Tội phản bội Tổ quốc quy định tại Điều 108 Bộ luật hình sự

1. Khái quát chung về Tội phản bội Tổ quốc:

1.1. Phản bội tổ quốc là gì?

Trong lịch sử dân tộc, tội phản bội Tổ quốc thường gắn liền với những hành vi nguy hiểm nhất bởi nó trực tiếp đe dọa đến độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia dân tộc. Trên thực tế, Việt Nam là quốc gia có bề dày đấu tranh chống xâm lược nên việc cảnh giác với loại tội phạm này luôn được đặt lên hàng đầu.

Hiện nay trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hóa, nguy cơ phản bội Tổ quốc có thể biểu hiện dưới nhiều dạng mới như câu kết với thế lực thù địch, tiết lộ bí mật quốc gia… hoặc hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân. Dù không phổ biến song tội phạm này tiềm ẩn hậu quả đặc biệt nghiêm trọng, gây mất ổn định chính trị xã hội và ảnh hưởng trực tiếp đến nền an ninh quốc gia.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội phản bội Tổ quốc như sau:

“Tội phản bội Tổ quốc có thể được hiểu là hành vi của công dân Việt Nam cấu kết với thế lực thù địch nhằm gây nguy hại cho độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, chế độ xã hội chủ nghĩa và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Đây là hành vi xâm phạm nghiêm trọng đến an ninh quốc gia, đi ngược lại lợi ích dân tộc, phản bội lại sự tin tưởng của nhân dân và Tổ quốc. Khác với những tội phạm thông thường, tội phản bội Tổ quốc không chỉ gây thiệt hại cho cá nhân, tổ chức cụ thể mà còn đe dọa sự tồn vong của quốc gia và dân tộc.”

1.2. Ý nghĩa của Tội phản bội Tổ quốc trong pháp luật hình sự:

• Thứ nhất, khẳng định nguyên tắc tối thượng bảo vệ Tổ quốc: Việc quy định Tội phản bội Tổ quốc trong Bộ luật Hình sự năm 2015 thể hiện rõ quan điểm của Nhà nước – Bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ và chế độ xã hội chủ nghĩa là nhiệm vụ thiêng liêng và tối cao. Đây là tội danh đặt lợi ích quốc gia và dân tộc lên trên hết, từ đó khẳng định tính bất khả xâm phạm của Tổ quốc và vai trò tối thượng của pháp luật hình sự trong việc bảo vệ nền an ninh quốc gia.
• Thứ hai, tạo cơ sở pháp lý để xử lý hành vi phản bội: Quy định tội danh này giúp Nhà nước có công cụ pháp lý mạnh mẽ nhằm phát hiện, ngăn chặn và xử lý nghiêm minh những hành vi cấu kết với thế lực thù địch, gây nguy hại cho quốc gia. Nhờ đó an ninh quốc gia được giữ vững, lợi ích chính đáng của nhân dân và nền độc lập dân tộc được bảo đảm, không để xảy ra những tổn thất không thể khắc phục.
• Thứ ba, có ý nghĩa răn đe và phòng ngừa mạnh mẽ: Hình phạt nghiêm khắc dành cho tội phản bội Tổ quốc mang ý nghĩa răn đe đặc biệt, cảnh báo rằng mọi hành vi đi ngược lại lợi ích quốc gia đều sẽ bị xử lý nghiêm. Điều này góp phần nâng cao ý thức cảnh giác, trách nhiệm và lòng trung thành của công dân đối với Tổ quốc, ngăn ngừa từ sớm các nguy cơ phản bội và bán đứng lợi ích dân tộc.
• Thứ tư, củng cố niềm tin của nhân dân và bảo đảm sự ổn định chính trị: Xử lý nghiêm minh tội phản bội Tổ quốc không chỉ bảo vệ an ninh quốc gia mà còn củng cố niềm tin của nhân dân vào Nhà nước và hệ thống pháp luật. Nhờ đó, sự ổn định chính trị xã hội được duy trì và tạo ra nền tảng vững chắc để đất nước phát triển bền vững trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội phản bội Tổ quốc:

Tội phản bội Tổ quốc hiện nay đang được quy định tại Điều 108 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Công dân Việt Nam nào câu kết với nước ngoài nhằm gây nguy hại cho độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, chế độ xã hội chủ nghĩa và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tiềm lực quốc phòng, an ninh, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.

