Cần phân biệt rõ hành vi tập trung kinh tế trong thay đổi tổ chức doanh nghiệp và tập trung kinh tế như một hành vi hạn chế cạnh tranh.
Pháp luật cạnh tranh Việt Nam hiện nay không đưa ra khái niệm mang tính khái quát để định nghĩa hành vi tập trung kinh tế mà chỉ liệt kê các hình thức tập trung kinh tế. Theo Điều 16 Luật Cạnh tranh 2004 thì tập trung kinh tế là hành vi của doanh nghiệp bao gồm: sáp nhập doanh nghiệp; hợp nhất doanh nghiệp; mua lại doanh nghiệp; liên doanh giữa các doanh nghiệp và các hành vi tập trung kinh tế khác theo quy định của pháp luật. Đặc điểm của hình thức này đó là:
– Chủ thể thực hiện hành vi tập trung kinh tế là các doanh nghiệp. Tham gia một vụ việc tập trung kinh tế theo quy định của Luật cạnh tranh thì ít nhất phải có hai chủ thể tồn tại độc lập tập trung sức mạnh với nhau (có thể là doanh nghiệp sáp nhập và doanh nghiệp bị sáp nhập, doanh nghiệp mua lại và doanh nghiệp bị mua lại, các doanh nghiệp tham gia liên doanh với nhau…). Các doanh nghiệp tham gia tập trung kinh tế có thể là các doanh nghiệp hoạt động trên cùng hoặc không cùng trên một thị trường liên quan. Tuy nhiên hiện nay, luật cạnh tranh mới chỉ tập trung kiểm soát các hành vi tập trung kinh tế giữa các doanh nghiệp hoạt động trên cùng thị trường liên quan. Có thể phân biệt với tập trung kinh tế dưới góc độ kinh tế (được hiểu là sự tăng trưởng nội sinh của một doanh nghiệp trên cơ sở doanh nghiệp đó tự mở rộng năng lực sản xuất kinh doanh của mình).
– Hành vi tập trung kinh tế được thực hiện dưới hình thức nhất định theo quy định của pháp luật. Theo quy định, tập trung kinh tế diễn ra dưới các hình thức: sáp nhập doanh nghiệp, hợp nhất doanh nghiệp, mua lại doanh nghiệp, liên doanh giữa các doanh nghiệp.
– Thông qua việc thực hiện các hình thức tập trung kinh tế sẽ dẫn đến hậu quả là hình thành các doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế lớn mạnh, thay đổi cấu trúc thị trường và tương quan cạnh tranh trên thị trường.
– Dựa trên những tiêu chí nhất định theo các quy định của pháp luật cạnh tranh, Nhà nước sẽ kiểm soát các doanh nghiệp tham gia tập trung kinh tế. Một mặt, tập trung kinh tế được hiểu là quyền tự do kinh doanh của các chủ sở hữu doanh nghiệp khi họ quyết định thay đổi cơ cấu tổ chức doanh nghiệp của mình. Khi đó, các hình thức tập trung kinh tế như vậy được coi là các biện pháp tổ chức lại doanh nghiệp hoặc các hình thức đầu tư được quy định tại các văn bản pháp luật về doanh nghiệp hoặc pháp luật về công ty và các văn bản pháp luật có liên quan khác (đầu tư, chứng khoán…). Một mặt, tập trung kinh tế sẽ dẫn đến việc hình thành các tập đoàn kinh tế lớn mạnh và có thể gây hạn chế cạnh tranh. Vì vậy phải kiểm soát hành vi tập trung kinh tế.
Pháp luật Việt Nam quy định các hình thức tập trung kinh tế ở một loạt các điều luật tại Luật Cạnh tranh 2004. Cụ thể:
– Sáp nhập doanh nghiệp (Khoản 1 Điều 17 Luật Cạnh tranh 2004). Mặc dù khái niệm sáp nhập doanh nghiệp trong Luật cạnh tranh tương tự khái niệm trong luật doanh nghiệp nhưng mục tiêu điều chỉnh có sự khác nhau. Nếu Luật doanh nghiệp quan tâm đến tư cách pháp lý của doanh nghiệp sau khi sáp nhập, thì luật cạnh tranh coi sáp nhập là một hình thức tập trung kinh tế bị kiểm soát nhằm ngăn ngừa khả năng hình thành doanh nghiệp có sức mạnh trên thị trường và có khả năng thực hiện hành vi gây cản trở cạnh tranh.
>>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568
– Hợp nhất doanh nghiệp (Khoản 2 Điều 17 Luật Cạnh tranh 2004). Hợp nhất doanh nghiệp làm thay đổi cơ cấu vốn của doanh nghiệp hình thành một doanh nghiệp có quy mô lớn hơn các doanh nghiệp trước đó.
– Mua lại doanh ngiệp (Khoản 3 Điều 17 Luật Cạnh tranh 2004). Có hai trường hợp là mua toàn bộ hoặc mua một phần doanh nghiệp.
– Liên doanh giữa các doanh nghiệp (Khoản 4 Điều 17 Luật cạnh tranh 2004). Trường hợp góp thêm vốn để tăng vốn điều lệ không được coi là tập trung kinh tế. Chỉ khi các nhà đầu tư góp vốn để thành lập một doanh nghiệp chung (doanh nghiệp liên doanh nhằm thực hiện các chức năng của một chủ thể kinh tế độc lập mới được coi là tập trung kinh tế.
