Có bắt buộc phải tham gia nghĩa vụ dân quân tự vệ không?

Hiện nay, nhân dân ta đang được sống trong nền hòa bình, được tạo điều kiện toàn diện để sinh sống và phát triển kinh tế, xã hội. Tuy nhiên, dù sống và phát triển trong hòa bình, Đảng và Nhà nước ta luôn chú trọng xây dựng lực lượng quân sự toàn diện để tham gia hỗ trợ người dân phát triển đời sống; sẵn sàng đấu tranh nếu có trường hợp rủi ro xảy ra. Dân quân tự vệ là lực lượng có vai trò quan trọng trong công cuộc xây dựng đời sống nhân dân ổn định, ấm no. Vậy có bắt buộc phải tham gia nghĩa vụ dân quân tự vệ hay không? Bài viết dưới đây sẽ phân tích và làm rõ vấn đề này.

1. Phân biệt dân quân tự vệ và bộ đội nhập ngũ:

– Dân quân tự vệ là lực lượng vũ trang quần chúng không thoát ly sản xuất, công tác; là thành phần của lực lượng vũ trang nhân dân nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; là lực lượng bảo vệ Đảng, bảo vệ chính quyền, bảo vệ tính mạng, tài sản của nhân dân, tài sản của Nhà nước, làm nòng cốt cùng toàn dân đánh giặc ở địa phương, cơ sở khi có chiến tranh.

– Nếu bộ đội nhập ngũ (hay còn gọi là người tham gia nghĩa vụ quân sự) là lực lượng vũ trang nhân dân của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; trực tiếp tham gia vào hoạt động rèn luyện, xây dựng đất nước và chiến đấu bảo vệ đất nước nếu xảy ra chiến tranh, xâm lược. Khi tham gia nghĩa vụ quân sự, công dân Việt Nam sẽ phải nhập ngũ, tức tạm rời xa cuộc sống thường nhật, để sống và phục vụ cho đất nước, quân đội và nhân dân; thì dân quân tự về là lực lượng vũ trang không cần tiến hành nhập ngũ. Tức họ là lực lượng quân đội hoạt động ngay trong đời sống xã hội. Nhiệm vụ của họ là giúp bảo vệ trật tự đời sống xã hội, đời sống dân cư của trực tiếp người dân. 

2. Thành phần dân quân tự vệ: 

– Dân quân tự vệ là lực lượng vũ trang quần chúng, trực tiếp thực hiện công tác phục vụ đời sống người dân. Cơ cấu của dân quân tự vệ được tạo lập nên từ các thành phần sau: 

+ Thứ nhất, thành phần dân quân tự vệ tại chỗ. Dân quân tự vệ tại chỗ là lực lượng làm nhiệm vụ ở thôn, ấp, bản, làng, buôn, bon, phum, sóc, tổ dân phố, khu phố, khối phố, khóm, tiểu khu và ở cơ quan, tổ chức. Họ trực tiếp tham gia vào hoạt động xây dựng đời sống dân cư, an sinh xã hội của người dân nơi mà họ sinh sống. Ví dụ: Khi có bão, lũ lụt xảy ra, lực lượng dân quân tự vệ tại địa đó sẽ trực tiếp hỗ trợ người dân trong công tác chuẩn bị đối phó với thiên tai; công tác cứu hộ cứu nạn và công tác khắc phục hậu quả. Hay có thể nói, dân quân tự về tại chỗ trực tiếp hỗ trợ người dân trong các trường hợp phát sinh xảy đến. 

+ Thứ hai, thành phần dân quân tự vệ cơ động. Là những lực lượng dân quân được làm nhiệm vụ khi có quyết định huy động, điều động làm nhiệm vụ hoặc thực hiện nhiệm vụ theo kế hoạch do cấp có thẩm quyền phê duyệt. Những hoạt động, nhiệm vụ thường ngày là hỗ trợ lực lượng cơ động trong công tác phòng chống tội phạm, giữ trật tự công cộng và truy bắt tội phạm.

+ Thứ ba, thành phần dân quân thường trực. Là lực lượng thường trực làm nhiệm vụ tại các địa bàn trọng điểm về quốc phòng như: vùng tiếp giáp biên giới, có ảnh hưởng đến quốc phòng. 

+ Thứ tư, thành phần dân quân tự vệ biển. Đây là lực lượng làm nhiệm vụ trên các hải đảo, vùng biển Việt Nam. Họ sẽ thực hiện nhiệm vụ bảo vệ an ninh biển đảo, hỗ trợ người dân ở đây trong những trường hợp cần thiết. 

+ Thứ năm, thành phần dân quân tự vệ phòng không, pháo binh, trinh sát, thông tin, công binh, phòng hóa, y tế. Những bộ phận dân quân này sẽ được phân công nhiệm vụ theo từng đơn vị chuyên ngành. Cùng phối hợp với lượng quân đội tham gia tháo gỡ bom, mìn, tham gia bắt tội phạm khi khẩn cấp…

3. Vai trò của dân quân tự vệ: 

Dân quân tự vệ có vai trò, vị trí đặc biệt quan trọng trong việc quản lý trật tự xã hội và đời sống của người dân. Họ đảm nhận trách nhiệm bảo vệ đời sống người dân tại nơi mà họ sinh sống. Khác với những người thực hiện nghĩa vụ quân sự, dân quân tự vệ thường là những người dân của địa phương, họ được giao chức trách, nhiệm vụ quản lý, bảo vệ trật tự an toàn xã hội; trực tiếp tham gia vào các hoạt động xây dựng phát triển đời sống nhân dân, cùng nhân dân sản xuất, canh tác để phát triển kinh tế.

