Phản xạ là gì? Hãy lấy một vài ví dụ cụ thể về phản xạ?

1. Phản xạ là gì? 

Phản xạ là một hành động không cần suy nghĩ mà cơ thể thực hiện khi gặp phải một kích thích nào đó. Ví dụ, khi bạn chạm vào một vật nóng, bạn sẽ rút tay ra ngay lập tức. Đó là phản xạ bảo vệ cơ thể khỏi bị bỏng. Phản xạ có vai trò quan trọng trong việc duy trì sự sống và thích ứng với môi trường. Phản xạ được điều khiển bởi hệ thần kinh, bao gồm não, tủy sống và các dây thần kinh. Phản xạ có thể được huấn luyện và cải thiện bằng cách tập luyện và luyện tập.

Một số ví dụ cụ thể về phản xạ là:

– Phản xạ giật tay khi chạm vào một vật nóng. Đây là phản xạ bảo vệ, giúp tránh bị bỏng.

– Phản xạ nháy mắt khi có bụi bay vào mắt. Đây là phản xạ bảo vệ, giúp loại bỏ các tác nhân gây kích ứng cho mắt.

– Phản xạ hắt hơi khi có kích thích ở mũi. Đây là phản xạ điều chỉnh, giúp thông thoáng đường hô hấp.

– Phản xạ co cơ khi lạnh. Đây là phản xạ thích nghi, giúp tăng nhiệt độ cơ thể.

– Phản xạ chớp mắt khi có ánh sáng chói. Đây là phản xạ thích nghi, giúp bảo vệ võng mạc khỏi bị tổn thương.

2. Các loại phản xạ:

2.1. Phản xạ có điều kiện:

Phản xạ có điều kiện là thuật ngữ dùng để chỉ loại phản xạ chỉ có thể xảy ra sau khi cá thể đã trải qua quá trình học tập, rèn luyện và có kinh nghiệm. Đây là một loại phản xạ được xây dựng trong quá trình sống và có tính chất luyện tập cao.

Phản xạ có điều kiện được hình thành dựa trên phản xạ không điều kiện, tức là những phản xạ tự nhiên, bẩm sinh của cơ thể. Khi một kích thích ban đầu (kích thích không điều kiện) kết hợp với một kích thích khác (kích thích trung gian) nhiều lần, kích thích trung gian sẽ trở thành kích thích có điều kiện và gây ra phản ứng có điều kiện.

Ví dụ về phản xạ có điều kiện là khi một con chó được huấn luyện để phản ứng bằng cách sủa khi nghe thấy tiếng chuông. Ban đầu, con chó không có phản ứng tự nhiên với tiếng chuông, nhưng sau khi nhiều lần nghe tiếng chuông được kết hợp với việc cho ăn, con chó sẽ phản ứng bằng cách sủa khi nghe thấy tiếng chuông. Trong trường hợp này, phản xạ sủa của con chó đã được hình thành thông qua quá trình học tập và rèn luyện.

Phản xạ có điều kiện thường được nghiên cứu và áp dụng trong lĩnh vực tâm lý học, huấn luyện động vật và giáo dục.

2.2. Phản xạ không có điều kiện:

Phản xạ không có điều kiện là một loại phản xạ tự nhiên, không cần trải qua quá trình học tập, rèn luyện hay có kinh nghiệm. Đây là những phản xạ tự động xảy ra ngay khi chúng ta gặp phải một tác nhân kích thích cụ thể. Phản xạ không có điều kiện phụ thuộc vào tác nhân kích thích và bộ phận cảm thụ bị kích thích. Có thể nói đây là một mối liên kết ràng buộc vĩnh viễn giữa con người và môi trường xung quanh.

Ví dụ về phản xạ không có điều kiện là khi chúng ta nhảy lên khi bị kẹt một cọng lông nhện trên da, hoặc khi chúng ta nhắm mắt tự động khi có ánh sáng mạnh chiếu vào mắt. Những phản xạ này xảy ra tự động và không cần sự điều khiển từ ý thức.

Phản xạ không có điều kiện là một phần quan trọng của hệ thống phản xạ cơ thể, giúp bảo vệ và duy trì sự sống của chúng ta.

3. Vai trò của phản xạ cơ thể:

Phản xạ cơ thể đóng vai trò quan trọng trong hệ thống thần kinh của chúng ta. 

– Bảo vệ cơ thể: Phản xạ giúp bảo vệ cơ thể khỏi các tác động có hại từ môi trường bên ngoài. Ví dụ, khi bạn chạm vào một vật nóng, phản xạ sẽ kích hoạt một phản ứng tự động để bạn rút tay ra khỏi vật nóng đó, tránh gây cháy nám.

