Trong pháp luật hình sự, phòng vệ chính đáng được ghi nhận như một quyền quan trọng, cho phép cá nhân tự bảo vệ mình, người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, xã hội. Tuy nhiên, việc phòng vệ phải nằm trong giới hạn cần thiết và tương xứng với mức độ nguy hiểm của hành vi tấn công. Dưới đây là quy định về Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng.
Mục lục bài viết
- 1 1. Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng được hiểu như thế nào?
- 2 2. Cấu thành tội phạm của Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
- 3 3. Khung hình phạt của Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
- 4 4. Phân biệt với một số tội danh khác có liên quan:
- 5 5. Bản án điển hình về Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
1. Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng được hiểu như thế nào?
Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng được hiểu là hành vi cố ý tước đoạt tính mạng của người khác khi thực hiện quyền phòng vệ chính đáng của mình nhưng đã vô tình vượt quá giới hạn của quyền phòng vệ chính đáng đó. Tội giết người do thực hiện hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là tội phạm thuộc nhóm các Tội danh cố ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe của người khác nên cũng mang các dấu hiệu chung của Tội giết người (Điều 123 Bộ luật Hình sự 2015).
Tuy nhiên, ngoài việc có dấu hiệu chung của Tội giết người, Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng còn có dấu hiệu riêng biệt, là hành vi mang đặc điểm của quyền phòng vệ chính đáng nhưng đã vượt quá giới hạn cần thiết để ngăn chặn hành vi xâm phạm. Sự vượt quá giới hạn cần thiết đó đã chuyển hóa hành vi phòng vệ chính đáng thành hành vi phạm tội.
Căn cứ theo quy định tại khoản 1 điều 22 Bộ luật Hình sự năm 2015 có quy định về phòng vệ chính đáng như sau: Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên. Phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
Đồng thời, khoản 2 Điều 22 của Bộ luật Hình sự năm 2015 có quy định về vấn đề vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng như sau: Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại. Người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự
Từ những điều luật nêu trên, có thể đưa ra khái niệm về tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
“Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi của người có năng lực trách nhiệm hình sự, cố tình tước đoạt trái pháp luật tính mạng của người đang có hành vi xâm phạm quyền hoặc lợi ích hợp pháp chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức; hậu quả chết người xảy ra rõ ràng quá mức cần thiết không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi vi phạm.”
2. Cấu thành tội phạm của Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
2.1. Khách thể:
Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội gồm 02 tội là tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng và tội giết người do vượt quá mức cần thiết khi bắt người phạm tội.
Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có khách thể là:
- Quyền sống;
- Quyền được Nhà nước bảo hộ về tính mạng của con người.
2.2. Mặt khách quan:
Hành vi khách quan của tội phạm là giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Người thực hiện hành vi phòng vệ có chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại dẫn đến hậu quả đặc biệt nghiêm trọng là chết người.
2.3. Mặt chủ thể:
Chủ thể của tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội là người nào từ đủ 16 tuổi trở lên, có năng lực trách nhiệm hình sự.
2.4. Mặt chủ quan:
Chủ thể của tội phạm thực hiện hành vi giết người do lỗi vô ý. Có thể là:
- Lỗi vô ý do quá tự tin;
- Hoặc vô ý do cẩu thả.
Người phạm tội có động cơ phòng vệ chính đáng hoặc bắt giữ người phạm tội. Đây hoàn toàn là động cơ tốt, bảo vệ lợi ích của bản thân, của người khác hoặc của Nhà nước, cơ quan, tổ chức.
Người phạm tội hoàn toàn nhận thức được hậu quả chết người có thể xảy ra những vẫn tự tin rằng mình có thể khống chế được tình hình hoặc do lỗi cẩu thả, chủ quan cho rằng hậu quả chết người sẽ không xảy ra; hoặc cũng có trường hợp người phạm tội dù không mong muốn hậu quả xảy ra nhưng vẫn có ý thức bỏ mặc để hậu quả xảy ra.
3. Khung hình phạt của Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
Điều 126 Bộ luật Hình sự quy định 02 khung hình phạt đối với trường hợp này:
Khung 1: khung hình phạt phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm đối với trường hợp:
- Giết 01 người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
- Theo Điều 9 Bộ luật Hình sự 2015, người phạm tội bị xử phạt theo khung này thuộc loại tội ít nguy hiểm.
