Quyền hôn nhân gia đình của người đã thành niên thuộc nhóm LGBT 

Trong xã hội hiện đại, do áp lực của cuộc sống, mục tiêu được con người kỳ vọng nhất trước ngưỡng cửa hôn nhân là gia đình trở thành một “mái ấm”, là nơi an toàn, yên ổn, là nơi con người được thỏa mãn nhất những nhu cầu tâm lý tình cảm. “Quyền được mưu cầu hạnh phúc” là một trong những quyền quan trọng nhất của con người mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nêu ra trong Bản Tuyên ngôn độc lập đầu tiên. Mỗi con người, dù với những bản dạng giới hay xu hướng tính dục khác nhau thì đều có quyền được kiếm tìm hạnh phúc. Đó là những quyền tự nhiên gắn liền với mọi cá nhân và nhóm người LGBT cũng hoàn toàn có quyền được hưởng những quyền cơ bản này. 

Quyền HN&GĐ của nhóm người LGBT hiện nay có thể nói là đang bị hạn chế so với những người khác trong xã hội do trong hệ thống pháp luật Việt Nam hiện nay vẫn còn nhiều những quy định chưa trao quyền đầy đủ cho những người LGBT, cụ thể như sau:

1. Quyền kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng của người đã thành niên thuộc nhóm LGBT:

* Quyền kết hôn 

Quyền kết hôn là quyền nhân thân gắn liền với mỗi con người. Việc kết hôn nhằm xác lập quan hệ vợ chồng, trên cơ sở đó phát sinh các quan hệ huyết thống khác trong gia đình: quan hệ cha mẹ và con, ông bà với cháu, cô, dì, chú, bác, cậu ruột và cháu... Việc kết hôn chi phối trực tiếp đến việc hình thành các quan hệ gia đình, ảnh hưởng đến đến con cái, gia đình, xã hội, vì vậy việc Nhà nước công nhận quyền kết hôn giữa con người với con người cần được xem xét, cân nhắc từ nhiều khía cạnh, góc độ”. 

Hiến pháp năm 2013 là bản Hiến pháp thể hiện sự tôn trọng các quyền tự nhiên gắn liền với nhân thân của con người. Điều 16 Hiến pháp năm 2013 quy định: “mọi người đều bình đẳng trước pháp luật, không ai bị phân biệt đối xử trong đời sống chính trị, dân sự, kinh tế, văn hóa, xã hội”. Điều này khẳng định sự công bằng đối với tất cả mọi người không có ngoại lệ và bao gồm cả nhóm người LGBT, được thể hiện rất rõ trong văn bản có hiệu lực pháp lý cao nhất. Từ quy định này của Hiến pháp có thể khẳng định: nhóm người LGBT tuy chiếm một số lượng nhỏ trong xã hội nhưng có quyền bình đẳng về mọi mặt trước pháp luật như những cá nhân khác. 

Một trong những thay đổi của Luật HN&GĐ năm 2014 so với Luật HN&GĐ năm 2000 đó là việc loại bỏ quy định cấm kết hôn giữa những người cùng giới tính. Điều này là một bước tiến của các nhà làm luật khi đã có cái nhìn tích cực hơn về quyền mưu cầu hạnh phúc của nhóm người LGBT. Việc thực hiện quyền kết hôn của nhóm người LGBT có thể được thực hiện tùy theo từng trường hợp trong phạm vi phù hợp với qui định của pháp luật. Có thể phân biệt trong các trường hợp sau: 

* Đối với người đồng tính, song tính 

Do pháp luật HN&GĐ hiện hành đang hạn chế quyền kết hôn giữa những người cùng giới tính nên có một số không ít người là người đồng tính, người song tính thuộc nhóm người LGBT vẫn có những quan hệ hôn nhân với người dị tính. Xét trên khía cạnh luật pháp, việc kết hôn này là hoàn toàn hợp pháp, nhưng xét về xu hướng tính dục thì hai nhóm người này đang dùng mối quan hệ hôn nhân hợp pháp để che đậy xu hướng tính dục đồng tính hoặc song tính của bản thân họ. Trong quan hệ hôn nhân hợp pháp này, nhóm người đồng tính, song tính vẫn có đời sống tình dục với vợ hoặc chồng của họ và vẫn có thể có con như những cặp đôi dị tính khác. Tuy nhiên, việc phải duy trì mối quan hệ hôn nhân dị tính này khiến cho họ cảm thấy bị dày vò vì họ đang phải che đậy, sống trong vỏ bọc mà họ không mong muốn và nó trái ngược với cảm xúc, tình cảm của họ. Điều này không chỉ gây ra những vấn đề về tâm lý đối với những người có xu hướng tính dục đồng tính mà còn mang đến những tổn thương nhất định đối với vợ hoặc chồng trong quan hệ hôn nhân mà họ đang có. Không chỉ như vậy, việc dùng một mối quan hệ hợp pháp để làm “bình phong” rất dễ dẫn tới những quan hệ ngoài hôn nhân, bao gồm cả những quan hệ phù hợp với xu hướng tình dục của họ. Nếu như bên vợ, chồng là người di tính, có quan hệ ngoài hôn nhân, vi phạm nghĩa vụ chung thuỷ và nguyên tắc hôn nhân một vợ một chồng thì tuỳ theo mức độ vi phạm họ có thể bị bị xử phạt hành chính, xử lý hình sự khi có các điều kiện nhất định. Tuy nhiên, đối với bên vợ, chồng thuộc nhóm LGBT họ có quan hệ tình dục ngoài hôn nhân nhưng lại với một người cùng giới tính của họ thì hiện nay pháp luật chưa có qui định cụ thể để xử lý trường hợp này. Theo quan điểm của bản thân, thì nếu đang tồn tại hôn nhân hợp pháp, mà một bên vợ hoặc chồng lại có quan hệ ngoài hôn nhân với người khác thì dù với người khác giới tính hay cùng giới tính vẫn là vi phạm nghĩa vụ vợ chồng, vi phạm nguyên tắc hôn nhân một vợ một chồng và đều cần bị xử lý. Tuy nhiên, pháp luật cần có qui định cụ thể về vấn đề này. 

