Quyền của trẻ em về môi trường trong lành theo Luật môi trường quốc tế

Hàng triệu trẻ em trên khắp thế giới bị vi phạm các quyền về sức khỏe, thực phẩm, nước uống và các quyền khác do các phản ứng của chính phủ yếu kém hoặc không hành động trước sự suy thoái môi trường và biến đổi khí hậu. Trẻ em thuộc các nhóm yếu thế – chẳng hạn như trẻ em từ các cộng đồng bản địa – thường bị ảnh hưởng nghiêm trọng hơn. 

Các luật và chính sách về môi trường quốc gia không thường xuyên đề cập đến các quyền của trẻ em. Và các hiệp định môi trường quốc tế từ lâu đã bỏ qua cách tiếp cận nhân quyền, bao gồm cả quyền trẻ em. Khoảng cách này cản trở các phương pháp tiếp cận dựa trên quyền đối với các vấn đề môi trường ảnh hưởng đến trẻ em. 

Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu và các Mục tiêu Phát triển Bền vững (SDGs), đều được thông qua năm 2015, có cách tiếp cận tổng hợp hơn đối với các vấn đề về quyền con người và môi trường. 

1. Các nghĩa vụ của Nhà nước về quyền của trẻ em và môi trường:

a. Công ước về quyền trẻ em và môi trường:

Công ước về quyền trẻ em đưa ra các biện pháp bảo vệ quyền trẻ em mạnh mẽ liên quan đến môi trường và có hai đề cập rõ ràng đến môi trường: Thứ nhất, Công ước liên kết quyền của trẻ em với tiêu chuẩn sức khỏe cao nhất có thể đạt được, bao gồm quyền được ăn thực phẩm bổ dưỡng và nước uống an toàn, trước các vấn đề ô nhiễm môi trường (điều 24). Thứ hai, Công ước xác định quyền của trẻ em được thông tin về các vấn đề sức khỏe môi trường và xác định giáo dục môi trường là một trong những mục tiêu của giáo dục (điều 29). Nhưng mức độ liên quan của Công ước rộng hơn nhiều, nó cung cấp một loạt các biện pháp bảo vệ bổ sung có liên quan bao gồm lao động trẻ em, chống tảo hôn và lạm dụng lao động trẻ em trong kinh doanh. 

Ủy ban về quyền trẻ em nên bắt đầu quá trình soạn thảo Bình luận chung về Quyền trẻ em và Môi trường, được thiết kế để nêu rõ các nghĩa vụ của nhà nước và trách nhiệm kinh doanh, bao gồm quyền tiếp cận của trẻ em với thông tin môi trường, sự tham gia của trẻ em và trách nhiệm giải trình đối với các hành vi vi phạm quyền trẻ em liên quan đến tác hại môi trường. Ngoài việc làm rõ các nghĩa vụ, một Bình luận chung sẽ chuyển tải thông điệp của Công ước tới nhiều đối tượng hoạt động về quyền trẻ em và môi trường, đồng thời giúp tăng cường mối liên hệ giữa quyền trẻ em và môi trường.

b. Vai trò của Chính phủ và Liên chính phủ:

Các chính phủ thường thiếu ý chí chính trị hoặc nguồn lực để bảo vệ trẻ em khỏi tác hại của môi trường. Ngoài ra, sự khác biệt giữa luật môi trường và luật nhân quyền đã góp phần dẫn đến sự thiếu phối hợp giữa các cơ quan giải quyết vấn đề bảo vệ trẻ em, sức khỏe trẻ em và môi trường trong cả chính phủ và Liên hợp quốc. 

Việc bỏ qua các mối quan tâm về quyền trẻ em thể hiện ở chỗ chúng gần như không có mặt trong các điều ước quốc tế và nhiều luật và chính sách môi trường quốc gia, cũng như việc giám sát và chịu trách nhiệm kém đối với các vi phạm quyền trẻ em liên quan đến môi trường. Nếu trẻ em được đề cập trong luật môi trường, chúng thường được mô tả là nhóm dễ bị tổn thương chứ không phải là chủ thể quyền. Các hiệp ước về môi trường như Công ước Stockholm về các chất ô nhiễm khó phân hủy và các công ước về hóa chất khác hoàn toàn không đề cập đến các nghĩa vụ nhân quyền, chưa nói đến quyền trẻ em, mặc dù chúng có liên quan. Rõ ràng là còn thiếu các cơ chế giám sát ở cấp quốc gia. Điều này đáng lo ngại vì ảnh hưởng sức khỏe có thể không biểu hiện trong nhiều năm sau khi phơi nhiễm, hoặc tiếp xúc với chất gây ung thư hoặc biến đổi khí hậu diễn ra chậm. 

Các cơ quan của Liên hợp quốc như Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP), Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (UNFCCC) đã không coi các quyền trẻ em liên quan đến môi trường là trọng tâm trong chương trình nghị sự và hiếm khi phối hợp với các cơ quan của Liên hợp quốc có chuyên môn về quyền trẻ em. Quyền trẻ em không có trong các khuôn khổ chính sách và hành động mà UNEP, UNDP và UNFCCC sử dụng để hướng dẫn và cung cấp thông tin cho các luật và chính sách của chính phủ.  

Xem thêm: Hiến định quyền được sống trong môi trường trong lành trên thế giới 

Ở cấp quốc gia, các bộ của chính phủ về môi trường thường không phối hợp với các bộ chịu trách nhiệm về bảo vệ trẻ em hoặc sức khỏe trẻ em, dẫn đến thiếu các biện pháp dành riêng cho trẻ em. Một ví dụ là việc không có các nỗ lực sàng lọc và giáo dục sức khỏe để ngăn ngừa trẻ em tiếp xúc với thủy ngân tại các phòng khám chăm sóc sức khỏe ban đầu nằm ở các khu vực khai thác mỏ nơi trẻ em thường làm việc với thủy ngân. Ngược lại, các sáng kiến bảo vệ trẻ em của chính phủ quốc tế và quốc gia, ví dụ như các chương trình về lao động trẻ em nguy hiểm hoặc chăm sóc sức khỏe trẻ em, thường chỉ đề cập một cách hời hợt đến các mối quan tâm về môi trường. 

Các chính phủ cần đảm bảo rằng luật pháp, chính sách và hành động của họ về môi trường bao gồm rõ ràng các biện pháp liên quan đến quyền trẻ em. Ngược lại, luật pháp, chính sách và hành động về quyền trẻ em và sức khỏe trẻ em phải bao gồm rõ ràng việc bảo vệ khỏi tác hại của môi trường như ô nhiễm độc hại và biến đổi khí hậu. 

Cũng cần nỗ lực tăng cường trách nhiệm giải trình đối với các vi phạm trong quá khứ và yêu cầu các công ty tiến hành thẩm định chuỗi cung ứng liên quan đến tác hại của việc hủy hoại môi trường đối với quyền trẻ em.  

2. Trách nhiệm kinh doanh:

Nhiều công ty phải chịu trách nhiệm về ô nhiễm môi trường hoặc góp phần vào việc vi phạm quyền trẻ em, như minh họa ở trên. Các chuẩn mực quốc tế, chẳng hạn như Nguyên tắc Hướng dẫn của Liên hợp quốc về Kinh doanh và Nhân quyền, thừa nhận rằng các công ty nên thực hiện các biện pháp “thẩm định nhân quyền” trong suốt chuỗi cung ứng của họ. Thẩm định về quyền con người bao gồm đánh giá các rủi ro nhân quyền thực tế và tiềm ẩn; giảm thiểu những rủi ro đó; chấm dứt lạm dụng; và đảm bảo các biện pháp khắc phục cho bất kỳ hành vi lạm dụng nào xảy ra. Các công ty cũng nên hoàn toàn minh bạch về những nỗ lực này. Thẩm định về quyền con người bao gồm các quyền của trẻ em và đặc biệt phải bao gồm các hành vi lạm dụng do các công ty gây ra gây ra tổn hại đến môi trường, phù hợp với các Nguyên tắc Hướng dẫn của Liên hợp quốc.