Quay video, livestream có được coi là di chúc hợp pháp?

1. Điều kiện để di chúc miệng hợp pháp:

Di chúc miệng là một trong hai hình thức di chúc được pháp luật công nhận. Ngay tại Điều 627 Bộ luật Dân sự 2015 cũng đã ghi nhận di chúc của người để lại di sản có thể được lập thành văn bản, trong trường hợp không đủ điều kiện để lập di chúc bằng văn bản thì có thể di chúc bằng miệng. Theo ghi nhận này, bạn đọc có thể hiểu di chúc được tồn tại dưới hai hình thức khác nhau, hình thức này đều có giá trị pháp lý nếu đảm bảo đầy đủ các điều kiện mà pháp luật đã quy định:

 – Cá nhân có thể lựa chọn di chúc bằng văn bản: đối với lựa chọn để lại di chúc thông qua văn bản cụ thể thì cá nhân có thể lựa chọn để lại di chúc bằng văn bản có người làm chứng hoặc không có người làm chứng đồng thời có thể lập di chúc có công chứng và chứng thực tại Ủy ban nhân dân cấp xã;

 – Trường hợp cá nhân lựa chọn di chúc bằng miệng: hìn thức này được sử dụng trong thời điểm người có di sản không thể lập di chúc bằng văn bản. Theo đó, tại Điều 629 Bộ luật Dân sự có quy định về các đặc điểm của di chúc miệng:

+ Hình thức di chúc bằng miệng chỉ được áp dụng khi người để lại di sản thừa kế không thể nào lập di chúc bằng văn bản có thể do yếu tố khách quan hoặc yếu tố chủ quan.

+ Cá nhân để lại di sản đang ở trong tình trạng nhiêm trọng đến tính mạng sức khỏe, không đủ điều kiện để có thể để lại di chúc bằng văn bản;

+ Các thông tin nội dung đối với di chúc không được vi phạm điều cấm luật, không trái đạo đức xã hội và hình thức vẫn tuân thủ theo đúng quy định;

+ Đi chúc để có tính pháp lý thì người để lại di chúc phải thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng;

+ Theo quy định, khi cá nhân để lại di sản truyền tải xong ý chí cuối cùng của mình thì người làm chứng có trách nhiệm ghi chép lại cùng ký tên hoặc điểm chỉ vào bản ghi chép đó. Sau khi người làm chứng ghi chép và ký tên điểm chỉ thì cần đem bản di chúc đã được ghi chép đến tổ chức hành nghề công chứng hoặc Ủy ban nhân dân cấp xã để công chứng, chứng thực và xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng. Thời gian để thực hiện các thủ tục này diễn ra trong vòng 5 ngày làm việc.

+ Bản di chúc miệng được công chứng, chứng thực chỉ có tính pháp lý trong vòng 3 tháng kể từ ngày được công chứng di chúc. Đối với trường hợp sau 3 tháng kể từ thời điểm lập di chúc mà người để lại di sản thừa kế vẫn còn sống tính mạng không còn đe dọa nữa tinh thần minh vẫn, sáng suốt thì  di chúc miệng mặc nhiên bị hủy bỏ.

2. Quay video, livestream có được coi là di chúc hợp pháp không?

Như đã biết, Bộ luật Dân sự năm 2015 đã nêu rõ các hình thức được để lại di chúc bao gồm bằng văn bản hoặc lập di chúc bằng miệng. Tuy nhiên, cá nhân để lại di chúc bằng miệng chỉ được pháp luật thừa nhận khi người này đang có tính mạng bị đe dọa, không đủ điều kiện để làm di chúc bằng văn bản và phải đáp ứng các điều kiện đã trình bày tại mục 1 của bài viết.

Từ những phân tích ở trên, pháp luật dân sự không công nhận hình thức di chúc bằng dữ liệu điện tử là file ghi âm, video, ghi hình livestream.  Đồng nghĩa với việc cá nhân quay video, livestream ghi hình sẽ không được công nhận là di chúc hợp pháp. Trường hợp di chúc hợp pháp đã đáp ứng đầy đủ các điều kiện mà cá nhân này mong muốn quay video, livestream để củng cố và khẳng định thông tin thể hiện ý nguyện của bản thân đối với việc định đoạt tài sản thì hoàn toàn có thể thực hiện.

Quy định hiện hành di chúc hợp pháp phải đáp ứng các điều kiện nêu tại điều 630 Bộ luật dân sự 2015:

 – Người để lại di sản thừa kế khi lập di chúc phải trong tình trạng minh mẫn, sáng suốt, không bị lừa dối đe dọa, hoặc cưỡng ép bởi bất kỳ một cá nhân nào khác;

– Ý nguyện của người đại loại di sản phải thật sự hợp lý không vi phạm điều cấm của luật không trái đạo đức xã hội, quá trình ghi nhận nội dung di chúc không được trái với quy định của luật;

– Ngoài ra ,đối với di chúc miệng thì phải đáp ứng các điều kiện nêu ở các mục trên.

3.Có thể áp dụng Luật giao dịch điện tử để chứng minh di chúc lập bằng video là di chúc bằng văn bản hay không?

Liên quan đến tính hiệu lực của di chúc, có một số luồng quan điểm thể hiện rằng việc lập di chúc bằng video không phải là di chúc bằng miệng mà nên coi di chúc này là bằng văn bản. Các cá nhân này nêu lên quan điểm của mình chứng minh với lập luận:  video là dữ liệu mang thông tin dưới dạng hình ảnh, âm thanh, mà theo quy định của luật giao dịch điện tử mới nhất đây thì video nói riêng và dữ liệu nói chung có giá trị như văn bản. Điều này có nghĩa, một cá nhân khi lựa chọn hình thức lập di chúc bằng video đều có giá trị pháp lý ngang như di chúc bằng miệng hoặc di chúc bằng văn bản.

Với quan điểm của các cá nhân, tác giả luôn tôn trọng với cách hiểu và quan điểm của họ. Tuy nhiên, bạn đọc nên cần tìm hiểu và đối chiếu những quy định liên quan đã có cái nhìn khách quan và chính xác nhất. Theo quy định tại Khoản 5 Điều 4 Luật giao dịch điện tử được sửa đổi bổ sung bởi khoản 6 điều 3 luật giao dịch điện tử 2023 thì dữ liệu hiểu là tất cả những ký hiệu chữ viết chữ số hình ảnh, âm thanh hoặc các dạng tương tự thể hiện nội dung một cách rõ ràng.

Ngoài ra, tại Điều 8 của Luật giao dịch điện tử 2023 cũng đã ghi nhận giá trị pháp lý của các thông điệp dữ liệu sẽ không bị phủ nhận chỉ vì thông tin đó được lưu trữ và cá nhân lựa chọn thể hiện thông qua dạng thông điệp dữ liệu; Trong một số trường hợp mà pháp luật yêu cầu các thông tin truyền đạt phải được thể hiện bằng văn bản thì những thông điệp dữ liệu sẽ được lấy ra xem xét.  Nếu đáp ứng yêu cầu thì có thể truy cập và sử dụng để làm tham chiếu.

 Với các quy định nêu trên, nếu áp dụng trong hoạt động của các cơ quan nhà nước là hoàn toàn hợp lý bởi lý do hiện nay có nhiều các thủ tục hành chính nếu được áp dụng các quy định này có thể hỗ trợ giảm bớt gánh nặng về nguồn nhân lực tại cơ quan nhà nước. Người dân có thể triển khai làm các thủ tục hoạt động online trực tuyến. Và ngày nay Luật Giao dịch điện tử cũng có thể được áp dụng trong các lĩnh vực dân sự, kinh doanh thương mại và các lĩnh vực khác như ký kết hợp đồng, xuất hóa đơn giá trị gia tăng…

Mặc dù không thể phủ nhận vai trò của luật giao dịch điện tử trong đời sống xã hội nhưng không phải tất cả các trường hợp đều có thể áp dụng luật này. Trong đó  phải kể đến việc ghi nhận tính hợp pháp đối với di chúc của người để lại di sản.

Trong Điều 1 của Luật này cũng ghi nhận nếu văn bản pháp luật khác có quy định hoặc không quy định giao dịch được thực hiện bằng phương tiện điện tử thì có thể được áp dụng theo quy định của luật này. Với trường hợp luật khác có quy định  không được thực hiện giao dịch bằng phương tiện điện tử thì các giao dịch phải thực hiện theo quy định của luật đang điều chỉnh.

Soi chiếu quy định này đối với bộ luật dân sự, hiện tại pháp luật dân sự chưa có bất kỳ quy định nào phủ nhận việc cá nhân không được quay video để chứng minh ý chí nguyện vọng về di sản của mình. Tuy nhiên, nếu chỉ sử dụng dữ liệu là quay video, livestream trước khi người này bị đe dọa tính mạng hoặc khó khăn trong lập văn bản di chúc để thể hiện nguyện vọng để di sản của mình thì việc để di chúc theo hình thức này không được luật dân sự thừa nhận.

Hiện nay,  trong bộ luật dân sự cũng chỉ thừa nhận một trong bốn hình thức cơ bản đối với di chúc bằng văn bản đó là di chúc bằng văn bản không có người làm chứng; di chúc bằng văn bản có người làm chứng; di chúc bằng văn bản có công chứng và di chúc bằng văn bản có chứng thực. Cho dù người này lại di sản có để lại di chúc miệng thì cũng phải thể hiện bằng văn bản cụ thể sau khi có 2 người làm chứng.

Chính vì vậy, việc quay video để lập di chúc đến nay không được pháp luật công nhận là hợp pháp. Những đoạn video, livestream trước đây chỉ có tính chất tham khảo chứ không có tính pháp lý.

4. Di chúc hợp pháp không có hiệu lực trong trường hợp nào?

Tính hợp pháp của di chúc luôn là một trong những vấn đề được đặt lên hàng đầu. Ý chí nguyện vọng của người để lại di sản mặc dù là hợp pháp tuy nhiên nếu thực hiện không đúng theo quy định thì những người được để lại di sản có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích. Hiện nay, trong một số trường hợp mặc dù di chúc đảm bảo về tính hợp lý hợp pháp, nhưng vẫn không có hiệu lực để thực thi trên thực tế, có thể kể đến một số trường hợp:

– Đối với chủ thể có tên trong di chúc mà người này lại chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập nên di chúc thì thời điểm mở thừa kế không còn sự tồn tại của người được nhận di sản. Chính vì vậy, bản di chúc sẽ không có hiệu lực pháp luật;

– Cá nhân, cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;

– Di sản mà cá nhân để lại theo di chúc không còn tồn tại tại thời điểm mở thừa kế.

Văn bản pháp luật được sử dụng:

Bộ luật Dân sự 2015;

Luật Giao dịch điện tử 2023.