* Đối với người chuyển giới: 

Khác với nhóm người đồng tính và song tính, nhóm người chuyển giới là những người có giới tính sinh học không trùng với bản dạng giới mà họ đang mang. Việc xác định bản dạng giới của họ cần quan tâm đến việc họ cảm nhận về giới tính của mình như thế nào. Người chuyển giới có giới tính sinh học hoàn toàn bình thường (là nam hoặc là nữ) nhưng họ lại có cảm nhận và mong muốn giới tính của mình không như giới tính mà họ đang có. Người chuyển giới có thể sử dụng các biện pháp can thiệp y học để chuyển giới từ nam sang nữ (male to female) và nữ chuyển giới sang nam (female to male), nhưng người chuyển giới không bắt buộc phải thực hiện phẫu thuật chuyển đổi giới tính mới được coi là người chuyển giới. 

Đối với những người chuyển giới chưa tiến hành can thiệp y học nghĩa là họ đang tham gia các quan hệ xã hội, quan hệ pháp luật với giới tính sinh học thống nhất với các giấy tờ nhân thân được pháp luật công nhận. Khi họ thực hiện quyền kết hôn của mình với những người có giới tính sinh học khác với giới tính sinh học mà họ đang mang thì chỉ cần họ thỏa mãn được các điều kiện kết hôn quy định tại Điều 8 Luật HN&GĐ 2014 thì việc kết hôn của họ không có gì thay đổi so với những người dị tính khác và vẫn được công nhận là hôn nhân hợp pháp. Tuy nhiên, điều kiện về sự tự nguyện kết hôn của người chuyển giới có thực sự được đảm bảo? Người chuyển giới có bản dạng giới khác với giới tính sinh học, do đó người chuyển giới nam nghĩ mình là người đàn ông nên họ có xu hướng tính dục và mong muốn yêu một người nữ giới, người chuyển giới nữ cũng tương tự như vậy. Việc người chuyển giới kết hôn với một người khác với giới tính sinh học của mình có thể xuất phát từ rất nhiều lý do như: từ sức ép của gia đình, từ định kiến của xã hội, từ mặc cảm tâm lý của chính những người chuyển giới nên họ chấp nhận kết hôn để che giấu con người thật của họ. Điều này khiến cuộc sống hôn nhân của người chuyển giới không hạnh phúc, hôn nhân không tồn tại lâu dài. 

Không giống như những người chuyển giới dùng những quan hệ hôn nhân để che giấu đi mong muốn thật của mình, một bộ phận những người chuyển giới thể hiện rõ về xu hướng tính dục, bản dạng giới của bản thân. Họ thể hiện mong muốn được yêu và kết hôn với những người có cùng giới tính sinh học với mình. Hiện nay, pháp luật Việt Nam không cấm những người chuyển giới yêu một người có cùng giới tính sinh học nhưng nếu họ kết hôn với nhau sẽ không được công nhận, nếu người chuyển giới đó chưa phẫu thuật để chuyển đổi giới tính. Việc một cá nhân có đủ điều kiện kết hôn hay không được xác định dựa trên những giấy tờ pháp lý về nhân thân của cá nhân đó. Đối với những người chuyển giới chưa thực hiện can thiệp y học thì giới tính được pháp luật công nhận và giới tính sinh học của họ đang trùng nhau nhưng không trùng với bản dạng giới của họ. Điều này sẽ gây cản trở người chuyển giới thực hiện quyền kết hôn của mình. 

