Quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người

Xã hội ngày càng phát triển, khi những giá trị đạo đức cũng như giá trị pháp luật ngày càng bị xâm phạm nghiêm trọng, thì tội phạm mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người đang trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Pháp luật hình sự Việt Nam đã có quy định cụ thể về tội phạm này, trở thành công cụ pháp lý vững chắc cho hoạt động đấu tranh phòng chống tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người.

1. Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là gì?

Trên thế giới đã ban hành nhiều tuyên bố chống lại việc buôn bán mô, bộ phận cơ thể người, như Tuyên bố lên án thương mại nội tạng của Cơ quan Y tế thế giới năm 1985; Công ước về nhân quyền và sinh học năm 1997 và 2002 của Hội đồng Châu âu; Tuyên bố Istanbul về buôn bán nội tạng và du lịch ghép tạng năm 2008…Tổ chức Y tế thế giới đã đóng vai trò nổi bật trong việc lên án buôn bán nội tạng bất hợp pháp. Năm 1991, WHO đưa ra 9 nguyên tắc hướng dẫn về ghép tạng, nêu rõ tạng người là không thể là đối tượng giao dịch tài chính.

Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định: “Mọi người có quyền bất khả xâm phạm về thân thể, được pháp luật bảo vệ về sức khỏe, danh dự và nhân phẩm, không bị tra tấn, bạo lực, truy bức, nhục hình hay bất kỳ hình thức đối xử nào khác xâm phạm thân thể, sức khỏe, xúc phạm danh dự, nhân phẩm”.

Bộ luật hình sự 2015 không đưa ra khái niệm thế nào là mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người mà chỉ nêu tên hành vi “Người nào mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người khác…”. Xem xét giải nghĩa các từ như sau:

“Mua bán” là từ chỉ hoạt động, hành vi trao đổi. Từ mua bán được kết hợp bởi hai từ mua và bán. Bản thân từ mua hoặc bán cũng là một từ chỉ hoạt động, hành vi trao đổi. Đối với hành vi mua, người phạm tội có thể dùng tiền, lợi ích vật chất để trao đổi lấy mô, bộ phận cơ thể người khác. Còn đối với hành vi bán, người phạm tội dùng mô hoặc bộ phận cơ thể người khác để trao đổi lấy tiền, tài sản khác. Tuy nhiên, để thực hiện hành vi mua bán trong thực tế còn có những hành vi hỗ trợ hành vi mua bán như thu thập, vận chuyển, chứa chấp.

Đối tượng của hành vi mua bán, chiếm đoạt trong tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể là mô, bộ phận cơ thể người. Vì vậy, hành vi chiếm đoat mô hoặc bộ phận cơ thể người là hành vi bằng các thủ đoạn khác nhau lấy đi một cách bất hợp pháp mô, bộ phận cơ thể người.

Theo Điều 3 Luật Hiến, lấy, ghép mô, bộ phận cơ thể người và hiến, lấy xác giải thích:

“1. Mô là tập hợp các tế bào cùng một loại hay nhiều loại khác nhau để thực hiện các chức năng nhất định của cơ thể người.

2. Bộ phận cơ thể người là một phần của cơ thể được hình thành từ nhiều loại mô khác nhau để thực hiện các chức năng sinh lý nhất định.”

Từ những phân tích ở trên, có thể đưa ra khái niệm như sau: Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là hành vi dùng tiền hoặc lợi ích vật chất trao đổi lấy mô hoặc bộ phận cơ thể của người khác một cách bất hợp pháp hoặc bằng thủ đoạn khác nhau lấy đi một cách bất hợp pháp mô hoặc bộ phận cơ thể của người khác do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý. Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người có đặc điểm sau:

– Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe và nhân phẩm của con người. Hành vi mua, bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người đã làm cho mô, bộ phận cơ thể con người từ một đối tượng được pháp luật bảo vệ trở thành món hàng hóa được mua đi bán lại trên thị trường, trái với chuẩn mực đạo đức.

– Mặc dù tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người mới được quy định trong BLHS năm 2015 những trong thực tiễn và xu hướng chung của thế giới, nhiều nước đã coi đây là tội phạm có tính nguy hiểm cao cho xã hội. Chuẩn mực quốc tế cũng như chính sách pháp luật của nước ta đều coi trọng quyền con người, đặc biệt là quyền được bảo vệ sức khỏe và tính mạng.

– Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người gồm hai hành vi khách quan đặc trừng là hành vi lấy mô hoặc bộ phận cơ thể của người khác thông qua trao đổi bằng tiền, tài sản hoặc thông qua các thủ đoạn khác nhau.

– Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người được thực hiện bởi người có năng lực trách nhiệm hình sự và luôn thực hiện với lỗi cố ý. Người phạm tội biết rõ hành vi trao đổi, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trái phép là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hay vi của mình sẽ gây thiệt hại đến sức khỏe, thậm chí cả tính mạng của nạn nhân những vẫn thực hiện với mong muốn lấy được mô, bộ phận cơ thể của người khác hoặc đạt được lợi ích từ việc trao đổi lấy mô, bộ phận cơ thể người.

2. Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trong Tiếng anh là gì?

Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người trong Tiếng anh là “Trading, appropriation of human tissues or body parts”.

3. Quy định về tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ?

Bộ luật hình sự quy định về tội này như sau:

Điều 154. Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người

1. Người nào mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người khác, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:

a) Có tổ chức;

b) Vì mục đích thương mại;

c) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn, nghề nghiệp;

d) Đối với từ 02 người đến 05 người;

đ) Phạm tội 02 lần trở lên;

e) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:

a) Có tính chất chuyên nghiệp;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Đối với 06 người trở lên;

d) Gây chết người;

đ) Tái phạm nguy hiểm.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

Dấu hiệu pháp lý của tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người:

Về khách thể của tội phạm: hành vi mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là hành vi phạm tội tác động lên đối tượng (mô hoặc bộ phận cơ thể người)nhằm lấy đi một hoặc một số mô, hoặc bộ phận cơ thể của nạn nhân gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại, tổn thất đến sức khỏe, tính mạng của nạn nhân. Hành vi phạm tội xâm phạm đến sức khỏe thậm chỉ tính mạng của nạn nhân biểu hiện như sau:

– Do cơ thể là một khối thống nhất, sự hoạt động của các bộ phận, cơ quan trong cùng một hệ cũng như sự hoạt động của các hệ cơ quan trong cơ thể cũng đều thống nhất với nhau. Khi nạn nhân mất đi một hoặc một số các mô, bộ phận cơ thể không phải là bộ phận có chức năng trọng yếu của mỗi hệ cơ quan trong cơ thể.

– Các biểu hiện khác mà hành vi mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người có thể xâm phạm đến tính mạng của nạn nhân như các biến chứng trong quá trình phẫu thuật, do nhiễm trùng, mất máu nhiều,…

Về mặt khách quan của tội phạm: Về mặt khách quan, bản chất của hành vi mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người là lấy đi một hoặc một số mô, hoặc bộ phận cơ thể của nạn nhân gây ra hoặc đe dọa gây ra những thiệt hại, tổn thất về sức khỏe, tính mạng cho nạn nhân. Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người được thể hiện bằng các hành vi mua bán hoặc hành vi chiếm đoạt mô, bộ phận cơ thể người khác, cụ thể:

– Hành vi mua bán mô, bộ phận cơ thể người: Hành vi mua bán mô, bộ phận cơ thể người là hành vi dùng tiền hoặc lợi ích vật chất để trao đổi bộ phận cơ thể người khác như hàng hóa. Cấu thành tội phạm của tội này chỉ đòi hỏi người phạm tội có hành vi mua hoặc bán bộ phận cơ thể mang không cần phải có hành vi mua và bán.

Thủ đoạn thực hiện tội phạm là người phạm tội thường lợi dụng sự thiếu hiểu biết và dùng tiền, các lợi ích vật chất để tiếp cận, cho vay nặng lãi…những người dân nghèo, dân tộc thiểu số ở vùng sâu, vùng xa trình độ dân trí còn hạn chế, đời sống kinh tế gặp nhiều khó khăn, lợi dụng tâm lý hám lợi, thích ăn chơi đua đòi lại lười lao động của một số người đặc biệt là giới trẻ hiện nay, lợi dụng những kẻ bần cùng, nợ nần do cơ bạc, nghiện hút sau đó môi giới, dụ dỗ, ép buộc họ bán mô, bộ phận cơ thể người để lấy tiền sinh sống.

– Hành vi chiếm đoạt mô, bộ phận cơ thể người: là hành vi dùng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực hoặc thủ đoạn khác nhằm lấy đi một cách trái pháp luật hoặc mô, bộ phận cơ thể của người khác.

Tội mua bán, chiếm đoạt mô hoặc bộ phận cơ thể người ta là tội phạm có cấu thành hình thức, tức chỉ đòi hỏi người phạm tội có hành vi vi phạm mà không thiết phải gây ra hậu quả nguy hiểm cho xã hội.

Về chủ thể của tội phạm: Chủ thể của tội phạm này là người từ đủ 16 tuổi trở lên, là người có năng lực trách nhiệm hình sự, có nhu cầu trực tiếp mua, bán mô, bộ phận cơ thể để sử dụng cho việc cấy ghép cho bản thân họ hoặc người thân của họ. Đồng thời chủ thể của tội phạm mua bán mô, bộ phận cơ thể người cũng có thể là bên thứ ba trung gian môi giới với mục đích thương mại trong giao dịch mua, bán mô, bộ phận cơ thể người.

Về mặt chủ quan của tội phạm: Lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý. Động cơ phạm tội là vì lợi ích cá nhân (sức khỏe của bán thân, người thân), lợi ích kinh tế (tiền, lợi ích vật chất,..).

Hình phạt áp dụng: 3 khung hình phạt chính, 1 khung hình phạt bổ sung:

– Khung hình phạt cơ bản: Bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.

– Khung hình phạt tăng nặng thứ nhất: bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.

– Khung hình phạt tăng nặng thứ hai; Bị phạt tù từ 12 đến 20 năm hoặc tù chung thân.

– Khung hình phạt bổ sung: bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.