Khung 2: khung hình phạt phạt tù từ 02 năm đến 05 năm đối với trường hợp:
- Giết từ 02 người trở lên do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội;
- Theo Điều 9 Bộ luật Hình sự 2015, người phạm tội bị xử phạt theo khung này thuộc loại tội nguy hiểm.
4. Phân biệt với một số tội danh khác có liên quan:
4.1. Phân biệt với Tội Cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
| Tiêu chí | Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng (Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015) | Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng (Điều 136 Bộ luật Hình sự 2015) |
| Khách thể | Xâm phạm đến quyền sống của người khác | Xâm phạm đến quyền được bảo hộ sức khỏe của người khác |
| Hậu quả | Hậu quả chết người là hậu quả bắt buộc. | Gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe của người khác. Hậu quả chết người không bắt buộc. |
| Khung hình phạt | Khung 1: Phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm đối với người giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. Khung 2: Phạm tội đối với 02 người trở lên, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm | Khung 1: Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm. Khung 2: Phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm: + Đối với 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%; + Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên. Khung 3: Phạt tù từ 01 năm đến 03 năm với trường hợp: + Phạm tội dẫn đến chết người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe cho 02 người trở lên mà tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên. |
4.2. Phân biệt với Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ:
Tiêu chí | Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội | Tội làm chết người trong khi thi hành công vụ
|
Chủ thể | Người từ đủ 16 tuổi trở lên và thực hiện hành vi phòng vệ chính đáng nhưng vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng theo Điều 22 Bộ luật Hình sự 2015. | Người đang thi hành công vụ.
|
Mặt khách quan | Hoàn cảnh phạm tội: Có hành vi tấn công đang diễn ra. Hành vi khách quan: Là hành vi tước bỏ tính mạng của người khác do việc thực hiện hành vi phòng vệ để chống trả lại người đang có hành vi tấn công nhưng vượt quá giới hạn cần thiết.
| Hoàn cảnh phạm tội: Tội phạm xảy ra khi can phạm đang thi hành công vụ. Hành vi khách quan: Hành vi dùng vũ lực ngoài những trường hợp pháp luật cho phép tức là sử dụng vũ lực (chủ yếu là sử dụng súng, công cụ hỗ trợ) không tuân thủ quy định của pháp luật. Hành vi của nạn nhân: Nạn nhân có hành vi vi phạm pháp luật khác (ngoài những trường hợp hành vi tấn công của nạn nhân hiện tại) như không chấp hành hiệu lệnh của cảnh sát giao thông. |
Cơ sở pháp lý | Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015. | Điều 127 Bộ luật Hình sự 2015. |
4.3. Phân biệt với Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh:
Tiêu chí | Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội | Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh |
Cơ sở pháp lý | Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015. | Điều 125 Bộ luật Hình sự 2015. |
Khái niệm | Là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại; và phải chịu trách nhiệm hình sự. | Là người dù chịu sự tác động mạnh mẽ về mặt tâm lý nhưng khả năng nhận thức vẫn còn, nghĩa là khả năng kiềm chế và điều khiển hành vi của họ không hoàn toàn bị triệt tiêu. Thực hiện hành vi phạm tội trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh có nguyên nhân xuất phát từ phía người bị hại. Đây là một trong những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự |
Trạng thái kích động | Có thể bị kích động về tinh thần, nhưng cũng có thể không bị kích động về tinh thần. | Trạng thái tinh thần của người phạm tội phải ở trạng thái bị kích động. |
Đặc trưng | Phải là hành vi chống trả vượt quá mức cần thiết. | Trạng thái tinh thần bị kích động mạnh là nhân tố chính làm giảm đi đáng kể khả năng tự chủ và điều khiển hành vi của mình chứ không phải mất hẳn khả năng đó và kết quả là hành vi phạm tội xảy ra. |