4. Có bắt buộc phải tham gia nghĩa vụ dân quân tự vệ không?

Dân quân tự vệ có vai trò, ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với việc hỗ trợ, duy trì cuộc sống của người dân, đảm bảo trật tự an toàn xã hội. Chính vì lý do đó, Nhà nước đã cho ban hành luật dân quân tự vệ. Bộ luật này đã quy định rất rõ ràng về đối tượng tham gia, trách nhiệm cũng như các hoạt động phát sinh. Về vấn đề tham gia nghĩa vụ dân quân tự vệ, Luật dân quân tự vệ 2019 đã đưa ra những quy định cụ thể và rõ ràng. Theo đó,  Điều 8 Luật dân quân tự vệ 2019 quy định độ tuổi, thời hạn thực hiện nghĩa vụ tham gia Dân quân tự vệ trong thời bình là những công dân nam từ đủ 18 tuổi đến hết 45 tuổi và công dân nữ từ đủ 18 tuổi đến hết 40 tuổi có nghĩa vụ tham gia Dân quân tự vệ; nếu tình nguyện tham gia Dân quân tự vệ thì có thể kéo dài đến hết 50 tuổi đối với nam, đến hết 45 tuổi đối với nữ.

Như vậy, có thể thấy, Luật dân quân tự vệ đã quy định rõ về đối tượng tham gia dân quân tự vệ. Theo đó, tham gia dân quân tự vệ là nghĩa vụ của mỗi công dân. Đã là nghĩa vụ, tức công dân bắt buộc phải tham gia. Theo điều luật trên, khi đảm bảo đầy đủ các yêu cầu, điều kiện về độ tuổi, công dân phải tham gia nghĩa vụ dân quân tự vệ. Công dân Việt Nam chỉ được hoãn, tạm miễn tham gia dân quân tự vệ khi thuộc một trong các trường hợp cụ thể như sau:

+ Đối với các trường hợp: Phụ nữ có thai hoặc nuôi con nhỏ dưới 36 tháng tuổi; Không đủ sức khỏe theo kết luận của cơ sở y tế từ cấp xã trở lên; Có chồng hoặc vợ là sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, hạ sĩ quan, chiến sĩ đang phục vụ trong Quân đội nhân dân hoặc Công an nhân dân;… công dân tạm hoãn thực hiện nghĩa vụ tham gia dân quân tự vệ nòng cốt.

+ Đối với các trường hợp:  Miễn thực hiện nghĩa vụ tham gia dân quân tự vệ nòng cốt trong các trường hợp sau đây: Vợ hoặc chồng, con của liệt sĩ; vợ hoặc chồng, con của thương binh hạng một hoặc bệnh binh hạng một; vợ hoặc chồng, con của người bị nhiễm chất độc da cam/ dioxin không còn khả năng lao động; Quân nhân dự bị đã được xếp vào đơn vị dự bị động viên; Người trực tiếp nuôi dưỡng người bị mất sức lao động từ 81% trở lên.

+ Đối với các trường hợp: Sức khỏe bị suy giảm không đủ khả năng thực hiện nghĩa vụ tham gia dân quân tự vệ nòng cốt theo kết luận của cơ sở y tế từ cấp xã trở lên; Hoàn cảnh gia đình khó khăn đột xuất không có điều kiện thực hiện nghĩa vụ tham gia dân quân tự vệ, dân quân tự vệ nòng cốt được thôi thực hiện nghĩa vụ trước thời hạn.

– Tuy nhiên việc tham gia dân quân tự vệ có những tiêu chuẩn nhất định, công dân cần đáp ứng được các tiêu chuẩn đó thì mới được tham gia.  Cụ thể như sau:

+ Thứ nhất, muốn tham gia dân quân tự vệ, công dân phải có lý lịch rõ ràng;

+ Thứ hai, công dân phải chấp hành tốt đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước;

+ Thứ ba, công dân phải đủ sức khỏe thực hiện nghĩa vụ tham gia dân quân tự vệ.

Đây được xem là những điều kiện cần để công dân được tuyển chọn tham gia dân quân tự vệ. Tham gia dân quân tự vệ là hoạt động cao quý, là nghĩa vụ của mọi công dân Việt Nam. Khi tham gia dân quân tự vệ, công dân sẽ góp sức rất lớn vào công tác, hoạt động bảo vệ trật tự an ninh công công, xây dựng và phát triển đất nước bền vững, toàn diện. Tham gia dân quân tự vệ là nghĩa vụ của công dân Việt Nam. Do đó, nếu cơ quan, tổ chức, cá nhân có hành vi chống đối, cản trở việc tổ chức, hoạt động của dân quân tự vệ, vi phạm các quy định khác của pháp luật về dân quân tự vệ thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị xử lý kỷ luật, xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.

Hằng năm, ở mỗi địa phương trên lãnh thổ Việt Nam, cơ quan Nhà nước sẽ tiến hành tuyển chọn công dân có đủ điều kiện để tham gia dân quân tự vệ. Việc Nhà nước quy định tham gia dân quân tự vệ là nghĩa vụ của công dân Việt Nam khi đảm bảo đầy đủ điều kiện về độ tuổi cũng như các tiêu chí khác, nhằm góp phần rất lớn vào việc xây dựng phát triển đất nước, phát huy sức mạnh của tuổi trẻ, tinh thần đoàn kết của người dân Việt Nam. Mọi công dân Việt Nam đều góp phần vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Lực lượng vũ trang nhân dân Việt Nam thêm lớn mạnh, bền vững hơn nhờ lực lượng dân quân tự vệ.