2. Phạm tội trong trường hợp có nhiều tình tiết giảm nhẹ, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.

3. Người chuẩn bị phạm tội này, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành tội phạm của Tội phản bội Tổ quốc:

2.1. Khách thể:

Điều 1 Hiến pháp 2013 quy định: Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là một nước độc lập, có chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, bao gồm đất liền, hải đảo, vùng biển và vùng trời.

Điều 11 Hiến pháp 2013 tiếp tục khẳng định: Tổ quốc Việt Nam là thiêng liêng, bất khả xâm phạm. Mọi hành vi chống lại độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, chống lại sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đều bị nghiêm trị.

Tội phản bội Tổ quốc xâm hại trực tiếp đến các quan hệ xã hội có tầm quan trọng đặc biệt. Đó là độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn ven lành thổ của Tổ quốc; xâm hại đến lực lượng quốc phòng, chế độ xã hội chủ nghĩa và đến sự tồn tại của Nhà nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi khách quan trong cấu thành tội phạm của Tội phản bội Tổ quốc là: Hành vi của công dân Việt Nam câu kết với nước ngoài nhằm gây nguy hại cho độc lập, chủ quyền, thông nhất và toàn vẹn lãnh thổ, chế độ chính trị cơ sở quốc phòng, sự tôn tại và vững mạnh của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Hành vi cầu kết với nước ngoài được hiểu là quan hệ qua lại chặt chẽ giữa người phạm tội với người nước ngoài và thường được thể hiện ở một trong những hành vi sau:

• Bàn bạc với nước ngoài về âm mưu chính trị nhằm chống phá Nhà nước hoặc các vấn đề khác như: Chủ trương, phương thức, kế hoạch hoạt động trước mắt cũng như lâu dài gây phương hại cho nên độc lập, chủ quyền thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc;
• Nhận sự giúp đỡ của nước ngoài về vật chất như tiên bạc, vũ khí, đạn dược, phương tiện kỹ thuật… và các lợi ích vật chất khác phục vụ cho việc chống phá Nhà nước;
• Hoạt động dựa vào các thể lực nước ngoài, hoặc tiếp tay cho nước ngoài chống lại Tổ quốc như dùng lãnh thổ nước ngoài làm hậu phương, căn cứ địa bàn để hoạt động hoặc tiếp tay, tạo điều kiện cho nước ngoài tiến hành các hoạt động chống lại độc lập chủ quyền và thống nhất toàn vẹn lãnh thổ của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. 

Như vậy, mặt khách quan của Tội phản bội Tổ quốc là một yếu tố quan trọng trong cấu thành tội phạm. Nhờ đó có thể phân biệt được Tội phản bội Tổ quốc với các tội danh khác trong Nhóm tội xâm phạm an ninh quốc gia.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của tội phản bội Tổ quốc phải là công dân Việt Nam, tức là người có quốc tịch Việt Nam theo quy định của Luật Quốc tịch Việt Nam.

Hay nói cách khác, người nước ngoài không phải là chủ thể của phản bội Tổ quốc (đây là một trong những điểm khác biệt so với Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân tại Điều 109 Bộ luật Hình sự 2015).

2.4. Mặt chủ quan:

Tội phản bội Tổ quốc được thực hiện do lỗi cố ý trực tiếp với mục đích gây nguy hại cho độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, chế độ xã hội chủ nghĩa, khả năng quốc phòng, sự tồn tại và vững mạnh của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đây là dấu hiệu bắt buộc phải xác định rõ trong cấu thành tội phạm của Tội phản bội Tổ quốc. Mục đích phạm tội phạm là chống chính quyền nhân dân, thay đổi chế độ chính trị kinh tế của đất nước, lật đổ chính quyền nhân dân.

Tuy nhà làm luật không nêu rõ dấu hiệu mục đích trong Tội phản bội Tổ quốc là nhằm chống chính quyền nhân dân hoặc chống nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nhưng việc thực hiện hành vi phạm tội được quy định trong Điều luật đã thể hiện rõ ràng mục đích này.

