Các hình thức đầu tư và cơ cấu đầu tư của quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc và hoạt động đầu tư từ quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc phải được thực hiện trên nguyên tắc bảo đảm minh bạch, an toàn, hiệu quả và thu hồi được vốn đầu tư.
Theo quy định của Nghị định 30/2016/NĐ–CP, cụ thể tại Điều 4 thì hoạt động đầu tư từ quỹ BHXH, BHYT, BHTN được thực hiện thông qua 5 hình thức theo thứ tự ưu tiên là mua trái phiếu Chính phủ; cho ngân sách nhà nước vay; sau đó mới đến gửi tiền, mua trái phiếu, kỳ phiếu, tín phiếu, chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng thương mại có chất lượng hoạt động tốt theo xếp loại tín nhiệm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Hình thức ưu tiên thứ 4 của nguồn tiền này là cho Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Chính sách xã hội vay theo hình thức mua trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh do các ngân hàng này phát hành. Cuối cùng là đầu tư vào các dự án quan trọng theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Việc đầu tư vào hình thức 4 và hình thức 5 chỉ áp dụng đối với quỹ BHTN và không được vượt quá 20% số dư quỹ BHTN của năm trước liền kề.
Ngoài ra, Nghị định 30/2016/NĐ–CP còn quy định mức tiền gửi tại các ngân hàng thương mại, quy định tiền sinh lời thu được hằng năm của hoạt động đầu tư theo quy định tại Nghị định này và số tiền lãi phát sinh trên tài khoản tiền gửi theo quy định của pháp luật được sử dụng để trích lập quỹ dự phòng rủi ro và phân bổ vào các quỹ.
Trong đó, mức trích quỹ dự phòng rủi ro hằng năm tối đa không quá 2% số tiền sinh lời của hoạt động đầu tư cho đến khi số dư quỹ dự phòng rủi ro bằng 5% số dư nợ đầu tư vào hình thức 3 và hình thức 5 của năm trước liền kề. Mức trích cụ thể hằng năm do Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam quyết định. Quỹ dự phòng rủi ro trong thời gian chưa sử dụng, được sử dụng đầu tư vào các hình thức 1 và hình thức 2.
Hội đồng quản lý BHXH Việt Nam quyết định và chịu trách nhiệm trước Chính phủ về các hình thức đầu tư và cơ cấu đầu tư của quỹ BHXHBB và hoạt động đầu tư từ quỹ BHXHBB phải được thực hiện trên nguyên tắc bảo đảm minh bạch, an toàn, hiệu quả và thu hồi được vốn đầu tư.
Mục lục bài viết
1. Nguyên tắc đầu tư quỹ bảo hiểm xã hội bắt buộc:
Về nguyên tắc đầu tư quỹ BHXHBB, Điều 3 Nghị định 30/2016/NĐ–CP quy định chi tiết hoạt động đầu tư từ quỹ BHXHBB, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp quy định về nguyên tắc đầu tư quỹ BHXHBB phải đảm bảo những nguyên tắc:
- Phải đảm bảo an toàn khi đầu tư
Mục đích hình thành quỹ BHXHBB là để góp phần đảm bảo an toàn thu nhập cho NLĐ và sâu xa hơn là đảm bảo an sinh xã hội cho dân cư. Vì vậy, an toàn là nguyên tắc hàng đầu trong việc đầu tư quỹ BHXHBB. Quỹ BHXHBB được bảo toàn và tăng trưởng tốt sẽ đáp ứng tốt hơn nhu cầu ngày càng cao của NLĐ tham gia BHXH và góp phần thực hiện các mục tiêu kinh tế – xã hội của đất nước, góp phần ổn định và phát triển đất nước. Ngược lại, nếu quỹ BHXHBB không được sử dụng đúng, không đảm bảo được giá trị, mất an toàn (thâm hụt) thì đời sống của người tham gia và thụ hưởng sẽ bị ảnh hưởng đầu tiên, hậu quả là sẽ dẫn đến rối loạn xã hội nghiêm trọng.
