Phân biệt tội vi phạm pháp luật an toàn khi tham gia giao thông đường bộ (Điều 260 BLHS) với tội giết người (Điều 123 BLHS).
Phân biệt tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ với tội giết người
Trong thực tiễn xét xử, có vụ án thực chất là vụ án Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ. Tuy nhiên, phía gia đình bị hại cho rằng đây là vụ giết người nên làm đơn gửi các cơ quan chức năng. Có những vụ án giết người nhưng cơ quan tiến hành tố tụng lại xác định là tội Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ.
Căn cứ pháp lý: Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ (Điều 260 BLHS); Tội giết người (Điều 123 BLHS)
Bảng 1.1. Bảng so sánh để phân biệt giữa tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ và tội giết người
| Tiêu chí | Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ | Tội giết người |
| Về khách thể trực tiếp | Xâm phạm đến sự an toàn của hoạt động giao thông đường bộ và về tính mạng, sức khoẻ, tài sản của người khác | Hành vi của người phạm tội giết người đã xâm phạm đến tính mạng, sức khỏe của con người |
| Hành vi khách quan | Hành vi của người tham gia giao thông đường bộ mà vi phạm quy định về an toàn giao thông đường bộ gây thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khoẻ tài sản của người khác. | Hành vi làm chết người được thực hiện thông qua các hình thức hành động hoặc không hành động: Hành động thể hiện qua việc người phạm tội đã chủ động thực hiện các hành vi mà pháp luật không cho phép như: dùng dao đâm, dùng súng bắn, dùng gậy đánh, dùng gạch ném… tác động vào thân thể cũng như vùng trọng yếu của nạn nhân nhằm tước bỏ tính mạng người đó; không hành động là việc người phạm tội không thực hiện nghĩa vụ phải làm (phải hành động) để đảm bảo sự an toàn tính mạng của người khác… nhằm giết người khác |
Mặt chủ quan của tội phạm | Lỗi vô ý | Lỗi cố ý |
Hậu quả khác | Hậu quả bắt buộc gây ra thiệt hại cho tính mạng hoặc gây thiệt nghiêm trọng cho sức khoẻ, tài của người khác | Hậu quả do hành vi của tội phạm giết người là làm người khác chết (tức là chấm dứt sự sống của người khác). Tuy nhiên chỉ cần hành vi mà người phạm tội đã thực hiện có mục đích làm chấm dứt sự sản sống của người khác (hay làm cho người khác chết) thì được coi là cấu thành tội giết người cho dù hậu quả chết người có xảy ra hay không |
| Địa điểm phạm tội | Trong khi tham gia giao thông | Bất kỳ đâu |
Mặc dù các tội phạm xâm phạm an toàn giao thông thời gian qua đã được xử lý kịp thời và nghiêm minh nhưng khung hình phạt của nhóm tội phạm này thấp hơn (do lỗi vô ý) so với hình phạt của nhóm tội phạm xâm phạm tính mạng sức khỏe (lỗi cố ý). Thực tiễn có những vụ án xâm phạm an toàn giao thông không chỉ đơn thuần là vi phạm quy định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ mà còn chuyển hóa thành tội giết người …
Ngày 25/02/2020 Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã ban hành án lệ số 30/2020/AL và được công bố theo Quyết định 50/QĐ-CA của Chánh án TANDTC về hành vi cố ý điều khiển phương tiện giao thông chèn lên bị hại sau khi xảy ra tai nạn giao thông. Theo đó, qua điều tra nếu xác định được người gây tai nạn cố ý điều khiển phương tiện giao thông chèn lên bị hại sau khi xảy ra tai nạn giao thông là hành vi phạm tội giết người.