3. Khung hình phạt của Tội phản bội Tổ quốc:

Hình phạt là biện pháp chế tài nghiêm khắc nhất, được áp dụng phổ biến và có lịch sử lâu đời. Nhà nước quy định và áp dụng hình phạt để bảo vệ lợi ích của nhà nước, của công dân và lợi ích chung của xã hội.

Tỉnh chất và mức độ nghiêm khắc của hình phạt được quy định xuất phát từ tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của từng loại tội phạm, phản ánh sự phân hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt tạo cơ sở để áp dụng pháp luật hình sự một cách hợp lý và công bằng. Tội phạm có tính chất và mức độ nguy hiểm càng cao thì hình phạt tương ứng được quy đình càng nghiêm khắc.

Ở Việt Nam, hình phạt quy định đối với Tội phản bội Tổ quốc luôn là những hình phạt nặng nhất, nghiêm khắc nhất nhằm trừng trị những người có hành vi phạm tội. Theo quy định tại Điều 108 Bộ luật Hình sự 2015 có 02 khung hình phạt đối với tội này như sau:

• Khung 1: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.
• Khung 2: Phạm tội trong trường hợp có nhiều tình tiết giảm nhẹ, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.

4. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội phản bội Tổ quốc:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội phản bội Tổ quốc được quy định tại khoản 1 Điều 108 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt lên đến phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.

Theo đó: “Công dân Việt Nam nào câu kết với nước ngoài nhằm gây nguy hại cho độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, chế độ xã hội chủ nghĩa và Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, tiềm lực quốc phòng, an ninh, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.”

Khoản 2 Bộ luật Hình sự 2015 Tội phản bội Tổ quốc quy định khung hình phạt giảm nhẹ trong trường hợp phạm tội có nhiều tình tiết giảm nhẹ, theo đó khung hình phạt được áp dụng là phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.

Khác với nhiều tội danh thông thường, mức khởi điểm của Tội phản bội Tổ quốc đã là 12 năm tù và mức cao nhất có thể lên đến tử hình. Việc quy định như vậy phản ánh tính chất đặc biệt nguy hiểm của tội phạm này là hành vi xâm phạm trực tiếp đến sự tồn vong của quốc gia, chế độ chính trị và nền độc lập dân tộc. Đây chính là đặc điểm thể hiện tình tiết tăng nặng ngay từ khung cơ bản bởi pháp luật mặc định coi mọi hành vi phản bội Tổ quốc đều ở mức độ nghiêm trọng, cần xử lý bằng chế tài hình sự cao nhất.

Việc pháp luật cho phép áp dụng hình phạt tù chung thân hoặc tử hình cho Tội phản bội Tổ quốc cho thấy đây là tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà hậu quả có thể đe dọa trực tiếp đến độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và sự ổn định chính trị xã hội. Trong trường hợp hành vi phạm tội gây:

• Hậu quả đặc biệt lớn;
• Mức độ nguy hiểm đặc biệt cao;
• Hoặc có sự câu kết sâu rộng với thế lực thù địch.

Thì hình phạt tử hình là hoàn toàn cần thiết để loại bỏ hoàn toàn nguy cơ, răn đe mạnh mẽ và bảo vệ an ninh quốc gia. Đây chính là biểu hiện rõ nhất của tình tiết tăng nặng về hậu quả và tính chất hành vi vi phạm của loại tội danh này.