- Phải sinh lời
Mặc dù mục tiêu hoạt động của quỹ BHXHBB là phi lợi nhuận, nhưng để đảm bảo cho quỹ BHXHBB có độ an toàn cao, có thể chi trả cho người thụ hưởng không chỉ hiện tại, mà cả trong tương lai, thì quỹ không những phải bảo toàn được giá trị mà còn phải tăng trưởng. Lợi nhuận phải được thể hiện qua từng dự án đầu tư trong từng giai đoạn cụ thể. Lợi nhuận từ hoạt động đầu tư phải đủ bù đắp và vượt trội các chi phí và tổn thất trong quá trình đầu tư. Để thực hiện được nguyên tắc này trước hết phải có chiến lược đầu tư tổng thể và có lộ trình đầu tư trên cơ sở xác định được danh mục đầu tư, các lĩnh vực đầu tư chủ yếu.
- Phải có khả năng thanh toán
Do mục tiêu hình thành, quỹ BHXHBB phải luôn ở chế độ sẵn sàng chi trả các trợ cấp BHXH định kỳ hoặc đột xuất. Do đó, một nguyên tắc rất cơ bản khi tổ chức các hoạt động đầu tư của quỹ BHXHBB là dù đầu tư quỹ vào lĩnh vực nào, dưới hình thức nào cũng phải đảm bảo khả năng chuyển đổi các tài sản đầu tư thành tiền và có thể thu hồi được dễ dàng để có thể chi trả các trợ cấp BHXH. Đây cũng là tính đặc thù của hoạt động đầu tư của quỹ BHXHBB so với các hoạt động đầu tư thông thường khác. Vì vậy, quỹ BHXHBB chỉ có thể đầu tư vào các tài sản đầu tư có tính lỏng cao và vào các tài sản đầu tư có thu nhập thường xuyên ổn định như tham gia đầu tư vào thị trường chứng khoán hay ưu tiên cho quỹ được đầu tư vào các dự án lớn có tầm chiến lược quốc gia theo các hình thức liên doanh, góp vốn cổ phần vào các ngành khai thác, chế biến dầu khí, điện tử, viễn thông…
- Đảm bảo lợi ích xã hội
BHXH là một trong những chính sách xã hội quan trọng của nhà nước nhằm đảm bảo an sinh xã hội, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Do vậy, song song với các yêu cầu về hiệu quả kinh tế nhằm tăng trưởng quỹ, việc đầu tư quỹ BHXHBB phải đạt hiệu quả về mặt xã hội. Các dự án đầu tư phải mang lại lợi ích trực tiếp cho đông đảo những người tham gia BHXH và những lợi ích công cộng khác, phục vụ gián tiếp NLĐ như tạo việc làm, cải thiện nhà ở, cải thiện các dịch vụ chăm sóc sức khỏe của dân cư... Chính vì vậy, khi lập các dự án đầu tư, các nhà đầu tư BHXH phải tuân thủ hài hòa hai mục tiêu là lợi nhuận và lợi ích công cộng.
2. Hình thức đầu tư quỹ BHXH:
Các hình thức đầu tư quỹ BHXH được quy định tại Điều 3 Nghị định 30/2016/NĐ–CP quy định chi tiết hoạt động đầu tư từ quỹ BHXH, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp quy định về các hình thức đầu tư quỹ BHXHBB như sau:
- Mua trái phiếu Chính phủ
- Cho ngân sách nhà nước vay;
- Gửi tiền; mua trái phiếu, kỳ phiếu, tín phiếu, chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng thương mại có chất lượng hoạt động tốt theo xếp loại tín nhiệm của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam;
- Cho Ngân hàng Phát triển Việt Nam, Ngân hàng Chính sách xã hội vay theo hình thức mua trái phiếu được Chính phủ bảo lãnh do các ngân hàng này phát hành;
- Đầu tư vào các dự án quan trọng theo quyết định của Thủ tướng Chính phủ.
