Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán

1. Khái quát về Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán:

1.1. Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán là gì?

Hiện nay, thị trường chứng khoán Việt Nam ngày càng phát triển và trở thành kênh huy động vốn quan trọng cho nền kinh tế. Tuy nhiên vẫn còn tình trạng một số tổ chức, cá nhân làm giả báo cáo tài chính, che giấu nợ xấu, thổi phồng doanh thu, gian lận thông tin trong hồ sơ chào bán và niêm yết chứng khoán. Các hành vi này gây ra rủi ro lớn cho nhà đầu tư và ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin của công chúng. Một số vụ việc đã được phát hiện xử lý nhưng trên thực tế tình trạng gian lận chứng khoán vẫn diễn biến phức tạp, gắn với sự phát triển mạnh của các doanh nghiệp niêm yết và nhu cầu huy động vốn ngày càng cao.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán như sau:

“Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán là hành vi của cá nhân, tổ chức cố ý tạo lập, sửa chữa, khai man hoặc cung cấp thông tin sai sự thật trong các tài liệu thuộc hồ sơ chào bán chứng khoán ra công chúng hoặc hồ sơ niêm yết chứng khoán trên thị trường. Hành vi này nhằm mục đích che giấu tình trạng tài chính thực tế, tạo lợi thế bất hợp pháp để phát hành, niêm yết hoặc thu hút nhà đầu tư. Qua đó có thể gây thiệt hại nghiêm trọng cho nhà đầu tư và ảnh hưởng đến sự minh bạch của thị trường chứng khoán.”

1.2. Ý nghĩa của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán trong pháp luật hình sự:

• Thứ nhất, bảo đảm sự minh bạch của thị trường chứng khoán: Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán nhằm ngăn chặn các hành vi gian dối, bảo đảm thông tin công bố ra công chúng là chính xác và đáng tin cậy.
• Thứ hai, bảo vệ quyền lợi nhà đầu tư: Nhà đầu tư dựa trên thông tin trong hồ sơ chào bán và niêm yết để đưa ra quyết định tài chính. Do đó việc xử lý hành vi làm giả tài liệu giúp hạn chế thiệt hại cho họ.
• Thứ ba, duy trì sự ổn định và phát triển của thị trường vốn: Quy định về Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán góp phần củng cố niềm tin vào thị trường chứng khoán, thu hút vốn đầu tư trong và ngoài nước.
• Thứ tư, tăng cường hiệu quả quản lý nhà nước: Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán đã cơ sở pháp lý để xử lý hình sự các hành vi gian lận, bảo đảm trật tự và kỷ cương trong lĩnh vực chứng khoán.
• Thứ năm, phù hợp với chuẩn mực quốc tế: tiệm cận với các quy định của các thị trường chứng khoán phát triển, đáp ứng yêu cầu hội nhập và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực tài chính.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán:

Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán hiện nay đang được quy định tại Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015:

“1. Người nào làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán thu lợi bất chính từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.500.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Thu lợi bất chính 2.000.000.000 đồng trở lên;

b) Gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3.000.000.000 đồng trở lên;

c) Có tổ chức;

d) Tái phạm nguy hiểm.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán:

2.1. Khách thể:

Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán xam phạm trực tiếp đến: Trật tự quản lý nhà nước trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng và chứng khoán.

Đối tượng của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán là: Hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán.

Trong đó, hồ sơ chào bán chứng khoán (hồ sơ đăng ký chào bán chứng khoán) (ví dụ như: hồ sơ đăng ký chào bán cổ phiếu đối với công ty cổ phần) bao gồm:

• Giấy đăng ký chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng;
• Bản cáo bạch;
• Điều lệ của tổ chức phát hành;
• Quyết định của Đại hội đồng cổ đông thông qua phương án phát hành, phương án sử dụng vốn thu được từ đợt chào bán và văn bản cam kết niêm yết hoặc đăng ký giao dịch cổ phiếu trên hệ thống giao dịch chứng khoán;
• Văn bản cam kết đáp ứng quy định của pháp luật;
• Văn bản cam kết của các cổ đông lớn trước thời điểm chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng của tổ chức phát hành về việc cùng nhau nắm giữ ít nhất 20% vốn điều lệ của tổ chức phát hành tối thiểu là 01 năm kể từ ngày kết thúc đợt chào bán;
• Hợp đồng tư vấn hồ sơ đăng ký chào bán cổ phiếu ra công chúng với công ty chứng khoán;
• Văn bản xác nhận của ngân hàng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài về việc mở tài khoản phong tỏa nhận tiền mua cổ phiếu của đợt chào bán;
• Cam kết bảo lãnh phát hành (nếu có).

Hồ sơ đăng ký niêm yết cổ phiếu của công ty chào bán cổ phiếu ra công chúng, doanh nghiệp cổ phần hóa bao gồm:

• Giấy đăng ký niêm yết cổ phiếu theo mẫu;
• Bản cáo bạch niêm yết theo mẫu; giấy chứng nhận đăng ký chào bán của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, báo cáo kết quả chào bán chứng khoán ra công chúng của tổ chức đăng ký niêm yết hoặc quyết định phê duyệt của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về Đề án cổ phần hóa (trong trường hợp hồ sơ đăng ký niêm yết cổ phiếu của doanh nghiệp cổ phần hóa); Quyết định của Đại hội đồng cổ đông thông qua việc niêm yết cổ phiếu;
• Sổ đăng ký cổ đông của tổ chức đăng ký niêm yết được lập trong thời hạn 01 tháng trước thời điểm nộp hồ sơ đăng ký niêm yết; kèm theo danh sách cổ đông lớn, cổ đông chiến lược, người nội bộ và người có liên quan của người nội bộ (số lượng, tỷ lệ nắm giữ, thời gian bị hạn chế chuyển nhượng (nếu có));
• Cam kết của cổ đông là cá nhân, tổ chức có đại diện sở hữu là Chủ tịch Hội đồng quản trị, thành viên Hội đồng quản trị, Trưởng Ban kiểm soát và thành viên Ban Kiểm soát (Kiểm soát viên), Tổng giám đốc (Giám đốc), Phó Tổng giám đốc (Phó Giám đốc), Kế toán trưởng, Giám đốc tài chính và các chức danh quản lý tương đương do Đại hội đồng cổ đông bầu hoặc Hội đồng quản trị bổ nhiệm và cam kết của cổ đông lớn là người có liên quan của các đối tượng trên về việc nắm giữ 100% số cổ phiếu do mình sở hữu trong thời gian 06 tháng kể từ ngày giao dịch đầu tiên của cổ phiếu trên Sở giao dịch chứng khoán và 50% số cổ phiếu này trong thời gian 06 tháng tiếp theo;
• Hợp đồng tư vấn niêm yết, trừ trường hợp tổ chức đăng ký niêm yết là công ty chứng khoán;
• Giấy chứng nhận của Tổng công ty lưu ký và bù trừ chứng khoán Việt Nam về việc cổ phiếu của tổ chức đăng ký niêm yết đã đăng ký chứng khoán tập trung;
• Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp, Giấy phép thành lập và hoạt động hoặc giấy tờ pháp lý có giá trị tương đương;
•  Báo cáo tài chính trong 02 năm liền trước năm đăng ký niêm yết của tổ chức đăng ký niêm yết theo quy định.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi khách quan được mô tả trong cấu thành tội phạm của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán là: Hành vi làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán. Trong đó:

“Làm giả”: Là hành vi được thực hiện bằng các thủ đoạn khác nhau làm cho các tài liệu bị sai hoặc khác hơn so với tài liệu gốc.

Ví dụ: Hành vi làm giả báo cáo tài chính của công ty cổ phần hoặc phần vốn góp được hoán đổi đã được kiểm toán, làm giả bản chính ý kiến bằng văn bản của tổ chức thẩm định giá độc lập…

Hậu quả: Hành vi làm giả này dẫn đến việc hiểu sai của nhà đầu tư về chứng khoán được niêm yết hoặc chào bán từ đó có thể gây thiệt hại cho nhà đầu tư.

Cùng với đó phải thu lợi bất chính từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 2.000.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.500.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng.

Tuy nhiên hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc trong cấu thành tội phạm của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán.

2.3. Mặt chủ quan:

Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán được thực hiện với lỗi cố ý. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra; hoặc người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra.

Động cơ phạm Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán là vì vụ vụ lợi cá nhân.

2.4. Chủ thể:

Chủ thể của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán là chủ thể bình thường, có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi do luật định (đủ 16 tuổi theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015).

3. Khung hình phạt Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán:

Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán theo Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
• Khung 2: Phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 250.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán được quy định tại khoản 2 Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm như sau:

• Thu lợi bất chính 2.000.000.000 đồng trở lên theo điểm a khoản 2 Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp người phạm tội thu lợi bất chính từ 2 tỷ đồng trở lên thể hiện quy mô và tính chất đặc biệt nghiêm trọng của hành vi. Đây là số tiền rất lớn, có thể tạo lợi thế bất hợp pháp cho doanh nghiệp phát hành hoặc niêm yết, đồng thời làm thiệt hại nặng cho nhà đầu tư. Việc đặt ra ngưỡng này nhằm phân loại rõ tính chất nguy hiểm và bảo đảm áp dụng hình phạt nghiêm khắc, phù hợp với mức độ trục lợi.

• Gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3.000.000.000 đồng trở lên theo điểm b khoản 2 Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015:

Hành vi làm giả tài liệu khi gây ra thiệt hại từ 3 tỷ đồng trở lên cho nhà đầu tư được coi là đặc biệt nghiêm trọng. Thiệt hại ở mức này không chỉ ảnh hưởng đến lợi ích của từng cá nhân, tổ chức tham gia đầu tư mà còn có thể làm suy giảm niềm tin chung vào sự minh bạch công bằng của thị trường chứng khoán. Đây là lý do pháp luật quy định tình tiết này là căn cứ để tăng nặng hình phạt đối với Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán.

• Có tổ chức theo điểm c khoản 2 Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015:

Phạm tội có tổ chức là trường hợp có sự cấu kết chặt chẽ giữa nhiều người, có phân công vai trò rõ ràng (soạn thảo hồ sơ giả, hợp thức hóa chứng từ và công bố thông tin sai lệch…). Hành vi phạm tội có tổ chức thường có tính chuyên nghiệp và được chuẩn bị kỹ lưỡng, gây hậu quả nghiêm trọng và khó phát hiện nên bị coi là tình tiết định khung tăng nặng của Tội làm giả tài liệu trong hồ sơ chào bán, niêm yết chứng khoán.

• Tái phạm nguy hiểm theo điểm d khoản 2 Điều 212 Bộ luật Hình sự 2015:

Những trường hợp sau đây được coi là tái phạm nguy hiểm:

+ Đã bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng do cố ý;

+ Đã tái phạm, chưa được xóa án tích mà lại thực hiện hành vi phạm tội do cố ý.

5. Phân biệt với Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức; tội sử dụng con dấu hoặc tài liệu giả của cơ quan, tổ chức:

THAM KHẢO THÊM:

• Thị trường chứng khoán là gì? Đặc điểm và chức năng TTCK?
• Điều kiện và cách thức tham gia niêm yết trên sàn chứng khoán
• Quản lý nhà nước về chứng khoán và thị trường chứng khoán