Được nuôi dạy con cái trưởng thành vừa là trách nhiệm vừa là niềm hạnh phúc của những người làm cha, làm mẹ. Tuy nhiên không phải bất cứ cha mẹ nào cũng sẽ có quyền tuyệt đối trong quá trình chăm sóc và nuôi dưỡng con cái. Vậy theo quy định của pháp luật hiện nay thì cha mẹ bị tước quyền nuôi con trong những trường hợp nào?
Mục lục bài viết
- 1 1. Những trường hợp cha, mẹ bị tước quyền nuôi con:
- 2 2. Hậu quả pháp lý khi cha, mẹ bị tước quyền nuôi con là gì?
- 3 3. Thẩm quyền và thủ tục yêu cầu Tòa án tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
- 4 4. Những vướng mắc thực tế khi tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
- 5 5. Những lưu ý cần thiết khi giải quyết việc tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
1. Những trường hợp cha, mẹ bị tước quyền nuôi con:
Xuất phát từ tinh thần được ghi nhận trong Hiến pháp năm 2013, cha mẹ cần phải có trách nhiệm và nghĩa vụ nuôi dậy con cái trở thành những công dân tốt có ích cho xã hội, Nhà nước và xã hội không thừa nhận việc phân biệt đối xử giữa những người con trong gia đình với nhau.
Luật hôn nhân gia đình năm 2014 đã cụ thể hóa quy định này của Hiến pháp bằng quy định về quyền và nghĩa vụ của cha mẹ và con. Quyền, nghĩa vụ của cha mẹ và con trong gia đình theo Điều 69 của Luật hôn nhân gia đình năm 2014 gồm:
- Yêu thương con, tôn trọng ý kiến của con, còn phải có nghĩa vụ chăm sóc cho quá trình học tập và giáo dục để con có khả năng phát triển lành mạnh về cả thể chất, trí tuệ, đạo đức, tạo điều kiện thuận lợi cho người con trở thành người hiếu thảo trong gia đình và công dân có ích cho xã hội;
- Có trách nhiệm trông nom, chăm sóc, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của con chưa thành niên, con đã thành niên tuy nhiên bị mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động, đồng thời không có tài sản để tự nuôi chính bản thân mình;
- Có nghĩa vụ giám hộ hoặc đại diện theo quy định của Bộ luật dân sự năm 2015 đối với những đối tượng là con chưa thành niên hoặc con đã thành niên tuy nhiên bị mất năng lực hành vi dân sự;
- Không được phép thực hiện các hành vi phân biệt đối xử với các con trong gia đình dựa trên cơ sở về rối hoặc theo tình trạng hôn nhân của cha mẹ, không được lạm dụng sức lao động của con chưa thành niên hoặc con đã thành niên tuy nhiên bị mất năng lực hành vi dân sự hoặc con không có khả năng lao động, không được thực hiện các hành vi xúi giục hoặc ép buộc con cái làm việc trái quy định của pháp luật hoặc trái đạo đức xã hội.
Tuy nhiên trên thực tế, không phải cha mẹ nào cũng có quyền được trực tiếp nuôi dưỡng và giáo dục con cái. Trong một số trường hợp, cha mẹ bị tước quyền nuôi con theo quy định của pháp luật. Bởi quyền nuôi con gắn liền với quyền được sống trong môi trường an toàn và được chăm sóc đầy đủ. Việc tước quyền nuôi con chỉ được áp dụng khi thật sự cần thiết và có căn cứ rõ ràng nhằm ngăn ngừa hoặc chấm dứt hành vi gây hại cho trẻ em.
Theo khoản 1 Điều 85 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, cha mẹ có thể bị tước quyền nuôi con dưới 18 tuổi trong một số 04 trường hợp cụ thể sau đây:
- Cha mẹ bị kết án về tội danh xâm phạm về tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm hoặc danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có các hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, nuôi dưỡng và giáo dục con cái;
- Có hành vi phá tán tài sản của con;
- Có lối sống đồi trụy;
- Cha mẹ xúi giục, ép buộc con cái làm điều trái pháp luật, trái với đạo đức xã hội.
Tùy vào từng trường hợp khác nhau thì Tòa án có quyền tự mình hoặc theo yêu cầu của các cá nhân hoặc cơ quan, tổ chức khác để ra quyết định không cho cha mẹ trông nom, chăm sóc và giáo dục con cái, quản lý tài sản riêng của con hoặc không được phép là người đại diện theo pháp luật của con trong thời gian từ 01 năm đến 05 năm (khoản 2 Điều 85 Luật Hôn nhân gia đình 2014).