Đối với những người chuyển giới, để thực hiện quyền kết hôn được pháp luật thừa nhận theo Luật HN&GĐ 2014 thì người chuyển giới cần thực hiện việc chuyển đổi giới tính. Sau khi việc chuyển đổi giới tính được thực hiện, pháp luật sẽ công nhận quyền nhân thân theo giới tính mà họ đã chuyển đổi. Điều này đã phần nào giúp cho người chuyển đổi giới tính một hướng mở trong việc thực hiện quyền kết hôn của mình. Trên thực tế, Luật HN&GĐ chưa có những quy định cụ thể về quyền kết hôn dành riêng cho người chuyển đổi giới tính, việc này gây ảnh hưởng trực tiếp đến nhu cầu kết hôn của những nhóm người này. 

Đối với người chuyển đổi giới tính nếu như áp dụng điều kiện kết hôn giống như những người dị tính theo Luật HN&GĐ thì sẽ xuất hiện một số vấn đề bất cập. Ví dụ như về độ tuổi kết hôn: một cá nhân chuyển đổi giới tính từ nam sang nữ khi người này đang 19 tuổi; xét về điều kiện trước khi người này đi chuyển đổi giới tính có giới tính sinh học là nam giới thì người này chưa đủ tuổi kết hôn nhưng sau khi chuyển đổi giới tính thành nữ giới thì người này lại đủ tuổi kết hôn; hoặc ngược lại. Pháp luật Việt Nam hiện nay căn cứ vào giới tính sinh học và giới tính trên giấy tờ pháp lý của một cá nhân để xem xét điều kiện kết hôn và khi một cá nhân là người đã chuyển đổi giới tính thì được phép thay đổi những quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã chuyển đổi. Như vậy, theo pháp luật hiện hành thì việc xác định một cá nhân chuyển đổi giới tính có đủ tuổi kết hôn hay không sẽ căn cứ vào giới tính mới sau khi đã chuyển đổi và các quyền nhân thân mới của họ. Như vậy người chuyển giới từ nam sang nữ khi đủ mười tám tuổi sẽ được kết hôn và người chuyển giới từ nữ sang nam khi đủ mười tám tuổi chưa được kết hôn. Luật HN&GĐ năm 2014 căn cứ vào sự phát triển tâm sinh lý của con người để giới hạn độ tuổi kết hôn nhằm đảm bảo cho quan hệ hôn nhân có thể tồn tại, hạnh phúc, bền vững. Do đó, việc thay đổi độ tuổi kết hôn theo giới tính mới của người chuyển giới khi cá nhân chuyển đổi giới tính như vậy không đảm bảo được sự phát triển tâm sinh lý của cá nhân, bên cạnh đó người chuyển giới có sự can thiệp y học phải trải qua quá trình phẫu thuật ảnh hưởng đến sức khỏe, tinh thần,... nên việc thay đổi tuổi kết hôn khi thay đổi giới tính mới hoàn toàn không phù hợp với ý nghĩa về giới hạn độ tuổi kết hôn theo mục đích của Luật. 

*Quyền chung sống với nhau như vợ chồng: 

Cũng giống như quyền kết hôn, việc chung sống với nhau như vợ chồng giữa những người thuộc nhóm người LGBT đang tồn tại là một thực tế khách quan trong xã hội hiện đại. Nhu cầu được chung sống với nhau của những người thuộc nhóm người LGBT xuất phát từ quyền tự nhiên của một con người. Việc chung sống với nhau như vợ chồng giữa những người thuộc nhóm LGBT là một thực tế khách quan bất chấp mọi rào cản từ phía gia đình, xã hội. Điều này đặt ra một vấn đề cho pháp luật hiện hành đó là cần phải có những quy định cụ thể để điều chỉnh quan hệ chung sống này. 

Luật HN&GĐ năm 2014 đã nêu ra khái niệm chung sống như vợ chồng là việc nam, nữ tổ chức cuộc sống chung và coi nhau là vợ chồng”. Với quy định này đã phần nào làm ảnh hưởng đến quyền hôn nhân và gia đình của nhóm người LGBT vì trên thực tế, quan hệ chung sống có thể diễn ra giữa nam và nữ hoặc có thể diễn ra giữa những người LGBT có cùng giới tính. Theo qui định của pháp luật hiện hành có thể khẳng định rằng việc những người thuộc nhóm LGBT có quan hệ chung sống với nhau không bị coi là hành vi trái pháp luật, tuy nhiên việc chung sống này không làm phát sinh quan hệ vợ chồng giữa hai bên cùng chung sống. 

Việc chung sống như vợ chồng giữa những người LGBT là trái pháp luật khi quan hệ chung sống diễn ra giữa hai người có cùng giới tính (là nam với nam, là nữ với nữ) nhưng một trong hai người đang có hôn nhân hợp pháp với một người dị tính khác. Hoặc trường hợp giữa những người thuộc nhóm người LGBT chung sống với nhau như vợ chồng lại có quan hệ huyết thống trong phạm vi ba đời, hoặc có quan hệ thích thuộc về trực hệ...mà pháp luật cấm không được chung sống với nhau như vợ chồng cũng bị coi là trái pháp luật. Hành vi này đã vi phạm các hành vi bị cấm quy định tại điểm c, điểm d khoản 2 Điều 5 Luật HN&GĐ năm 2014; do đó quan hệ chung sống này có thể bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật”. 