Các yếu tố cấu thành | Về phía nạn nhân: Là người đang có hành vi xâm phạm đến các lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, của cá nhân người phòng vệ hoặc của người khác. Hành vi xâm phạm này phải là hành vi có tính chất nguy hiểm đáng kể. Mức độ đáng kể ở đây là tuỳ thuộc vào tính chất quan trọng của quan hệ xã hội bị xâm phạm. Về phía người phòng vệ: Gây thiệt hại tính mạng hoặc sức khỏe về cho người có hành vi xâm phạm. Hành vi chống trả vượt quá mức cần thiết: Là việc phòng vệ chống trả quá mức cần thiết không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi xâm hại thì hành vi đó đã vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng. | Trạng thái tinh thần của người phạm tội phải ở trạng thái bị kích động: là người không còn nhận thức đầy đủ về hành vi của mình như lúc bình thường, nhưng chưa mất hẳn khả năng nhận thức. Trạng thái này chỉ xảy ra trong chốc lát, sau đó tinh thần của họ trở lại bình thường như trước. Phải có hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác. Hành vi trái pháp luật của người bị hại hoặc người khác phải là nguyên nhân làm cho người phạm tội bị kích động mạnh về tinh thần. |
5. Bản án điển hình về Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng:
5.1. Bản án số 41/2022/HS-ST ngày 26/07/2022 của Toà án nhân dân tỉnh Phú Thọ:
- Nội dung vụ án:
Ngày 07/01/2022, anh Nguyễn Mạnh H – chồng cũ của chị Nguyễn Thị Như Q (hai người đã ly hôn năm 2021) mang theo 1 con dao, 1 thanh kim loại, 1 đầu bọc nhựa (dụng cụ mài dao), 1 chiếc xà cầy đi đên phòng trọ của chị Q và giấu tại đây. Ngày 13/1/2022, anh H gặp chị Q đang đi cùng 2 nam thanh niên là anh Đào Tiến C và người khác tại quán ăn ở thành phố V.
Anh H và chị Q có lời qua tiếng lại với nhau do anh H ghen tuông, sau đó anh H quay về phòng trọ chị Q, trốn trên gác xép nhà vệ sinh để kiểm tra xem chị Q có đưa ai về ngủ chung không, lấy con dao mà H đã để lại từ trước. Khoảng 1 giờ 20 phút cùng ngày, chị Q và anh C về phòng trọ của chị Q, anh H và chị Q tiếp tục to tiếng với nhau, chị Q nắm cổ áo anh H và đẩy ra khỏi phòng.
H vừa đi ra khỏi dãy trọ vừa chửi chị Q. Lúc này, anh C lấy thanh kim loại mà H để lại đuổi theo H, H thấy vậy bỏ chạy được khoảng 20m thì thấy C đuổi sát phía sau mình. C đuổi kịp H, dùng thanh kim loại đánh liên tiếp về phía H, H đứng quay mặt lại, cầm dao tay trái đâm về phía C và khua ngang trước mặt để C không lao vào đánh mình.
C tiến đến và vụt vào tay H, H bỏ chạy, vừa chạy vừa khua dao nên ngã ngửa xuống đất. C tiếp tục lao vào đánh H, vụt trúng khuỷu tay trái của H làm gãy chuôi thanh kim loại. H lúc nào cầm dao đâm anh C 2 nhát rồi bỏ chạy về quán ăn của anh trai H và để lại con dao ở bếp. Anh C được kết luật là chết do mất máu.
Tại Kết luận giám định pháp y tử thi số 165/PC09-PY ngày 20/01/2022, nguyên nhân chết của Đào Tiến C được kết luận là mất máu do vết thương thấu ngực gây rách thủng thủy trên phổi trái, cơ chế hình thành vết thương vùng ngực là do vật sắc, nhọn gây nên.
- Toà án cấp sơ thẩm nhận định:
Tại phiên toà, bị cáo Nguyễn mạnh H đã khai nhận hành vi phạm tội của mình đúng với nội dung bản cáo trạng của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Phú Thọ. Lời khai của bị cáo phù hợp với thời gian, địa điểm xảy ra vụ án và các vật chứng thu được.
Từ đó, có đủ cơ sở để kết luận, khoảng 1 giờ 20 phút ngày 13/01/2021, tại khu vực phòng trọ của chị Nguyễn Thị Như Q, anh C đã dồn đuổi và dùng thanh kim loại đánh H, sau đó H đã sử dụng dao đâm anh C làm anh C tử vong là chống trả hành vi của anh C quá mức cần thiết.
Qua đó, hành vi của H đã cấu thành tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” theo quy định tại khoản 1 Điều 126 Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017.
- Toà án cấp sơ thẩm quyết định:
Nguyễn Mạnh H phạm tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” với hình phạt 15 tháng tù.
