Từ xưa đến nay, tình bạn luôn là chủ đề được nhắc đến nhiều trong thi ca Việt Nam. Trong số các bài thơ nói về tình cảm bạn bè thì bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của tác giả Nguyễn Khuyến là một tác phẩm tiêu biểu. Bài thơ là tiếng nói chân thành, mộc mạc của nhà thơ gửi gắm tới người bạn của mình.
Mục lục bài viết
1. Tìm hiểu chung về bài thơ:
Nội dung bài thơ:
Đã bấy lâu nay, bác tới nhà
Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có,
Bác đến chơi đây ta với ta!
Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được viết tại quê hương Yên Đổ của ông, vào một ngày người bạn tri kỷ đến thăm những cuộc sống điền viên giản dị nên ông lại chẳng kịp chuẩn bị gì để tiếp đãi bạn, ông đã làm bài thơ “Bạn đến chơi nhà” để giãi bày nỗi lòng và khẳng định tình bạn tri kỉ của mình.
Ngôn ngữ: Bài thơ được viết bằng chữ Nôm, là ngôn ngữ đời thường mộc mạc, đùa vui hóm hỉnh và mang đậm tính thuần Việt.
Thể thơ: Bài thơ được viết theo thể thất ngôn bát cú đường luật.
Phương thức biểu đạt: tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm.
Bố cục bài thơ: Gồm 3 phần:
– Phần 1 (Câu thơ 1): Giới thiệu sự việc bạn đến chơi nhà
– Phần 2 (Câu thơ thứ 2 đến câu thơ thứ 7): Hoàn cảnh nhà thơ khi bạn đến chơi nhà
– Phần 3 (Câu thơ cuối): Tình cảm thắm thiết của tác giả với người bạn của mình.
2. Ý nghĩa bài thơ mà nhân vật trữ tình đề cao:
Qua những đặc sắc nghệ thuật của mình, tác giả tạo tình huống bất ngờ, thú vị cùng với giọng thơ chất phác, hồn nhiên, ẩn sau những câu chữ ánh mắt và nụ cười ấm áp, chân tình. Ngôn ngữ của bài thơ là sự kết hợp nhuần nhuyễn, tinh tế giữa ngôn ngữ đời thương và ngôn ngữ bác học. Những điều này làm bước đệm để nhà thơ bộc lộ lên giá trị nội dung của tác phẩm mang ý nghĩa ca ngợi tình bạn chân thành, thắm thiết, mộc mạc và trần niềm vui dân dã của tác giả.
Ngay từ nhan đề “Bạn đến chơi nhà” của bài thơ đã thể hiện một cách trực tiếp hoàn cảnh bạn đến chơi nhà. Đó là người bạn tri kỷ trong cuộc đời của tác giả, xa đã lâu không gặp mà vẫn nhớ đến nhau mà đến thăm nhau. Có thể thấy được ở đây sự yêu quý, trân trọng người bạn của mình, mừng rỡ khi được người bạn đến thăm sau thời gian xa cách.
Những câu thơ của bài thơ là lời giải thích, trải lòng của tác giả về hoàn cảnh éo le không có gì tiếp đãi người bạn của mình, chỉ có thể làm bài thơ này như dành tặng cho người. Cho đến câu kết “Bác đến chơi đây ta với ta” – không có mọi giá trị vật chất mà chỉ có tỉnh cảm của hai người bạn. Hình ảnh điệp từ “ta với ta” ở đây là chủ nhà hay chính là tác giả và khách là bạn của tác giả. Cả hai tuy hai mà như một, gắn bó, hòa hợp và dường như không còn khoảng cách. Sự giản dị, mộc mạc này cho thấy tình cảm tri kỷ của cả hai dành cho nhau đã quá hiểu nhau rồi. “Bác” hiểu “tôi” là người như thế nào, “bác” biết “tôi sống như thế nào. Cả hai đều không quan tâm đến những điều kiện vật chất, những sự tiếp đón khách sao, mà thứ họ đề cao tình cảm, hai người luôn nhớ về nhau và trân trọng nhau.
Qua đây, có thể thấy, nhân vật vật trữ tình trong bài thơ này đề cao tình cảm, tình bạn sâu sắc, đáng quý, khẳng định một tình bạn đậm đà, trọn vẹn mà trong sáng, vượt qua mọi thử thách tầm thường của tác giả và người bạn của mình.
