Khái quát về tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan? Về hoạt động của tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan?
Quản lý quyền tác giả, quyền liên quan là quyền năng riêng của các tác giả và các chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan. Các chủ thể này có thể tự mình thực hiện việc quản lý những quyền năng thuộc về mình đó hoặc thông qua một chủ thể khác để thực hiện quyền quản lý. Chủ thể được thực hiện quyền quản lý được đề cập đến ở đây chính là tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan. Bài viết dưới đây chúng tôi sẽ cung cấp các thông tin về tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan và quy định pháp luật về vấn đề này.
Luật sư
* Cơ sở pháp lý: Luật Sở hữu trí tuệ nhăm 2005, sửa đổi bổ sung năm 2009, năm 2019
1. Khái quát về tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan
Trên thực tế, thì không phải trong bất cứ trường hợp nào thì các tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan đều có thể tự quản lý các quyền của mình. Nhu cầu nhanh chóng tiếp cận tác phẩm để sử dụng, nhu cầu sử dụng tác phẩm ở nhiều hình thức khác nhau là đòi hỏi thực tế, trong khi việc tiếp cận với tác giả không phải là dễ dàng. Khi đó, đặt ra vấn đề thay thế cho việc tự cá nhân đại diện quyền của mình bằng việc ủy quyền cho một tập thể đại diện mình thực hiện các quyền. Giải pháp này có lợi cho cả người sáng tạo và người sử dụng, đồng thời đáp ứng nhu cầu hưởng thụ tác phẩm của công chúng.
“Đại diện” được hiểu là thay mặt cho cá nhân hoặc tập thể làm việc gì dưới góc độ là động từ, hoặc là người được cử thay mặt cho cá nhân hoặc tập thể làm việc gì. Như vậy, đại diện được hiểu là việc thay mặt hoặc nhân danh cho một cá nhân hoặc một tập thể để xác lập, thực hiện một công việc nhằm mục đích bảo đảm được quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tập thể đó.
Khác với đại diện trong luật dân sự bao gồm hai hình thức đại diện là đại diện theo pháp luật và đại diện theo ủy quyền, thì đại diện quyền tác giả, quyền liên quan chỉ có một hình thức duy nhất là chủ sở hữu quyền sẽ ủy quyền cho người đại diện (tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan). Phạm vi đại diện quyền tác giả, quyền liên quan chỉ trong giới hạn từ việc cho phép khai thác các tác phẩm được ủy quyền, đây là điểm khác biệt với phạm vi đại diện là tất cả các giao dịch dân sự với mục đích vì lợi ích của người được đại diện trong đại diện của luật dân sự.
“Tập thể” được hiểu là tập hợp những người có quan hệ gắn bó, cùng sinh hoạt hoặc cùng làm việc chung nhóm với nhau.
Như vậy, thì đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan là việc thay mặt hoặc nhân danh cho những tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan theo ủy quyền nhằm quản lý một hoặc một số quyền của chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan thông qua một tổ chức đại diện tập thể được thành lập hợp pháp.
Trong cơ cấu của một tổ chức đại diện tập thể, chủ sở hữu quyền ủy quyền cho các tổ chức, đại diện tập thể giám sát việc sử dụng tác phẩm của họ, thương lượng với người sử dụng tiềm năng, cấp phép cho họ với mức thù lao hợp lý dựa trên hệ thống biểu giá và theo những điều kiện thích hợp, thu tiền thù lao và phân bố khoản tiền ấy cho các chủ sở hữu quyền.
Tại Khoản 1 Điều 56 Luật Sở hữu trí tuệ hiện hành quy định: “1. Tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan là tổ chức phi lợi nhuận do các tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan thỏa thuận thành lập, hoạt động theo quy định của pháp luật để bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan.”. Đây chính là khái niệm được dùng trong pháp luật để giải thích về tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan.
Về tính phi lợi nhuận của các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan. Tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan là tổ chức phi lợi nhuận, phi chính phủ. Tổ chức là một pháp nhân đăng ký hoạt động theo pháp luật, có trụ sở và con dấu riêng. Như vậy, thì tổ chức hoạt động với tính chất là không vì mục đích lợi nhuận, tự trang trải kinh phí cho hoạt động của tổ chức. Một tổ chức “phi lợi nhuận” là tổ chức hoạt động không nhằm mục đích lợi nhuận và thực tế không tạo ra nguồn thu hay lợi nhuận.
