có thể cần sự hướng dẫn và giúp đỡ của những người có kinh nghiệm.
Khi buổi lễ kết thúc, một bữa tiệc cùng với các món ăn truyền thống cũng được tổ chức để kết thúc một buổi lễ trọng đại như thế. Đây là cơ hội để các thành viên trong gia đình và đồng hương cùng nhau ăn uống và chia sẻ niềm vui sau buổi lễ cúng tàu thuyền thành công.
2. Bài cúng thủy thần xin hạ thuỷ:
“Nam mô cung thỉnh: Quan đương niên hành khiển Triệu Vương chí đức tôn thần”
“Nam mô cung thỉnh: Các ngài Bản Cảnh Thành Hoàng chư vị Đại Vương”
“Nam mô cung thỉnh: Các ngài Ngũ Phương, ngũ Thổ, Long Mạch, Định Phúc Táo Quân chư vị tôn thâng”
“Nam mô cung thỉnh: Các Thần Linh cai quản khu vực này”
“Hôm nay là ngày…tháng…năm”
“Xin các ngài chứng giám cho tín chủ con là …… sinh niên…..”
“Hiện trú tại….”
“Như hôm nay, con xin cúng dường cho chiếc tàu mới của mình. Tàu của con sẽ phục vụ cho cuộc sống của con người. Con xin các vị thần cai quản khu vực này giúp con có một chuyến đi an toàn và thành công. Con xin được chúc phúc và may mắn trong việc khai thác đánh bắt ở biển. Con xin cúng dường những lễ vật này để tôn vinh các vị thần và cầu nguyện cho một chuyến đi thành công.”
Chúng con rất mong muốn được tổ chức một buổi lễ tôn vinh Tôn Thần vào một ngày đẹp, trong tháng tốt để chuẩn bị và mua sắm các vật phẩm lễ cúng. Chúng con muốn thể hiện lòng thành tâm ý của mình bằng cách cúi đầu tôn kính và dâng hương Bách Linh, cầu nguyện để được Thần Linh soi sáng và ban phước cho mọi người.
Chúng con xin mời các quan đương niên, quan đương cảnh, quan thần linh thổ địa, Định Phúc táo quân và các Thần Linh cai quản khu vực này tham gia buổi lễ cúng. Chúng con cũng cầu nguyện để được Thượng Đế tha thứ cho những tội lỗi của chúng con, và mong muốn nhận được sự giúp đỡ của Thần Linh để có thể sống một cuộc sống bình an, không bị tai ương ảnh hưởng.
Chúng con chân thành mời các vị Tiền chủ, Hậu chủ và chư Hương linh y thảo phụ mộc đến tham dự buổi lễ để được chứng kiến quá trình tôn vinh Tôn Thần và tham dự lễ cúng. Chúng con hy vọng rằng nhờ sự giúp đỡ của các Thần Linh, tài lộc và sức khỏe của mọi người sẽ được củng cố và phát triển.
Chúng con rất mong muốn được sự giúp đỡ của các Thần Linh, và cảm ơn tất cả mọi người đã đến tham dự. Cảm ơn và xin chân thành chứng giám!
Một lời cẩn cáo cuối cùng!
Lưu ý: Trong lịch vạn niên truyền thống, mỗi năm sẽ có một Quan Hành Khiển được chọn để đem lại may mắn và tài lộc cho mọi người. Năm Tân Sửu 2021, Quan Hành Khiển được xác định sẽ là Triệu Vương Hành Khiển, với sự bảo vệ của Tam Thập Lục Thương Hành Binh Chi Thần và sự chỉ đạo của Khúc Tào Phán Quan. Theo truyền thống, Quan Hành Khiển được coi là thần linh quyền uy, đại diện cho tinh thần của một năm mới với hy vọng mang lại nhiều điều tốt đẹp cho mọi người. Vào năm Tân Sửu 2021, chúng ta có thể mong đợi sự hỗ trợ và bảo vệ của Triệu Vương Hành Khiển, cùng với sự giúp đỡ của Tam Thập Lục Thương Hành Binh Chi Thần và sự chỉ đạo của Khúc Tào Phán Quan để có một năm mới đầy hạnh phúc, sức khỏe và thành công.
3. Lễ cúng mừng ghe:
Lễ cúng mừng ghe hay còn gọi là lễ hạ thuyền là một trong những nghi lễ truyền thống của người dân Việt Nam truyền lại qua nhiều thế hệ. Với ngư dân, lễ cúng mừng ghe không chỉ là một nghi lễ tôn giáo, mà còn là một phần không thể thiếu trong đời sống của họ. Để đảm bảo cho những chuyến đi biển, đánh bắt cá tôm đầy khoang luôn an toàn và thuận lợi, ngư dân thường cầu nguyện và cúng bái các vị thần linh.
Các vị thần linh được tôn vinh trong lễ cúng mừng ghe, bao gồm: cá Ông, Bà – Cậu và Quan Âm Nam Hải. Thờ cúng cá Ông là một tín ngưỡng dân gian khá phổ biến của ngư dân ở vùng ven biển và các đảo. Hầu hết các làng chài đều có lăng miếu thờ cá ông, hay cá voi, còn gọi là “Nam hải đại tướng quân”. Tương truyền khi tàu ghe bị nạn, sắp chìm, cá Ông thường xuất hiện nâng đỡ, đưa tàu thuyền và người vào bờ thoát nạn.