Trong trường hợp việc chung sống với nhau như vợ chồng giữa những người LGBT có các dấu hiệu của cấu thành tội phạm như việc giao cấu với người dưới 16 tuổi, hành vi cưỡng dâm, hiếp dâm, dâm ô... thì sẽ bị xử lý về hình sự. Tuy nhiên, theo các quy định hiện hành của pháp luật hình sự, chủ thể và nạn nhân của các hành vi phạm tội trên phải là những người khác giới tính. Theo qui định của pháp luật hình sự hiện hành, những hành vi liên quan đến các loại tội phạm tình dục có thể xảy ra giữa những người cùng giới tính như hành vi dâm ô, hiếp dâm, cưỡng dâm... Điều này thực sự không còn phù hợp với thực tế đời sống hiện nay, nên gây khó khăn cho việc điều tra, xét xử các vụ việc có dấu hiệu cưỡng ép trong quan hệ tình dục giữa những người cùng giới tính. Ví dụ: người nữ chuyển giới thành nam, thực hiện hành vi hiếp dâm, nhưng trong quá trình điều tra, người này đã chứng minh mình không phải là nam giới, nên không có đủ các dấu hiệu để cấu thành tội hiếp dâm theo Điều 141 Bộ luật hình sự. Đối với các tội xâm phạm danh dự, nhân phẩm, quyền được tôn trọng và bất khả xâm phạm về tình dục của người khác trong Bộ luật hình sự chưa quy định rõ chủ thể của những hành vi này không chỉ là nam mà còn có thể là nữ. Mặt khác, hành vi có tính chất cưỡng ép để quan hệ tình dục trong những tội phạm này có thể xảy ra giữa những người cùng giới tính. Hiện nay đã xuất hiện trường hợp người có xu hướng tính dục đồng tính có hành vi ép buộc, cưỡng bức người cùng giới tính với mình có quan hệ tình dục hoặc có các hành vi tình dục khác nhằm thỏa mãn dục vọng của bản thân. Nạn nhân của những hành vi này dù muốn tố cáo cũng rất khó vì không có cơ sở để chứng minh. 

Việc chung sống với nhau giữa những người LGBT xuất phát từ những nhu cầu tự nhiên của con người và pháp luật hiện nay không cấm hành vi này. Tuy nhiên quan hệ chung sống này cũng chưa có được sự điều chỉnh rõ ràng của pháp luật. Việc chung sống giữa những người LGBT sẽ làm phát sinh ra nhiều vấn đề liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của cả hai như: việc chăm sóc, giúp đỡ lẫn nhau; việc đóng góp để xây dựng cuộc sống chung; việc đại diện cho nhau. Theo Luật HN&GĐ năm 2014, mới dừng lại việc giải quyết hậu quả pháp lý của việc nam, nữ chung sống với nhau như vợ chồng không đăng ký kết hôn mà chưa có quy định đặc thù để giải quyết hậu quả pháp lý của cặp đôi thuộc nhóm người LGBT đang có quan hệ chung sống với nhau. Ví dụ, một cặp đồng tính nữ chung sống trong quan hệ vợ chồng, đã thoả thuận cho một bên sinh con bằng kỹ thuận hỗ trợ sinh sản (với tư cách là người độc thân về mặt pháp lý) và cả hai cùng có nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục đứa trẻ đó. Vậy khi họ chấm dứt quan hệ chung sống như vợ chồng không thể giải quyết tương tự như trường hợp một cặp nam nữ chung sống như vợ chồng và có con chung được. 

Trong quan hệ chung sống với nhau như vợ chồng, khi các cặp đôi là người LGBT chung sống như vợ chồng muốn được đảm bảo quyền và nghĩa vụ đối với nhau thì có thể thoả thuận trong khuôn khổ của pháp luật dân sự. Ví dụ để thực hiện các giao dịch với một bên thứ ba liên quan đến tài sản là bất động sản (như nhà, đất) hai người LGBT chung sống như vợ chồng vẫn có thể làm đồng chủ sở hữu nhưng không phải trên tư cách là vợ chồng. Tương tự như vậy, do không phát sinh quan hệ vợ chồng nên việc hai bên không thể có tư cách đại diện đương nhiên cho nhau trong các trường hợp cần phải đại diện trước bên thứ ba mà cần có sự ủy quyền theo pháp luật dân sự. Ví dụ như khi một trong hai bên bị nguy hiểm đến tính mạng, sức khoẻ và phải phẫu thuật gấp thì việc ký giấy tờ khẩn cấp để tiến hành phẫu thuật chỉ dành cho những người thân thích. Nếu không được thừa nhận hôn nhân cùng giới tính thì người còn lại không đương nhiên được ký giấy tờ này.