– Điều chỉnh cân bằng: Phản xạ cơ thể giúp duy trì cân bằng và vị trí của cơ thể. Ví dụ, khi bạn mất cân bằng, phản xạ sẽ kích hoạt các cơ chế để bạn tự động điều chỉnh và giữ thăng bằng.

– Điều chỉnh hoạt động cơ bản: Phản xạ cơ thể giúp điều chỉnh các hoạt động cơ bản như hô hấp, nhịp tim, tiêu hóa và tiết niệu. Các phản xạ này xảy ra tự động và không cần sự điều khiển từ ý thức.

– Truyền tải thông tin: Phản xạ cơ thể giúp truyền tải thông tin từ các giác quan đến não bộ và từ não bộ đến các cơ và tế bào khác trong cơ thể. Điều này cho phép chúng ta nhận biết và phản ứng với các tác động từ môi trường xung quanh.

– Điều chỉnh hoạt động cơ học: Phản xạ cơ thể giúp điều chỉnh hoạt động cơ học của cơ bắp và các cơ quan khác trong cơ thể. Ví dụ, khi bạn chạm vào một vật cứng, phản xạ sẽ kích hoạt các cơ chế để cơ bắp co lại và tạo ra một phản ứng vật lý như giật mình.

Tóm lại, phản xạ cơ thể đóng vai trò quan trọng trong bảo vệ, điều chỉnh và phản ứng với môi trường xung quanh.

4. Cơ chế phản xạ:

Cơ chế phản xạ là quá trình mà cơ thể phản ứng tự động với một kích thích từ môi trường bên ngoài hoặc bên trong cơ thể thông qua hệ thần kinh. Cơ chế phản xạ bao gồm các bước sau:

– Cơ quan thụ cảm: Đây là phần của cơ thể có nhiệm vụ cảm nhận kích thích từ môi trường. Các phân tử cảm thụ có thể nằm trên da, bề mặt da, các cơ quan cảm giác như mắt, tai, mũi, v.v., và cả trên bề mặt các mạch máu, dây thần kinh, cơ quan nội tạng.

– Dây thần kinh cảm giác: Sau khi kích thích được cảm nhận, thông tin về kích thích này được truyền qua dây thần kinh cảm giác hoặc dây thần kinh thực vật đến trung tâm thần kinh.

– Trung tâm thần kinh: Trung tâm thần kinh là nơi xử lý thông tin từ dây thần kinh truyền vào. Nó có thể là một phần của não hoặc các cụm thần kinh khác nhau trong cơ thể, tùy thuộc vào loại phản xạ và kích thước của nó. Sau khi thông tin đã được xử lý, dây thần kinh truyền ra sẽ đưa lệnh hoặc tín hiệu đi đến bộ phận đáp ứng.

– Dây thần kinh vận động: Dây thần kinh này dẫn truyền xung thần kinh từ trung tâm thần kinh đến bộ phận đáp ứng.

– Bộ phận đáp ứng: Bộ phận này có thể là cơ hoặc tuyến, và nó thực hiện hành động hoặc tiết ra chất dẻo (như dịch tiêu hóa). Bộ phận này thực hiện hành động cần thiết để đáp ứng với kích thích ban đầu.

Phản xạ có hai loại chính là phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện. Phản xạ không điều kiện là loại phản xạ tự nhiên xảy ra mà không cần học hay luyện tập. Ví dụ như rụt tay lại khi chạm vào cốc nước nóng, run khi trời lạnh, hay hắt hơi khi có bụi vào mũi. Phản xạ có điều kiện là loại phản xạ mà cơ thể học được thông qua kinh nghiệm và luyện tập. Ví dụ như việc lái xe, chơi nhạc cụ, hay nói tiếng Anh. Phản xạ có điều kiện được hình thành do sự liên hệ giữa hai loại kích thích: kích thích không điều kiện (kích thích tự nhiên gây ra phản ứng) và kích thích có điều kiện (kích thích ban đầu không gây ra phản ứng nhưng sau khi liên hệ với kích thích không điều kiện sẽ gây ra phản ứng). Ví dụ nổi tiếng về phản xạ có điều kiện là thí nghiệm của nhà khoa học Nga Ivan Pavlov với chó. Khi chó nhìn thấy thức ăn (kích thích không điều kiện), dạ dày chó tiết ra dịch vị (phản ứng không điều kiện). Khi Pavlov gõ chuông (kích thích có điều kiện) trước khi cho chó ăn, sau một thời gian, chó sẽ tiết ra dịch vị (phản ứng có điều kiện) khi nghe tiếng chuông mà không cần nhìn thấy thức ăn.

Cơ chế phản xạ có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ và điều hòa các chức năng sinh lý của cơ thể, giúp cơ thể thích nghi với môi trường xung quanh và phát triển các kỹ năng sống. Cơ chế phản xạ cũng liên quan đến các quá trình hóa tổ chức, hóa học, điện sinh lý và tiến hóa của hệ thần kinh.