Cúng Bà – Cậu là tín ngưỡng phổ biến nhất của những người làm nghề hạ bạc và giới thương hồ ở Nam bộ. Hầu hết các ghe xuồng, tàu bè đều có bàn thờ Bà – Cậu với những kiêng kỵ, cúng kiếng thật chu đáo. Thờ cúng Bà – Cậu cũng là một nét văn hóa đặc trưng của miền Nam nói chung và ngư dân miền Tây nói riêng.
Quan Âm Nam Hải là điểm tựa tâm linh của ngư dân, của những người đi sông đi biển. Theo tín ngưỡng dân gian, Phật Quan Âm, mặt nhìn ra khơi luôn ứng hiện để cứu độ dân lành và giúp mọi người hướng thiện, có lòng thành vượt qua những khổ ải trầm luân. Các ngư dân cũng thường thờ cúng cô hồn và cúng bái những người xấu số tử nạn trên sông biển.
Ngoài việc cúng bái các vị thần linh, việc chuẩn bị một bài cúng hạ thủy tàu thuyền an toàn cũng là vô cùng quan trọng để thể hiện lòng thành kính của người cúng đối với các vị thần linh. Một bài cúng hoàn chỉnh không chỉ thể hiện đức thành tâm của người cúng mà còn thể hiện sự tôn nghiêm của việc cúng bái.
Vì vậy, lễ cúng mừng ghe không chỉ là một nghi lễ tôn giáo mà còn là một nét văn hóa đặc trưng của người dân Việt Nam, đồng thời còn thể hiện sự tôn trọng và cảm ơn đối với các vị thần linh đã giúp đỡ và bảo vệ ngư dân trong suốt những chuyến đi đánh bắt cá tôm trên biển.
4. Lễ hạ thủy của người Chăm:
Cư dân Chăm xưa sống dọc bờ biển miền Trung Việt Nam đã dựng nên một nền văn hóa biển đa dạng và vô cùng độc đáo, được phản ánh qua nhiều hoạt động văn hóa, trong đó có lễ hạ thủy tàu thuyền.
Người Chăm sinh sống ở vùng biển Trung Bộ Việt Nam từ hàng ngàn năm trước đến nay. Đây là một trong những dân tộc có nền văn hóa đa dạng và độc đáo nhất của Việt Nam, với nhiều nét văn hóa tốt đẹp được bảo tồn và phát triển qua từng thế hệ. Văn hóa của người Chăm được thể hiện qua nhiều hoạt động, trong đó có lễ hạ thủy tàu thuyền – một nghi lễ quan trọng và đặc trưng của người Chăm.
Lễ hạ thủy tàu thuyền là một trong những hoạt động văn hóa truyền thống của người Chăm, được tổ chức trong các dịp lễ lớn, như Tết Nguyên đán hay lễ hội vùng biển. Lễ hạ thủy tàu thuyền có hai dạng: lễ hạ thủy tàu thuyền cũ cho mùa mới và lễ hạ thủy tàu thuyền hoàn toàn mới để lần đầu tiên ra khơi.
Trong lễ hạ thủy tàu thuyền cũ, lễ vật bao gồm một con gà nướng, một chén xôi, một chén chè, 2 trứng gà luộc, bánh 5 miếng, trầu và từng miếng trầu têm. Còn trong lễ hạ thủy tàu thuyền mới, lễ vật cần bổ sung thêm lưới và thúng thóc. Trên thúng thóc, người ta đặt cây nến với nải chuối.
Trước khi thuyền xuất khơi, con thuyền sẽ được đặt trên cạn trước mặt sóng biển mênh mông. Người dẫn lễ sẽ đứng ngay đầu thuyền để thực hiện các nghi thức. Các nghi thức bao gồm: ông trình về bản thân (Akhan ka drei); lễ Mời Thần (Da-a Yang), từ thần Tháp cho đến 37 vị Thánh, có cả Thần người Việt; cuối cùng là Đọc kinh Lễ (Ricauw) với Thần chú Tẩy uế (Mưrôy). Có tổng cộng 7 Kinh lễ.
Tất cả những nghi thức này đều có ý nghĩa quan trọng trong việc tôn vinh thần linh và cầu mong sự an lành và thành công cho chuyến đi của thuyền. Điều này cũng thể hiện rõ sự tín ngưỡng và tôn giáo của người Chăm, khi họ coi thần linh là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mình.
Văn hóa của người Chăm là một phần không thể thiếu trong văn hóa Việt Nam và cần được bảo tồn và phát triển trong thời gian tới. Hiện nay, chính phủ và các tổ chức có liên quan đang cố gắng bảo vệ và phát triển văn hóa của người Chăm, bằng cách tài trợ cho các hoạt động văn hóa và giáo dục, từ đó giúp cho những giá trị văn hóa của người Chăm được truyền lại cho thế hệ sau này.