Cụ thể hóa các trường hợp cha, mẹ bị tước quyền nuôi con theo Điều 8 Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP như sau:
a. Cha mẹ bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý:
- Là trường hợp cha, mẹ bị Tòa án kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật về một trong các tội quy định tại Chương XIV Bộ luật Hình sự 2015 đối với con chưa thành niên với lỗi cố ý;
- Ví dụ: Cha, mẹ bị kết án bằng bản án có hiệu lực pháp luật về tội “Cố ý gây thương tích” quy định tại Điều 134 của Bộ luật Hình sự 2015 đối với con chưa thành niên.
b. Cha mẹ có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con:
- Là không thực hiện hoặc thực hiện không đúng, không đầy đủ nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền và lợi ích hợp pháp của con hoặc làm tổn hại đến sư phát triển toàn diện của con;
- Ví dụ: Cha, mẹ bỏ mặc con chưa thành niên tự sinh sống, không có điều kiện để tự nuôi mình dẫn đến con có hành vi trộm cắp tài sản.
c. Cha mẹ có hành vi phá tán tài sản của con:
- Là mua, bán, tặng cho, hủy hoại hoặc hành vi khác làm thiệt hại đến tài sản của con;
- Không xuất phát từ lợi ích của con.
- Ví dụ: Bán tài sản của con để phục vụ cho nhu cầu chi tiêu cá nhân.
d. Cha mẹ có lối sống đồi trụy:
- Là lối sống ăn chơi, tiêu khiển thấp hèn, xấu xa, hư hỏng và trái với thuần phong mỹ tục của dân tộc;
- Ví dụ: Cha, mẹ thực hiện hoạt động mại dâm.
e. Che mẹ có hành vi xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội:
- Là hành vi kích động, dụ dỗ, thúc đẩy, ép buộc bằng lời nói, cử chỉ hoặc bằng bất cứ hình thức nào dẫn đến con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội;
- Ví dụ: xúi giục, ép buộc dẫn đến con bỏ học, trộm cắp, lừa đảo, vận chuyển trái phép chất ma túy.
2. Hậu quả pháp lý khi cha, mẹ bị tước quyền nuôi con là gì?
2.1. Những hậu quả pháp lý khi bị tước quyền nuôi con:
- Mất quyền trực tiếp chăm sóc, nuôi dưỡng và giáo dục con: cha hoặc mẹ bị tước quyền sẽ không còn quyền quyết định liên quan đến đời sống hàng ngày, học tập, y tế và định hướng phát triển của trẻ.
- Mất quyền quản lý tài sản của con: nếu con có tài sản riêng (từ hoạt động thừa kế, tặng cho…) thì người bị tước quyền sẽ không còn quyền quản lý hoặc định đoạt tài sản đó. Quyền này sẽ được giao cho người trực tiếp nuôi hoặc người giám hộ hợp pháp (khoản 2 Điều 87 Luật Hôn nhân gia đình 2014);
- Các quyền khác liên quan đến con bị hạn chế hoặc chấm dứt:
+ Hạn chế quyền thăm nom con nếu việc thăm nom gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển của trẻ;
+ Không được đại diện cho con trong các giao dịch dân sự, tố tụng hoặc hành chính.
2.2. Cha mẹ bị tước quyền nuôi con có cần phải cấp dưỡng cho con không?
Điều 110 Luật Hôn nhân gia đình 2014 quy định: Cha, mẹ có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con chưa thành niên, con đã thành niên không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình trong trường hợp không sống chung với con hoặc sống chung với con nhưng vi phạm nghĩa vụ nuôi dưỡng con.
Khoản 3 Điều 87 Luật Hôn nhân gia đình 2014 quy định: Cha, mẹ đã bị Tòa án hạn chế quyền đối với con chưa thành niên vẫn phải thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng cho con.
Vì thế: Việc bị tước quyền nuôi con không làm chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng. Người bị tước quyền vẫn phải đóng góp chi phí nuôi dưỡng con theo quyết định của Tòa án.
3. Thẩm quyền và thủ tục yêu cầu Tòa án tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
3.1. Ai có quyền yêu cầu Tòa án tước quyền nuôi con của cha, mẹ?
Điều 86 Luật Hôn nhân gia đình 2014, nếu cha mẹ có hành vi phạm quy định của pháp luật hôn nhân gia đình thì các chủ thể sau đây có quyền yêu cầu Tòa án tước quyền nuôi con của cha mẹ đối với con chưa thành niên:
- Người thân thích;
- Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;
- Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;
- Hội liên hiệp phụ nữ.
Kết luận: Những cơ quan, tổ chức, cá nhân trên khi phát hiện ra những hành vi vi phạm của cha mẹ thì có quyền đề nghị các cơ quan nêu trên yêu cầu Tòa án hạn chế quyền của cha mẹ đối với con. Cha mẹ có thể bị hạn chế quyền đối với con từ 01 đến 05 năm tùy theo mức vi phạm. Khi đó, cha mẹ không được chăm sóc giáo dục, quản lý tài sản hay làm người đại diện cho con. Thời hạn này có thể được Tòa án xem xét rút ngắn.
3.2. Hồ sơ, tài liệu cần chuẩn bị khi yêu cầu Tòa án tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
Hồ sơ gồm các giấy tờ, tài liệu cơ bản sau:
- Đơn yêu cầu tước quyền nuôi con;
- Giấy khai sinh của trẻ;
- Tài liệu chứng minh căn cứ tước quyền: biên bản xử phạt, kết luận giám định thương tích, kết quả giám định tâm thần, bản án hình sự, biên bản xác minh của chính quyền địa phương…
- Giấy tờ tùy thân của người yêu cầu.