2. Quyền được tôn trọng danh dự, nhân phẩm, được bảo vệ trước các hành vi bạo lực của người đã thành niên thuộc nhóm LGBT: 

Bạo lực đối với nhóm người LGBT là hành động của cá nhân hoặc một nhóm người hoặc sự thi hành luật đối với những người bị coi là vi phạm tiêu chuẩn dị tính luyến ái hoặc chuẩn mực giới tính và tình dục. Thái độ thù ghét đối với người LGBT thường xảy ra vì ghê sợ đồng tính luyến ái. Hành vi bạo lực cũng có thể bị qui kết là do xã hội, cũng có thể là do tôn giáo, văn hóao. Hành vi bạo lực do quan niệm của người thực hiện hành vi về tình dục có thể dẫn đến giết người. 

Ai cũng có thể là nạn nhân của những hành vi bạo lực, bất kể giới tính, tuổi tác, xu hướng tính dục hay bản dạng giới. Tuy nhiên, nhóm người LGBT được coi là nhóm người yếu thế và dễ bị tổn thưởng hơn trong xã hội do họ chỉ chiếm thiểu số và phải gánh chịu rất nhiều quan điểm xã hội trái chiều, tiêu cực, thiếu thiện chí về nhóm người này. Chính vì lý do đó, nhóm người LGBT có thể là đối tượng của nhiều hành vi bạo lực khác nhau từ những sự kỳ thị của xã hội đến những hành vi bạo lực tình dục như quấy rối, lạm dụng tình dục, thậm chí nhóm người LGBT còn phải chịu những bạo lực đến từ chính gia đình của họ. 

Nhóm người LGBT thường là nạn nhân của các cuộc tấn công nhắm vào một người chỉ vì xu hướng tình dục hoặc bản dạng giới của họ, thường được thúc đẩy bởi mong muốn trừng phạt những người (có vẻ là) chống lại chuẩn mực về giới và được xem là một dạng của bạo lực giới. Trên toàn cầu, bạo lực tình dục đối với người LGBT đã được báo cáo rộng rãi, bao gồm: cưỡng hiếp để “trừng phạt” hoặc “sửa chữa”, trong đó đàn ông hãm hiếp phụ nữ đồng tính với lý do cố gắng “chữa trị” cho nạn nhân. Người LGBT có thể phải đối mặt với những khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ y tế thiết yếu sau khi trải qua bạo lực vì có thể họ sợ các nhà cung cấp dịch vụ phân biệt đối xử và kỳ thị họ. Do đó, điều quan trọng là khung pháp lý bảo vệ cộng đồng LGBT khỏi tất cả các hình thức bạo lực, phân biệt đối xử và các dịch vụ nhạy cảm. 

Theo các quy định của pháp luật dân sự về quyền được bảo đảm an toàn tính mạng, sức khỏe, thân thể, bảo đảm về danh dự, nhân phẩm, uy tín của cá nhân thì đây là những quyền nhân thân rất quan trọng. Bất kỳ chủ thể nào xâm phạm bất hợp pháp đến sự an toàn về tính mạng, sức khỏe, thân thể của cá nhân đều sẽ chịu những chế tài của pháp luật. Tuy nhiên, việc bảo đảm và thực hiện nhóm quyền này của những người LGBT trên thực tế là rất khó vì họ thường là nạn nhân của chính những người thân của họ trong gia đình, hoặc bị từ chối tham gia vào các quan hệ xã hội xuất phát từ sự phân biệt đối xử, kỳ thị của xã hội. Hiện nay pháp luật chưa có những quy định cụ thể cho việc xử lý triệt để các hành vi vi phạm các quyền này của nhóm người LGBT. 

Hầu hết nhóm người LGBT công khai xu hướng tính dục của mình đều đã và đang phải chấp nhận các hình thức bạo lực khác nhau, từ bạo lực tinh thần đến thể xác và hầu như những hành vi bạo lực đó đến từ gia đình, người thân của họ. Khi gia đình biết họ thuộc nhóm người LGBT thường có xu hướng thất vọng, sốc hoặc hoảng loạn. Do những định kiến về nhóm người LGBT từ trước đến này và suy nghĩ lo lắng đến danh dự, tương lai của gia đình nên thông thường gia đình thường có những hành vi bạo lực đối với người LGBT như: đánh đập, xích, nhốt con hoặc có những hành vi cấm đoán khác. Phần lớn các hành vi bạo lực gia đình mà những người LGBT phải chịu đều là những hành vi bạo lực cả về thể xác và tinh thần. Đối với người những người LGBT đã trưởng thành thì gia đình thậm chí còn ép buộc họ kết hôn theo sự sắp đặt của cha mẹ như một phương pháp “chữa trị” cho những “lệch lạc” về giới tính của họ. Điều này đã xâm phạm quyền và lợi ích của nhóm người LGBT một cách nghiêm trọng. 