3. Phân tích bài thơ Bạn đến chơi nhà:
3.1. Dàn ý phân tích bài thơ Bạn đến chơi nhà:
a. Mở bài
– Giới thiệu về đôi nét về tác giả Nguyễn Khuyến.
– Giới thiệu hoàn cảnh sáng tác, nội dung chính, … của bài thơ “Bạn đến chơi nhà”.
b. Thân bài
– Sự việc bạn đến chơi nhà
+ Cách giới thiệu tinh huống một cách trực tiếp, “đã bấy lâu nay bác tới nhà” giản dị, gần gũi với đời sống:
+ Giọng điệu chân thành, cởi mở, người đọc cảm nhận được sự mừng rỡ trong câu thơ.
+ Cách xưng hô “bác” thể hiện sự thân mật, thái độ niềm nở, thân tình, quý trọng của tác giả đối với bạn
– Hoàn cảnh của nhà thơ khi bạn đến chơi nhà
+ Hoàn cảnh nhà tác giả khi bạn đến chơi nhà rất đặc biệt:
+ “Trẻ con đi vắng”: không có ai để sai đi mua đồ đãi khách được
+ “Chợ ở xa”: Đi chợ sẽ mất nhiều thời gian, không ai ở nhà đón tiếp khách là một điều bất lịch sự.
+ “Ao sâu, nước cả”: Ao rộng khó, nước lớn nên khó mà bắt được cá để mời bạn
+ “Vườn rộng, rào thưa”: Vườn rộng, gà chạy nhiều nên khó mà bắt gà ngay được.
+ Cải thì chưa mọc cây, cà cũng vừa ra nụ, bầu vừa rụng rốn, mướp cũng mới chỉ đang nở hoa: đến cả rau củ quả có sẵn trong vườn cũng không có gì có thể lấy ăn được
+ Miếng trầu là thứ cơ bản nhất để tiếp khách cũng không có
=> Khắc họa một cuộc sống giản dị, mộc mạc, đạm bạc được tác giả trình bày một cách hóm hỉnh, vui tươi, điều này cho thấy sự lạc quan với cuộc sống của tác giả.
– Tình bạn thắm thiết của tác giả:
+ Câu kết của bài thơ là tình cảm thắm thiết của tác giả với người bạn của mình: “Bác đến chơi đây ta với ta”.
+ Câu thở sử dụng 2 từ “ta” liên tục chỉ nhà thơ (chủ nhà) và người bạn (khách) trong một câu thơ đã có từu “bác” (người bạn).
+ Cùng sử dụng từ “ta” cho thấy hai người bạn tri kỷ này đã quá hiểu nhau và trân trọng nhau, tuy hai mà như một.
+ “ta với ta” dường như dường như không còn khoảng cách, gắn bó, hòa hợp, vui vẻ, trọn vẹn
=> Câu thơ cuối đã đúc kết lại giá trị tình cảm sâu sắc của toàn bài thơ sau những câu thơ chào mừng và giãi bài phái trên, khẳng định một tình bạn đậm đà thắm thiết, trọn vẹn mà trong sáng, vượt qua mọi thử thách tầm thường.
c. Kết bài
– Khái quát giá trị nội dung và gái trị nghệ thuật của bài thơ
– Cảm nhận về bài thơ và liên hệ với tình bạn của bản thân
3.2. Bài phân tích bài thơ Bạn đến chơi nhà:
Từ xưa đến nay, thơ ca trữ tình luôn là một đề tài được đa số các nhà thơ lựa chọn để gửi gắm tâm tư của mình vào từng câu thơ. Trong đó, tình bạn cũng là một tình cảm thiêng liêng, là một chủ đề không mấy mới mẻ và ở mỗi người lại có cách suy nghĩ và cảm nhận về tình bạn riêng. Trong số các bài thơ nói về tình cảm bạn bè thì không thể không nhắc đến bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của tác giả Nguyễn Khuyến. Bài thơ tình cảm chân thành, mộc mạc của nhà thơ gửi gắm tới người bạn của mình dù cho hoàn cảnh đơn sơ, thiếu thốn thì tình bạn giữa hai người vẫn chân thành thắm thiết.