3.3. Trình tự giải quyết tại Tòa án khi tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
- Bước 1: Nộp hồ sơ tại Tòa án nhân dân khu vực nơi người bị yêu cầu tước quyền cư trú hoặc làm việc để giải quyết (Điều 35 và Điều 39 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015, sửa đổi năm 2025).
- Bước 2: Tòa án xem xét, nếu hồ sơ hợp lệ thì thụ lý và thông báo nộp tạm ứng án phí/lệ phí.
- Bước 3: Tòa án thu thập chứng cứ, tổ chức phiên họp/phiên tòa xét xử yêu cầu tước quyền nuôi con.
- Bước 4: Ra quyết định tước quyền nuôi con nếu đủ căn cứ theo quy định của Luật Hôn nhân gia đình.
4. Những vướng mắc thực tế khi tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
- Khó khăn trong việc cung cấp bằng chứng:
+ Một trong những thách thức lớn nhất trong quá trình tước quyền nuôi con là việc cung cấp bằng chứng rõ ràng và thuyết phục về hành vi vi phạm của cha hoặc mẹ;
+ Tuy nhiên những hành vi bạo lực, ngược đãi hoặc không thực hiện nghĩa vụ nuôi con đôi khi không dễ dàng được chứng minh, đặc biệt nếu không có sự can thiệp của bên thứ ba hoặc cơ quan chức năng.
- Tác động tâm lý đến trẻ:
+ Quyết định tước quyền nuôi con có thể ảnh hưởng lớn đến tâm lý của trẻ, đặc biệt khi trẻ đã gắn bó với người bị tước quyền nuôi dưỡng;
+ Trẻ em có thể cảm thấy bối rối, lo lắng hoặc mất niềm tin vào mối quan hệ gia đình. Điều này đòi hỏi Tòa án và các bên liên quan phải xử lý cẩn thận và đảm bảo rằng trẻ được hỗ trợ về mặt tâm lý.
- Mâu thuẫn gia đình:
+ Quyết định tước quyền nuôi con có thể làm gia tăng mâu thuẫn giữa cha mẹ và gia đình hai bên, gây ra những tác động tiêu cực đến sự ổn định của trẻ;
+ Khi một bên cảm thấy bị tước đoạt quyền lợi hoặc bị đối xử bất công, điều này có thể dẫn đến các tranh chấp pháp lý kéo dài và căng thẳng gia đình tăng cao.
- Thực hiện quyết định tước quyền nuôi con:
+ Trong một số trường hợp, người bị tước quyền nuôi con có thể không đồng ý với Quyết định của Tòa án và tìm cách cản trở việc thực hiện Quyết định này;
+ Điều này gây khó khăn cho quá trình chuyển giao quyền nuôi con và có thể kéo dài thời gian giải quyết tranh chấp.
5. Những lưu ý cần thiết khi giải quyết việc tước quyền nuôi con của cha, mẹ:
- Lợi ích của trẻ là ưu tiên hàng đầu:
+ Quyết định tước quyền nuôi con luôn phải dựa trên nguyên tắc đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ;
+ Tòa án cần phải xem xét kỹ lưỡng mọi yếu tố để đảm bảo rằng trẻ được sống trong môi trường an toàn, ổn định và có thể phát triển toàn diện về mặt thể chất, tinh thần và đạo đức.
- Thu thập bằng chứng thuyết phục:
+ Khi yêu cầu tước quyền nuôi con của cha hoặc mẹ, việc cung cấp bằng chứng là vô cùng quan trọng;
+ Các bên liên quan cần phải thu thập các tài liệu, chứng cứ cụ thể như báo cáo của cơ quan chức năng, bệnh viện… hoặc các nhân chứng để thuyết phục Tòa án rằng việc tước quyền nuôi con là vô cùng cần thiết.
- Hỗ trợ tâm lý cho trẻ:
+ Trong quá trình giải quyết tranh chấp quyền nuôi con, việc đảm bảo tâm lý của trẻ được ổn định và không bị tổn thương là rất quan trọng;
+ Cha mẹ và Tòa án cần phải đảm bảo rằng trẻ được hỗ trợ tâm lý trong suốt quá trình này và đồng thời duy trì mối quan hệ tình cảm giữa con cái và cả hai bên cha mẹ (nếu có thể).
- Giải quyết tranh chấp một cách hòa giải:
+ Tước quyền nuôi con là biện pháp pháp lý nghiêm trọng và có thể dẫn đến những mâu thuẫn gia đình không mong muốn;
+ Các bên nên ngồi lại nói chuyện và cố gắng giải quyết tranh chấp một cách hòa giải thiện chí (nếu có thể) để tránh tác động tiêu cực đến trẻ em và gia đình.
THAM KHẢO THÊM:
