Biện pháp bắt buộc chữa bệnh là gì? Biện pháp bắt buộc chữa bệnh tiếng anh là gì? Đối tượng áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh? Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh?

Hiện nay, việc các đối tượng vi phạm pháp luật “chạy” bệnh án tâm thần nhằm trốn tránh sự phát hiện, điều tra, xử lý của cơ quan công an đã diễn ra và bị lực lượng công an phát hiện. Hành vi của các đối tượng phạm tội không chỉ vi phạm nghiêm trọng đạo đức nghề nghiệp mà còn góp phần bao che, tiếp tay, tạo điều kiện để các đối tượng hình sự, ma túy… hoạt động công khai, lộng hành, nhưng vẫn trốn tránh được sự xử lý của pháp luật. Qua đó, ta nhận thấy, việc bộ luật tố tụng hình sự quy định về biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với các phạm nhận là vô cùng cần thiết và có ý nghĩa quan trọng. Vậy, theo pháp luật Việt Nam, biện pháp bắt buộc chữa bệnh được quy định ra sao? Bài viết dưới đây Luật Dương Gia sẽ giúp người đọc tìm hiểu về điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.

1. Biện pháp bắt buộc chữa bệnh là gì?

Theo quy định của pháp luật, chữa bệnh là việc sử dụng phương pháp chuyên môn kỹ thuật đã được công nhận và thuốc đã được phép lưu hành để cấp cứu, điều trị, chăm sóc, phục hồi chức năng cho người bệnh.

Bắt buộc chữa bệnh có mục đích đầu tiên là phòng ngừa khả năng gây thiệt hại cho trật tự, an toàn xã hội của người mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác gây rối loạn hoạt động tâm thần. Bên cạnh đó, bắt buộc chữa bệnh còn mang nội dung nhân đạo cao cả, thay vì áp dụng hình phạt đối với người có hành vi nguy hiểm cho xã hội, tòa án cho họ được chữa bệnh tại cơ sở điều trị chuyên khoa.

Bắt buộc chữa bệnh là biện pháp tư pháp thể hiện sự nhân đạo của pháp luật, của Nhà nước. Mục đích của biện pháp tư pháp này là phòng ngừa khả năng gây thiệt hại cho trật tự an toàn xã hội của những người mắc bệnh tâm thần hoặc các bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

Điều 49 Bộ luật hình sự 2015 quy định về bắt buộc chữa bệnh có nội dung như sau:

“1. Đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi mắc bệnh quy định tại Điều 21 của Bộ luật này, Viện kiểm sát hoặc Tòa án căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

2. Đối với người phạm tội trong khi có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án đã mắc bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, người đó có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

3. Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà bị bệnh tới mức mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần, Tòa án có thể quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh. Sau khi khỏi bệnh, nếu không có lý do khác để miễn chấp hành hình phạt, thì người đó phải tiếp tục chấp hành hình phạt.

Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù”.

Như vậy, bắt buộc chữa bệnh là biện pháp tư pháp được quy định trong Bộ luật hình sự, theo đó căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần Viện kiểm sát hoặc Tòa án, có thể ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi.

Biện pháp bắt buộc chữa bệnh mang tính chất cưỡng chế nhà nước. Tính chất cưỡng chế của biện pháp bắt buộc chữa bệnh thể hiện như sau:

+ Thứ nhất: nó được áp dụng một cách bắt buộc, không tùy thuộc vào sự mong muốn của những người bị mắc bệnh hay của người thân thích hoặc người đại diện của họ.

+ Thứ hai: nó gắn với việc hạn chế tự do cá nhân.

+ Cuối cùng, nó được áp dụng khi có quyết định của Viện kiểm sát hoặc Tòa án tùy thuộc vào giai đoạn tố tụng.

2. Biện pháp bắt buộc chữa bệnh tiếng anh là gì?

Biện pháp bắt buộc chữa bệnh tiêng anh là “Mandatory treatment measures”.

3. Đối tượng áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Căn cứ Điều 49 Bộ luật hình sự 2015 quy định nội dung như sau:

Thời gian bắt buộc chữa bệnh được trừ vào thời hạn chấp hành hình phạt tù.”