5. Phân biệt Tội phản bội Tổ quốc và Tội đầu hàng địch:

6. Các dấu hiệu của hành vi phản bội Tổ quốc và biện pháp phòng ngừa:

6.1. Các dấu hiệu của hành vi phản bội Tổ quốc trên thực tế:

a. Sự câu kết với thế lực thù địch bên ngoài:

Dấu hiệu nổi bật nhất là việc một số cá nhân thiết lập mối quan hệ, liên hệ bí mật hoặc công khai với tổ chức hoặc cá nhân nước ngoài có mục đích chống phá Nhà nước Việt Nam. Họ có thể nhận tài trợ, chỉ đạo hoặc tham gia vào các hoạt động gây bất ổn chính trị, tuyên truyền xuyên tạc đường lối và chính sách của Đảng, Nhà nước.

b. Hành vi tiết lộ hoặc mua bán bí mật quốc gia:

Một biểu hiện khác là việc cung cấp, chuyển giao thông tin, tài liệu, dữ liệu thuộc phạm vi bí mật quốc gia cho các tổ chức, cá nhân bên ngoài. Những bí mật này có thể liên quan đến quốc phòng, an ninh, chính trị, kinh tế xã hội và ngoại giao. Hành vi này trực tiếp đe dọa đến an ninh, chủ quyền và lợi ích quốc gia.

c. Phá hoại tiềm lực quốc phòng an ninh:

Hành vi phản bội Tổ quốc còn thể hiện qua việc cản trở, phá hoại khả năng quốc phòng, an ninh của đất nước.

Ví dụ: Phá hoại cơ sở vật chất quốc phòng, làm lộ chiến lược quốc phòng, gây mất đoàn kết trong lực lượng vũ trang hoặc tiếp tay cho các hoạt động quân sự của đối phương.

Đây là dạng hành vi trực tiếp đe dọa sức mạnh bảo vệ Tổ quốc.

d. Hoạt động chống phá chính trị, xã hội từ bên trong:

Một số trường hợp, người phạm tội tham gia hoặc lập ra tổ chức chính trị phản động, kích động biểu tình, gây rối an ninh trật tự nhằm lật đổ chính quyền nhân dân. Điểm đặc trưng là hành vi này không đơn thuần vi phạm pháp luật hình sự thông thường mà mang động cơ chính trị và đối lập với lợi ích dân tộc.

6.2. Biện pháp phòng ngừa hành vi phản bội Tổ quốc:

• Thứ nhất, biện pháp chính trị – tư tưởng. Cần tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, lòng yêu nước, tinh thần cảnh giác cách mạng cho mọi tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ và đội ngũ cán bộ, đảng viên. Việc xây dựng niềm tin chính trị và ý thức trách nhiệm công dân sẽ giúp con người tự miễn dịch trước sự lôi kéo, mua chuộc từ các thế lực thù địch.
• Thứ hai, biện pháp pháp lý – pháp luật. Nhà nước cần tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về an ninh quốc gia, bổ sung quy định cụ thể để kịp thời phát hiện, xử lý hành vi phản bội Tổ quốc. Đồng thời phải áp dụng chế tài nghiêm minh và đủ sức răn đe để không ai dám tiếp tay cho hành vi phản quốc.
• Thứ ba, biện pháp an ninh – tình báo. Các cơ quan chức năng cần tăng cường hoạt động tình báo, phản gián, giám sát an ninh mạng, kịp thời phát hiện âm mưu và hoạt động câu kết của cá nhân trong nước với thế lực thù địch bên ngoài. Đây là tuyến phòng thủ quan trọng nhằm phát hiện sớm, ngăn chặn từ gốc các hành vi phản bội Tổ quốc.
• Thứ tư, biện pháp xã hội – cộng đồng. Cần phát huy vai trò của quần chúng nhân dân trong phong trào bảo vệ an ninh Tổ quốc, khuyến khích người dân tham gia phát hiện và tố giác hành vi nghi vấn phản quốc. Khi cộng đồng có sự cảnh giác cao, hành vi phản bội Tổ quốc sẽ khó có cơ hội phát triển.
• Thứ năm, biện pháp quốc tế – đối ngoại. Trong bối cảnh hội nhập, cần hợp tác quốc tế về an ninh, tình báo, phòng chống khủng bố, gián điệp và tội phạm xuyên quốc gia. Việc phối hợp với các nước và tổ chức quốc tế sẽ giúp ngăn chặn âm mưu lợi dụng quan hệ quốc tế để tiến hành hành vi phản bội Tổ quốc.

THAM KHẢO THÊM:

• Tội phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước CHXHCN Việt Nam
• Quy định Tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân
• Tội phá hoại chính sách đoàn kết Điều 116 Bộ luật hình sự