Kuw nau bitơl haluw janưk kuw ricauw kuw patalơh
Kuw apah di kauk gilai blauh kuw tanra di atara
Kuw patalơh di ngauk adơrha ala tanưh riya
Kuw patalơh di patuw di kayuw
Kuw patalơh di glai pamưtai rimaung
Kuw patalơh di kraung pamưtai pataw ikan
Kuw patalơh di tơng pamưtai biya
Kuw Po jallidi…
Ta đi đến tận đáy sân si ta lễ tẩy trần mọi uế tạp
Ta vỗ lên đầu thuyền ta gạt ngang khoảng không gian
Ta tẩy rửa mọi uế tạp trên trời dưới đất
Ta tẩy rửa trên đá tảng trên cây lá
Ta tẩy rửa trên rừng ngàn hạ thủ chúa sơn lâm
Ta tẩy rửa dưới sông rộng
giết chết kình ngư
Ta tẩy rửa trong vịnh sâu đuổi tiệt loài sấu
Chúa tể đại dương là ta…
5. Lưu ý khi sắm lễ cúng tàu thuyền:
Khi chuẩn bị cho một lễ cúng tàu thuyền, có một số lưu ý quan trọng cần nhớ để đảm bảo sự thành công của buổi lễ. Đầu tiên, bạn cần phải chọn một ngày thích hợp cho buổi lễ. Thường thì, người ta sẽ chọn một ngày trong tuần hoặc vào tháng mấy trong lịch âm để tổ chức lễ cúng.
Sau đó, bạn nên chuẩn bị các vật phẩm cần thiết cho lễ cúng, bao gồm các loại hoa, rượu, nến và thảo dược. Hãy chắc chắn rằng các vật dụng này được chuẩn bị sạch sẽ và đặt trong một nơi an toàn trước khi bắt đầu lễ cúng.
Trong quá trình lễ cúng, bạn nên tôn trọng các nghi lễ và tránh làm phiền những người tham gia lễ cúng. Nếu bạn không quen với các nghi lễ này, hãy hỏi người thân hoặc bạn bè để được hướng dẫn cách thực hiện đúng cách.
Cuối cùng, khi lễ cúng kết thúc, bạn nên dọn dẹp kỹ càng để sân nhà của bạn không bị ảnh hưởng bởi các vật phẩm đã sử dụng trong lễ cúng. Hãy đặt chúng vào một nơi an toàn và sạch sẽ để sử dụng cho các lễ cúng tiếp theo.
6. Những điều kiêng kỵ khi đi biển:
Ngư dân và người làm nghề sông nước có những quan niệm và lệ thường khác nhau, nhưng chung quy lại đều hướng đến việc tôn vinh và bảo vệ các thần linh và tục ngữ của dân tộc. Trong cuộc sống đầy gian khổ và khắc nghiệt trên sông nước, họ tin tưởng vào sức mạnh và bảo vệ của những vị thần và linh hồn trên sông nước, đồng thời trân trọng và bảo vệ các tục ngữ truyền thống.
Bà – Cậu là một trong những thần linh được ngư dân và người làm nghề sông nước tôn vinh và tín nhiệm nhất. Nơi trang thờ dưới ghe lúc nào cũng có dĩa trái cây, ba chung nước và thường xuyên nhang khói, đó là nơi mà những người trên ghe luôn cảm thấy an toàn và yên tâm. Thậm chí không được nói những điều xui xẻo, nhảm nhí bởi họ tin rằng Bà – Cậu sẽ mang lại may mắn cho họ trên con đường đầy gian khổ này.
Ngoài việc tôn vinh và bảo vệ các thần linh, ngư dân và người làm nghề sông nước còn có rất nhiều quan niệm và lệ thường khác nhau để bảo vệ sự an toàn và tài sản trên sông. Những người đi sông, đi biển rất kiêng cử những lời độc địa chua cay, quái gở, đồng thời tránh dùng những tiếng úp, lật, rơi, rớt, đổ, ngã, sẩy, trở, lăn, té, nhào… để không làm xui xẻo cho chuyến đi của mình.
Một số cổ lệ khác cũng được đưa ra để bảo vệ sự an toàn trên sông, như tránh giờ Mẹo vì đó là giờ sinh cùa Bà Cậu, tránh sờ vào mắt ghe, đặc biệt là khi không quen biết với chủ ghe hoặc trại đóng ghe xuồng. Chủ ghe cũng không bao giờ bán đòn dài và máng tát nước khi bán ghe, và nếu bỏ nghề, họ sẽ đem tặng cho người khác thay vì bán đi.
Trên đường đi, người ngồi trên ghe xuồng cũng tin rằng những điều bất ngờ như gặp rắn và ngỗng lội trước mũi ghe sẽ mang lại điềm xấu, trong khi gặp chó lội ngang sông là điềm hên và gặp đom đóm bay nhiều là điềm tốt lành. Họ cũng quan niệm rằng nếu làm cá lỡ để rơi con dao xuống nước, việc lặn mò để lấy lại đối với một ngư dân là điều vô cùng quan trọng, bởi nếu không lấy lại được, điều đó sẽ mang lại điềm xấu cho họ.