Như vậy, theo quy định của pháp luật thì biện pháp tư pháp bắt buộc chữa bệnh được áp dụng đối với 3 trường hợp, cụ thể sau đây:

+ Đối với người mắc bệnh trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự.

+ Đối với người có năng lực trách nhiệm hình sự nhưng trước khi bị kết án mắc bệnh mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình.

+ Đối với người đang chấp hành hình phạt tù mà mắc bệnh mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình. Hay nói cách khác đối với bị can, bị cáo hoặc người bị kết án phạt tù bị mắc bệnh mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình thì Viện kiểm sát, Tòa án quyết định đưa họ vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để bắt buộc chữa bệnh.

Thời gian bắt buộc chữa bệnh không bị hạn chế, người được đưa vào các cơ sở điều trị chuyên khoa sẽ được điều trị cho đến khi khỏi bệnh. Việc xác định người phạm tội đã khỏi bệnh hay chưa phải căn cứ kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần của hội đồng giám định có thẩm quyền.

4. Điều kiện và thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Căn cứ Điều 447 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định nội dung như sau

“1. Khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 của Bộ luật Hình sự thì tùy từng giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.

2. Căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.”

4.1. Điều kiện áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được tiến hành khi có những điều kiện đã được Bộ luật Hình sự và Bộ luật Tố tụng hình sự quy định theo các quy định cụ thể tại Điều 21 và Điều 49 Bộ luật Hình sự.

Như vậy, điều kiện trước hết để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh là sự nguy hiểm của người bệnh (một trong ba trường hợp quy định tại điều 49 Bộ luật hình sự 2015) cho xã hội, xuất phát từ hành vi nguy hiểm cho xã hội đã thực hiện và trạng thái tâm thần cũng như khả năng do mắc bệnh tâm thân hoặc bệnh lý khác có thể thực hiện những hành vi mới nguy hiểm cho xã hội. Để áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, cần phải chứng minh được tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự của những người bị mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh lý khác đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Các cơ quan tiến hành tố tụng, những người tiến hành tố tụng không thể tự mình chứng minh được tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự của những người này mà phải căn cứ vào kết luận giám định pháp y, giám định pháp y tâm thần.

Khi có các căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 Bộ luật Hình sự 2015 thì tùy theo từng giai đoạn tố tụng khác nhau, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần. Kết luận giám định pháp y tâm thần là một trong những cơ sở quan trọng để Viện kiểm sát, Tòa án ra quyết định hoặc không ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, cũng cần phải lưu ý rằng, theo quy định của pháp luật thì chỉ có Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án, tùy theo giai đoạn tố tụng, mới có nghĩa vụ trưng cầu giám định pháp y.

Do vậy, trong giai đoạn thi hành án hình sự, cơ quan thi hành án hình sự nếu xét thấy người đang chấp hành hình phạt có biểu hiện mắc bệnh tâm thần hay một bệnh lý khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi, phải nhanh chóng báo cáo bằng văn bản với Tòa án để Tòa án trưng cầu giám định pháp y.

4.2. Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thuộc về Viện kiểm sát và Tòa án.

Căn cứ vào kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát chỉ có quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố, còn Tòa án chỉ có quyền quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án. Người bị bắt buộc chữa bệnh được đưa vào một cơ sở điều trị chuyên khoa để chữa bệnh.

Để đưa người bị bắt buộc chữa bệnh tới chữa bệnh tại cơ sở điều trị chuyên khoa, phải có Quyết định áp dụng bắt buộc chữa bệnh của Viện kiểm sát (trong giai đoạn điều tra, truy tố) hoặc của Tòa án (trong giai đoạn xét xử và thi hành án), bản sao kết luận giám định pháp y tâm thần và hồ sơ sức khỏe. Cần lưu ý rằng việc giao nhận người bị bắt buộc chữa bệnh tại cơ sở y tế chuyên khoa phải được lập biên bản.

Việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh do Viện kiểm sát quyết định trong giai đoạn điều tra, truy tố phải đúng theo các quy định ở các Điều 449, 450 Bộ luật Tố tụng hình sự.

Đối với giai đoạn xét xử, việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh do Tòa án quyết định theo quy định tại Điều 451.

Trong giai đoạn thi hành án sẽ do Tòa án quyết định theo quý định tại các Điều 452, 453 Bộ luật Tố tụng hình sự.