Luật Phòng, chống bạo lực gia đình năm 2007 đã quy định “Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đìnho, “Hành vi bạo lực gia đình tại khoản 1 Điều này cũng được áp dụng đối với thành viên gia đình của vợ, chồng đã ly hôn hoặc nam, nữ không đăng ký kết hôn mà chung sống với nhau như vợ chồng” (Khoản 2 Điều 2). Trong thời điểm hiện nay, khi có hành vi bạo lực giữa họ với nhau chỉ có thể áp dụng các quy định chung về xử phạt vi phạm hành chính theo quy định tại Nghị định số 144/2021/NĐ–CP ngày 31 tháng 12 năm 2021 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội, phòng chống tệ nạn xã hội; phòng cháy và chữa cháy; phòng chống bạo lực gia đình (sau đây gọi tắt là Nghị định số 144/2021/NĐ–CP). Tuy nhiên, do pháp luật hiện đang chưa thừa nhận hôn nhân giữa những người có cùng giới tính nên điều luật áp dụng cho hành vi bạo lực giữa cặp đôi cùng giới tính chung sống như vợ chồng lại thuộc phần xử lý hành vi vi phạm hành chính về an ninh, trật tự, an toàn xã hội. Điều 7 Nghị định số 144/2021/NĐ–CP đã quy định một số hành vi vi phạm có thể áp dụng cho hành vi bạo lực đối với cặp đôi cùng giới tính chung sống như vợ chồng như: có cử chỉ, lời nói thô bạo, khiêu khích, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác, đánh nhau, thuê hoặc lôi kéo người khác đánh nhau, xâm hại hoặc thuê người khác xâm hại đến sức khoẻ của người khác. 

Do sợ bị kỳ thị và phân biệt đối xử, nhiều người LGBT đã chọn cách che giấu bản thân mình, không dám sống thật, thậm chí còn kết hôn với người khác giới để tạo vỏ bọc là một người dị tính (gọi là kết hôn dị tính giả). Theo kết quả nghiên cứu nam đồng tính* , 19% người được hỏi dự định lập gia đình với người khác giới, 40% không muốn và 41% chưa có ý định rõ ràng. Lý do muốn lập gia đình được đưa ra là muốn có con (46%), sức ép gia đình (50%), muốn có ai đó để nương tựa (44%) và áp lực xã hội (40%). Điều này gây ra những sức ép về tâm lý, lo lắng và có thể dẫn đến những đổ vỡ gia đình khi phát hiện. Đối với quan hệ giữa vợ và chồng mà cả hai người là người dị tính thì việc thực hiện quyền tình dục phải luôn đảm bảo sự đồng thuận, tự nguyện, tôn trọng, an toàn. Tuy nhiên, đối với quan hệ vợ chồng là “kết hôn dị tính giả” khi thực hiện quyền tình dục đã có những hành vi xâm phạm đến quyền tình dục của nhau như ép buộc quan hệ tình dục, ép buộc sử dụng hoặc không sử dụng biện pháp tránh thai khi quan hệ tình dục, cấm vận quan hệ tình dục, Luật Phòng, chống bạo lực gia đình và các văn bản hướng dẫn đã quy định khá cụ thể các hành vi bạo lực tình dục, tuy nhiên cũng không bao quát được toàn bộ những hành vi xâm phạm quyền tình dục do một bên vợ hoặc chồng thực hiện đối với chồng hoặc vợ của mình. Trong thực tế, việc áp dụng các chế tài này đối với một bên vợ hoặc chồng đã có hành vi đó là rất khó khăn. Bởi lẽ, đây là dạng bạo lực không nhìn thấy, khó phát hiện, hơn nữa, nạn nhân (là người thuộc nhóm LGBT) thường không dám chia sẻ, không yêu cầu được bảo vệ. Thông thường những hành vi này nếu đi liền với những hành vi bạo lực gia đình khác như đánh đập, ngược đãi, xúc phạm danh dự, nhân phẩm thì mới dễ xử lý hành vi vi phạm quyền tình dục của vợ hoặc chồng. 