Tính độc quyền của các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan: Yếu tố đặc trưng và cơ bản của quyền tác giả, quyền liên quan là sự độc quyền. Chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan đối với các tác phẩm có độc quyền trong việc khai thác và ủy quyền cho người khác khai thác tác phẩm của mình. Chỉ duy nhất chủ sở hữu quyền tác giả, quyền liên quan có vụ thể cho phép một người sử dụng tác phẩm của mình và ngăn cấm một người khác sử dụng. Song song với sự độc quyền của quyền tác giả, quyền liên quan, thì các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan cũng có một số độc quyền nhất định.
Hiện nay ở Việt Nam có 5 Tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan bao gồm: Trung tâm Bảo vệ quyền tác giả âm nhạc Việt Nam- VCPMC; Trung tâm Quyền tác giả văn học Việt Nam- VLCC; Hiệp hội Công nghiệm ghi âm Việt Nam- RIAV; Hội bảo vệ quyền của nghệ sĩ biểu diễn âm nhạc Việt Nam – APPA; Hiệp hội Quyền sao chép Việt Nam – VIETRRO.
2. Về hoạt động của tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan
Hoạt động của các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan là việc các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan tiến hành thực hiện các công việc theo ủy quyền của tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan nhằm mục đích bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các tác giả, chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan.
Hoạt động của tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan mang tính tập thể, do việc đại diện cho tác giả của tổ chức đại diện không chỉ là một người, mà là rất nhiều nhiều người, hoạt động của tổ chức cũng kết cấu bởi một tập thể vận hành theo điều lệ và các quy định của pháp luật. Hoạt động của các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan bảo đảm nguyên tắc công khai, minh bạch. Do các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan dù là các tổ chức phi lợi nhuận nhưng lại được phép tiến hành các hoạt động thu và phân phối tiền nhuận bút, thù lao trên cơ sở ủy quyền của các chủ sở hữu quyền tác giả, chủ sở hữu quyền liên quan.
Các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan được quyền thực hiện việc quản lý quyền tác giả, quyền liên quan chủ sở hữu các quyền này ủy quyền. Bên cạnh đó, tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan còn tiến hành đàm phán cấp phép, thu và phân chia tiền nhuận bút, thù lao, các quyền lợi vật chất khác từ việc cho phép khai thác các quyền được ủy quyền. Tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan trở thành đại diện quyền lợi cho từng tác giả hay nhóm tác giả đàm phán, hợp tác trên tinh thần bình đẳng, đôi bên cùng có lợi với người sử dụng, từ đó hòa hợp, cân bằng lợi ích giữa chủ sỡ hữu quyền với người sử dụng. Tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan như một cầu nối người hội việc của các tổ chức với các tổ chức, cá nhân sử dụng tác phẩm, tạo thuận lợi cho sự khai thác có hiệu quả các quyền của Hội viên. Đồng thời thì tổ chức đại diện quyền tác giả, quyền liên quan có trách nhiệm bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của thành viên; tổ chức hòa giải khi có tranh chấp. (Khoản 2 Điều 56).
Bên cạnh việc thực hiện các hoạt động trên thì tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan có trách nhiệm thực hiện các hoạt động khuyến khích sáng tạo và các hoạt động xã hội khác, nhằm tạo ra các giá trị tinh thần nhân văn, góp phần giữ gìn nền văn hóa nước nhà trong quá trình giao thoa nền văn hóa. Bên cạnh đó thì các tổ chức này còn có trách nhiệm hợp tác với các tổ chức tương ứng của tổ chức quốc tế và của các quốc gia trong việc bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan. Bảo vệ quyền tác giả, quyền liên quan luôn là vấn đề đặt ra trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhằm bảo vệ cả việc xâm phạm các quyền này ở phạm vi trong và ngoài nước, khi các hành vi, hình thức xâm phạm ngày một tinh vi. Khi bảo vệ tốt quyền tác giả, quyền liên quan thì sẽ thúc đẩy được việc sáng tạo các sản phẩm tinh thần.
Và tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả, quyền liên quan có nghĩa vụ báo cáo theo định kỳ và đột xuất về hoạt động đại diện tập thể cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền (điểm c, Khoản 3 Điều 56). Hoạt động quản lý nhà nước được thực hiện thông qua việc kiểm tra, yêu cầu báo cáo,.., khi này các tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả có nghĩa vụ báo cáo lại hoạt động của mình cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền này.