Theo báo cáo của BHXH Việt Nam, việc đầu tư quỹ BHXHBB trong thời gian qua được thực hiện an toàn, hiệu quả. Quỹ BHXHBB luôn được bảo toàn giá trị và phát triển. Trong đó, tập trung ưu tiên đầu tư vào trái phiếu chính phủ (khoảng 85% tổng số đầu tư) và các hình thức đầu tư khác như gửi tiền, mua trái phiếu chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng thương mại có chất lượng hoạt động tốt do Ngân hàng Nhà nước đánh giá. Ngoài ra, để đảm bảo tăng trưởng quỹ, BHXH còn đầu tư vào dự án thủy điện Lai Châu. Đây là dự án thủy điện quan trọng, được Chính phủ cho phép đầu tư từ năm 2011, với số đầu tư 6.000 tỷ đồng... Tính đến cuối năm 2018, tổng số kết dư quỹ BHXHBB tăng cao so với năm 1998, lãi đầu tư bình quân trong cả giai đoạn đều tăng trưởng dương và cao hơn tốc độ tăng trưởng kinh tế. Quỹ BHXHBB đã trở thành quỹ tài chính công có quy mô lớn, góp phần tích cực phát triển thị trường vốn tại Việt Nam, đảm bảo ổn định lãi suất và thanh khoản tại thị trường trái phiếu chính phủ.
Thông qua đầu tư vào trái phiếu chính phủ, hệ thống ngân hàng thương mại và dự án quan trọng quốc gia, quỹ BHXHBB đã đóng góp tích cực vào sự phát triển kinh tế – xã hội đất nước.
Tuy nhiên, do đặc thù của quỹ an sinh xã hội, nên các hình thức đầu tư quỹ BHXHBB được quy định chặt chẽ, tập trung chủ yếu vào kênh trái phiếu chính phủ, việc đầu tư vào dự án quan trọng quốc gia mới chiếm tỷ trọng rất nhỏ. Đầu tư vào trái phiếu chính phủ, gửi tiền hay mua chứng chỉ tiền gửi tại các ngân hàng là các hình thức đầu tư an toàn cao, đảm bảo theo quy định của pháp luật nhưng khó có thể đem lại hiệu quả tăng trưởng cao, dẫn tới hiệu quả đầu tư chưa như mong muốn. Vì vậy, vấn đề đặt ra là cần hoàn thiện chính sách pháp luật, sớm ban hành và triển khai lộ trình phát triển hoạt động đầu tư quỹ phù hợp với yêu cầu ngày càng cao của nền kinh tế – xã hội đất nước và nguyện vọng của người dân.
Nghị quyết số 28–NQ/TW của Hội nghị Trung ương 7 khóa XII về cải cách chính sách BHXH đã nhấn mạnh việc đa dạng hóa danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ BHXHBB theo nguyên tắc an toàn, bền vững, hiệu quả. Cụ thể là: tăng cường công tác đánh giá, dự báo tài chính, hiệu quả đầu tư các quỹ BHXHBB; đa dạng hóa danh mục, cơ cấu đầu tư quỹ theo nguyên tắc an toàn, bền vững và hiệu quả; ưu tiên đầu tư vào trái phiếu chính phủ, nhất là trái phiếu chính phủ dài hạn; nghiên cứu từng bước mở rộng sang các lĩnh vực có khả năng sinh lời cao, từng bước và có lộ trình đầu tư một phần tiền nhàn rỗi của quỹ thông qua ủy thác đầu tư tại thị trường trong nước và quốc tế bảo đảm an toàn, bền vững.
Nội dung cải cách này đã tháo gỡ nút thắt đầu tư chưa đa dạng, sinh lời chưa cao của việc đầu tư quỹ BHXHBB, giúp ngành BHXH có thể từng bước lựa chọn các kênh đầu tư mới sao cho có hiệu quả tốt nhất, mà không chỉ giới hạn ở kênh trái phiếu chính phủ hoặc một số dự án nhỏ lẻ an toàn nhưng tính sinh lời thấp.