3. Quyền được chuyển đổi giới tính và công nhận các quyền hôn nhân và gia đình theo giới tính mới sau khi đã chuyển đổi: 

Vấn đề chuyển đổi giới tính của người chuyển giới đã dần dần được pháp luật ghi nhận với những thay đổi nhất định theo thời gian. Trước đây, trong BLDS năm 2015, pháp luật có ghi nhận quyền xác định lại giới tính, theo đó, cá nhân có quyền xác định lại giới tính nếu thỏa mãn điều kiện: giới tính của cá nhân bị khuyết tật bẩm sinh hoặc giới tính của cá nhân chưa định hình chính xác và cần có sự can thiệp của y học nhằm xác định rõ về giới tính4. Văn bản hướng dẫn về điều khoản này là Nghị định số 88/2008/NĐ–CP nghiêm cấm hành vi thực hiện việc chuyển đổi giới tính đối với những người đã hoàn thiện về giới tính*. Điều này có nghĩa là nếu có khuyết tật bẩm sinh thì được can thiệp y học để xác định lại giới tính còn nếu can thiệp y học chỉ là để thay đổi giới tính theo mong muốn để được sống theo đúng với bản dạng giới của mình thì không cho phép. Điều đó có nghĩa là, theo văn bản này thì người chuyển giới bị cấm phẫu thuật chuyển giới để có thể sống thật với bản thân mình. Do không được quyền thay đổi nên các cá nhân LGBT phải chấp nhận một trong hai sự lựa chọn: một là vẫn tiếp tục tồn tại trong trái ngược giữa hình hài cơ thể và mong muốn, tâm tư bên trong hai là tự mình thực hiện việc thay đổi không được sự bảo hộ của pháp luật. Đối với những trường hợp tự thực hiện việc phẫu thuật thẩm mỹ thay đổi giới tính về cơ thể, các cá nhân này rất khó để tham gia vào các quan hệ pháp luật. Cụ thể: họ không đủ căn cứ để xin thay đổi họ tên, giới tính trong các giấy tờ của mình; họ rất khó được áp dụng quy định pháp luật hợp lý để giải quyết các trường hợp bị xâm phạm về danh dự, nhân phẩm (như các trường hợp đã phân tích bên trên); họ không thể thực hiện được việc kết hôn phù hợp với cơ thể mới... 

Thực tiễn tại Việt Nam đã cho thấy, chuyển đổi giới tính là nhu cầu của không ít người chuyển giới. Trong quá trình xây dựng Bộ luật dân sự năm 2015, vấn đề có nên ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính hay không nhận được rất nhiều sự quan tâm cũng như các tranh luận trái chiều. Bên cạnh những lý do ủng hộ (bảo đảm quyền con người, quyền được sống đúng với bản thân...) thì cũng có nhiều lý do phản đối (gây xáo trộn gia đình, xã hội, yếu tố truyền thống, lạm dụng chuyển giới...). Ngày 24/11/2015, có 3997446 đại biểu Quốc hội khóa XIII (chiếm 80,77%) tán thành quy định về vấn đề chuyển đổi giới tính*. Theo đó, Bộ luật dân sự năm 2015 ghi nhận tại Điều 37: “Việc chuyển đổi giới tính được thực hiện theo quy định của luật. Cá nhân đã chuyển đổi giới tính có quyền, nghĩa vụ đăng ký thay đổi hộ tịch theo quy định của pháp luật về hộ tịch; có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi theo quy định của Bộ luật này và luật khác có liên quan“47. Có thể nói đây là bước đột phá về quan điểm lập pháp của Việt Nam khi lần đầu tiên ghi nhận quyền chuyển đổi giới tính trong Bộ Luật Dân sự thể hiện pháp luật đã và đang đáp ứng với nhu cầu thực tiễn đặt ra của xã hội. 

Khác với vấn đề quyền kết hôn của cặp đôi cùng giới, vấn đề chuyển giới có những nét riêng biệt cần được ghi nhận sớm. Ví dụ như nhiều công dân Việt Nam đã ra nước ngoài phẫu thuật và quay về Việt Nam sống, gặp nhiều khó khăn trong cuộc sống; một số trường hợp bị xâm hại tình dục mà không được bảo vệ thích đáng, không được thay đổi giấy tờ nên khó khăn trong một số công việc hàng ngày, nhiều trường hợp phẫu thuật “chui” nên gặp rủi ro về y tế, tính mạng... Chính vì lý do đó mà quyền chuyển đổi giới tính có lẽ là quyền mà các cá nhân thuộc nhóm LGBT mong mỏi được thụ hưởng hơn cả nhưng đây cũng là quyền mà đến thời điểm hiện tại, những người thuộc nhóm người LGBT hầu hết không thể áp dụng được. Điều này có nguyên nhân là do việc quyền chuyển đổi giới tính dù đã được qui định trong BLDS 2015 nhưng đến nay, vẫn chưa có văn bản quy định cụ thể về cơ chế, cách thức thực hiện quyền này. Điều này gây ra nhiều cản trở trong quá trình người LGBT tiếp cận và thực thi quyền này. 

4. Quyền đối với tài sản của người đã thành niên thuộc nhóm LGBT: 

Trong quan hệ về tài sản, BLDS năm 2015 ghi nhận quyền tài sản luôn có sự bình đẳng, thỏa thuận đối với mọi cá nhân và không có phân biệt hay hạn chế đối với những cá nhân là người thuộc nhóm LGBT. Trên thực tế, nhóm người LGBT là nhóm người chiếm thiểu số trong xã hội do đó khi áp dụng “chung” các quy định được sử dụng để điều chỉnh các quan hệ dân sự của các cá nhân không thuộc nhóm LGBT thì cần có sự điều chỉnh và cân nhắc hơn trong việc bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của nhóm người LGBT. 