Mở đầu bài thơ là một lời chào mừng đầy niềm vui khi người bạn tri kỷ đến thăm: “Đã bấy lâu, bác tới nhà”. Đã qua một thời gian dài rồi mà hai người bạn vẫn luôn nhớ về nhau, nay lại được gặp lại bạn tại ngay chính ngôi nhà của mình. Được người bạn rất trân trọng đến thăm, câu thơ thốt lên cảm xúc thật hạnh phúc, mừng rỡ và đầy nhớ nhung. Có lẽ từ khi nhà thơ cáo quan về quê sống một cuộc sống mộc mạc cùng với thiên nhiên, ông đã ít có cơ hội được cùng những người bạn để cùng trò chuyện, cùng dãi bày tâm sự cho khuây khoả, sâu thẳm trong lòng ông đã rất muốn gặp lại họ. Cuối cùng, thật bất ngờ khi người bạn ấy đã đến tận nhà mình. Tuy nhiên, với hoàn cảnh đầy bất tiện, không thể tiếp đón bạn mình chu đáo, nhà thơ chỉ có thể giãi bày tâm sự qua những câu thơ hóm hỉnh với người bạn:
“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có
Đầu trò tiếp khách, trầu không có”
Người bạn đến thăm khi hoàn cảnh nhà đơn sơ, nhiều thiếu thốn. Người trẻ thì đi vắng không còn ai để nhờ, chợ thì xa khó mà đi nhanh, ao sâu nước lớn khó có thể giăng lưới bắt cá, vườn rộng thênh thang nên rất khó để bắt gà. Ngay cả những cây rau có sẵn trong vườn đến cải thì còn chưa ra cây, cà cũng vừa mới nở nụ, bầu cũng vừa mới rụng rốn, còn mướp mới đang ra hoa. Ngay cả thứ đầu tiên để tiếp khách là trầu cũng không có. Không có gì để tiếp đã, tác giả mượn thơ đùa vui để phân trần với người bạn về những thiếu sót của hiện tại. Lời thơ giản dị với với nhịp điệu 4/3 nhịp nhàng khiến cho những câu phân trần này mềm mại, uyển chuyển, dễ đi sâu vào lòng người. Qua những câu thơ này, người đọc có thể cảm nhận được cuộc sống đạm bạc, giản dị, bình thường, luôn gắn bó với thiên nhiên của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Đoạn thơ còn cho thấy một tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu thiên nhiên của tác giả giữa cuộc sống đơn sơ.
Điều quan trọng mà nhà thơ muốn nhấn mạnh đó chính là câu thơ cuối “Bác đến chơi đây, ta với ta”. Dù có thiếu thốn về vật chất nhưng tình cảm bạn bè của chúng ta lúc nào cũng đong đầy. Quan hệ bạn bè của hai người bạn trong bài thơ được xây dựng trên cơ sở tình cảm yêu thương chân thật chứ không phải là những thứ vật chất tầm thường, khách sáo. Ở đây, ta bắt gặp một cụm từ rất quen thuộc “ta với ta”. Cụm từ này đã xuất hiện trong bài thơ Qua Đèo Ngang của Bà Huyện Thanh Quan mang vẻ đơn độc, lẻ bóng. Còn “ta với ta” trong câu thơ của Nguyễn Khuyến không hề đơn độc mà đó là sự gắn kết bền chặt của hai người chính là nhà thơ và người bạn của mình, tuy hai mà là một, tình cảm gắn bó hòa quyện không gì có thể chia cắt được.
Bạn đến chơi nhà là một bài thơ đặc sắc về tình cảm bạn bè trân quý đã đi cùng với năm tháng của nhà thơ Nguyễn Khuyến. Qua câu chuyện này, tác giả đề cao tình cảm bạn bè sâu sắc, đáng quý. Tình bạn có vượt qua giới hạn về thời gian, không gian và vật chất xa xỉ. Với phong cách ngôn ngữ giản dị, cách gieo vần đặc sắc và đặc biệt là ý nghĩa mà mỗi tác phẩm mang lại, nhà thơ Nguyễn Khuyến xứng đáng được coi là nhà thơ của làng quê Việt Nam.