Án lệ số 30/2020 được ban hành và có hiệu lực đã giúp cơ quan tiến hành tố tụng có căn cứ để xử lý trách nhiệm hình sự đối với người gây tai mà cố ý làm cho nạn nhân tử vong. Tuy nhiên thực tiễn mỗi vụ án có những đặc điểm riêng không giống hoàn toàn như nội dung của án lệ nên vẫn có nhiều quan điểm khác nhau về việc xác định tội danh, khung hình phạt đối với hành vi cố ý điều khiển phương tiện giao thông chèn lên bị hại sau khi xảy ra tai nạn giao thông. Ngoài ra, hành vi cố ý điều khiển phương tiện giao thông chèn lên bị hại sau khi xảy ra tai nạn giao thông là phạm tội “Giết người” nhưng trong thực tiễn mỗi vụ án có những tình tiết riêng hoặc có một số trường hợp đối tượng thực hiện hành vi phạm tội giết người bằng phương tiện giao thông nhưng quá trình điều tra, việc chứng minh tội phạm và thu thập chứng cứ cũng như xác định các tình tiết định khung tăng nặng như “Có tính chất cô đồ” hoặc “Thực hiện tội phạm một cách man rợ” … còn gặp nhiều khó khăn và thiếu thống nhất.
Do đó, để có đủ căn cứ và sự thống nhất trong việc giải quyết các vụ án có sự chuyển hóa từ tội “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ” sang tội “Giết người”. Thiết nghĩ, trong thời gian tới, cần có văn bản hướng dẫn cụ thể hơn về các dấu hiệu chuyển hóa tội phạm, các tình tiết định khung tăng nặng khi áp dụng đối với tội phạm đã chuyển hóa nhằm đảm bảo việc giải quyết vụ án được chặt chẽ, thống nhất, đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
Như đã phân biệt vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ và tội giết người ở trên với việc phân tích làm rõ 04 yếu tố cấu thành tội phạm của mỗi tội để nhận diện định tội danh đúng cho mỗi tội. Tuy nhiên, theo quan điểm cá nhân có thể nhận diện, làm rõ, phân tích thêm một số đặc điểm về mặt chủ quan và về mặt khách quan của hành vi phạm tội sau đây để xác định đúng trong quá trình giải quyết vụ án “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ” mà có những dấu hiệu chuyển sang tội “Giết người” như sau:
Thứ nhất, về mặt lỗi chủ quan thì tội Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ là lỗi vô ý, người phạm tội không mong muốn cho hậu quả xảy ra, còn tội giết người là tội lỗi cố ý, mong muốn hậu quả xảy ra nhằm tước đoạt tính mạng của người khác. Trọng vụ án về tội phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ dấu hiệu không mong muốn cho hậu quả xảy ra thường xảy ra trong các trường hợp đã vi phạm các quy tắc an toàn giao thông dẫn đến hậu quả thiệt hại xảy ra, do đó quá trình giải quyết vụ án cần phải xem xét một cách toàn diện đến thái độ, tâm lý, mục đích, động cơ ban đầu của người phạm tội trong suốt quá trình khi thực hiện hành vi dẫn đến hậu quả thương tích hoặc chết người.
Thứ hai, về hành vi khách quan thể hiện ra bên ngoài của mặt chủ quan của người phạm tội. Về mặt khách quan của hành vi biểu hiện ra bên ngoài thường rất đa dạng, ví dụ như: Đưa người đi cấp cứu, gây tai nạn rồi bỏ chạy để trốn tránh trách nhiệm hoặc cố ý không cứu giúp người bị nạn …v.v để xem xét. Trên thực tế sau khi gây tai nạn ban đầu người phạm tội lại có hành vi tiếp diễn sau đó như điều khiển chèn lên người bị nạn hay có những hành vi khác đối với nạn nhân. Đòi hỏi việc đánh giá những hành vi khách quan biểu hiện ra bên ngoài của người phạm tội cần phải được đánh giá một cách toàn diện và cần có sự phân tích, đánh giá tổng thể mối quan hệ giữa hành vi khách quan biểu hiện ra bên ngoài và thái độ, tâm lý, mục đích, động cơ để định tội danh đúng loại tội phạm.
Tóm lại, để áp dụng quy định pháp luật và định tội danh đúng đối với tội phạm vi phạm quy định tham gia giao thông đường bộ thì bản thân luật sư, người gây án, cơ quan tiến hành tố tụng phải nắm rõ được một số vấn đề lý luận về và các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về tội phạm này để tránh khởi tố, tuyên án nhầm tội danh, gây thiệt hại cho bị can/bị cáo.