Trong thực tế, Luật HN&GĐ hiện nay không thừa nhận hôn nhân giữa những có cùng giới tính. Như vậy có nghĩa là những cặp đôi có cùng giới tính (nam – nam, nữ – nữ) họ chỉ có thể quan hệ chung sống trên thực tế mà không thể thiết lập quan hệ vợ chồng dưới góc độ pháp lý. Tuy không được pháp luật thừa nhận nhưng trong quan hệ chung sống giữa những người LGBT họ vẫn xử sự với nhau như nhưng các cặp đôi dị tính nghĩa là vẫn coi quan hệ chung sống đó là quan hệ vợ chồng. Điều này sẽ dẫn đến những hậu quả liên quan đến việc bảo vệ lợi ích chính đáng về quyền tài sản trong quan hệ giữa những người LGBT, đó là: quyền sở hữu của từng cá nhân đối với tài sản (có thể chưa hẳn đã được xác định là tài sản chung); quyền sở hữu của từng cá nhân đối với tài sản, đặc biệt là của cá nhân “yếu thế” khi quan hệ của các cặp đôi LGBT tan vỡ, chia tay. 

Thứ nhất, đối với quyền sở hữu của từng cá nhân đối với tài sản. Như đã phân tích ở trên, quan hệ chung sống với nhau của những người LGBT không được công nhận là quan hệ vợ chồng hợp pháp. Do đó, toàn bộ các quy định về sở hữu chung hợp nhất vợ chồng sẽ không được áp dụng để điều chỉnh các quyền tài sản của hai cá nhân trong quan hệ chung sống này. Nói cách khác, nếu họ sử dụng thu nhập kiếm được để mua tài sản, đó là tài sản riêng của họ, nếu họ cùng bỏ tiền ra mua chung thì tài sản đó là tài sản chung theo phần của họ; nếu họ không là người kiếm thu nhập để có tài sản thì trong thời gian sống chung, họ chỉ là người được chủ sở hữu hợp pháp của tài sản cho phép sử dụng chứ hoàn toàn không có quyền sở hữu đối với tài sản đó. Tức là, tài sản riêng của mỗi người vẫn thuộc sở hữu của người đó nếu hai bên không có bất kỳ một văn bản, thoả thuận nào về vấn đề cho phép người còn lại trở thành đồng sở hữu tài sản với mình. 

Bên cạnh đó, để đảm bảo sự điều chỉnh đối với một số tài sản nhất định (thường là các tài sản có giá trị kinh tế lớn hoặc các tài sản ẩn chứa nguồn nguy hiểm), pháp luật yêu cầu chủ thể sở hữu các loại tài sản này phải thực hiện thủ tục đăng ký tại cơ quan Nhà nước có thẩm quyền. Thông thường, người có tên trên giấy đăng ký quyền sở hữu tài sản chính là chủ sở hữu duy nhất của tài sản đó. Tuy nhiên, có một số trường hợp, nếu quan hệ chung sống của nhóm người LGBT được pháp luật thừa nhận thì tài sản nếu được xác định có trong thời gian chung sống sẽ được xác định là sở hữu chung hợp nhất vợ chồng, do đó những tài sản này có được trong thời kỳ này và đứng tên chủ sở hữu trên giấy tờ chỉ là một người thì tư cách chủ sở hữu đối với tài sản đó vẫn thuộc sở hữu chung của cả hai. Đối với những tài sản có giá trị kinh tế và những giá trị lớn nhưng chỉ đứng tên một bên trong quan hệ chung sống này và bên còn lại không có căn cứ để chứng minh rằng mình có tham gia đóng góp vào phần tài sản đó thì việc bảo vệ quyền sở hữu hoặc quyền lợi chính đáng của cá nhân LGBT khi mối quan hệ này không còn tồn tại là rất dễ bị xâm phạm. 

Thứ hai, trong trường hợp cặp đôi LGBT chung sống chia tay sẽ có hai vấn đề về tài sản cần phải giải quyết đó là: tài sản của mỗi cá nhân và tài sản được xác định là có sự đóng góp từ hai phía hoặc do một bên cho phép bên còn lại trở thành đồng sở hữu. Về tài sản riêng, nếu như hai bên không có văn bản thỏa thuận nào về vấn đề cho phép người còn lại trở thành đồng sở hữu tài sản của mình thì tài sản của người nào sẽ thuộc về người đó. Về tài sản có sự đóng góp từ hai phía hoặc do một bên cho phép bên còn lại trở thành đồng sở hữu thì các tài sản đó được xem là “tài sản chung của hai người LGBT. Do đó, khi quan hệ chung sống này chấm dứt thì các tài sản chung này là đối tượng sẽ được xem xét, phân chia. Về vấn đề phân chia tài sản chung, pháp luật Việt Nam rất tôn trọng sự thoả thuận của các bên. Do đó, nếu trong quá trình chia tay, cặp đôi LGBT đã có thoả thuận về việc phân chia tài sản chung của LGBT thì pháp luật sẽ tôn trọng sự thoả thuận này.