5.2. Bản án số 197/2019/HS-ST ngày 12/06/2019 của TAND Thành phố Hồ Chí minh:
- Nội dung vụ án:
Khoảng 01 giờ ngày 22/10/2018, Tsen Vĩnh H và Nguyễn Văn H tới quán của Trần Đức T gây sự. Sau vài lời qua tiếng lại, H tác động vật lý với T, cùng lúc H lấy con dao chặt thịt xông vào tham gia đánh T cùng H. H tiếp tục lao vào dùng tay và chân kẹp cổ T, T chụp lấy con dao đâm vào vai và đùi H gây thương tích và bị H đẩy ngã về hướng H.
T giằng co với 2 người và chụp được con dao, dâm vào sườn phải của H. H và H lên xe bỏ đi được 75m thì H bị ngã xuống đường bất tỉnh và tử vong trước khi đến bệnh viện. 5 giờ 50 phút ngày 22/10/2018 T đầu thú.
Kết luận giám định pháp y tử thi số 921-18/KLGĐ-PY ngày 20/12/2018 của Phòng Kỹ thuật Hình sự Công an Thành phố Hồ Chí Minh kết luận Tsen Vĩnh H chết do sốc mất máu không hồi phục do vết thương đâm thủng gan, đứt tĩnh mạch của ngoài gan, đứt cuống túi mật và thủng động mạch bụng. Nồng độ cồn trong máu 139,89mg/100ml.
- Toà án cấp sơ thẩm nhận định:
Qua quá trình điều tra và tại phiên toà, xét thấy hành vi của bị cáo xuất phát từ hành vi của người bị hại là Tsen Vĩnh H và đối tượng Nguyễn Văn H gây thương tích cho bị cáo. Như vậy, xuất phát từ hành vi người bị hại Tsen Vĩnh H và đối tượng Nguyễn Văn H dùng tay, chân, dao tấn công, gây thương tích cho bị cáo nên buộc bị cáo Trần Đức T đã giật dao đâm nạn nhân 01 nhát, hậu quả làm nạn nhân tử vong.
Do đó, Trần Đức T được định tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” theo quy định tại Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung 2017. Khi lượng hình, Hội đồng xét xử nhận thấy bị cáo có một số tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự dựa theo các tình tiết được quy định tại điểm b, s Khoản 1, Khoản 2 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015, cần cân nhắc chiếu cố hình phạt cho bị cáo.
- Toà án cấp sơ thẩm quyết định:
Trần Đức T phạm tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” và bị xử phạt 1 năm 3 tháng tù.
5.3. Bản án số 07/2018/HSST ngày 08/02/2018 của Toà án nhân dân tỉnh Hoà Bình:
- Nội dung vụ án:
Khoảng 11 giờ ngày 29/4/2017, Bùi Văn A tổ chức sinh nhật cho em gái tại quán Karaoke Toản Club, Hoà Bình. A khi thanh toán thì gặp E cũng đi hát tại đây, chào hỏi E vài ba câu thì E về phòng hát tiếp cùng B, C và D. Sau đó vài phút, B, C và D ra ngoài thì gặp A đang chuẩn bị về, ba người xông vào đánh A, A rút con dao trong túi quần ra và đâm khua về phía trước nhằm mục đích để những người kia dừng đánh A lại nhưng lại trúng vào người B và C.
C xông đến giằng con dao rồi ném qua bờ rào, A bỏ chạy rồi lên xe máy được Bùi Văn X chở về nhà. E khi ra ngoài thấy đánh nhau đã can ngăn nhưng không được, sau khi thấy A bỏ chạy thì liền chở B và C đi bệnh viện cấp cứu. B tử vong tại bệnh viện còn C được chuyển đến Bệnh viện đa khoa tỉnh Ninh Bình để tiếp tục điều trị.
Tại Bản kết luận giám định pháp y số 83/GĐPY ngày 03/05/2017 của Phòng Kỹ thuật Hình sự (PC54) Công an tỉnh Hòa Bình có kết luận nạn nhân Bùi Văn B chết do sốc mất máu cấp.
Tại Bản kết luận giám định pháp y về thương tích số 80/PY-GĐTT, ngày 24/05/2017 và 87/PY-GĐTT ngày 31/05/2017 của Trung tâm pháp y tỉnh Hòa Bình xác định Bùi Văn C bị tổn thương cơ thể do thương tích gây nên hiện lại là 09%, Bùi Văn A là 12%.
- Toà án cấp sơ thẩm nhận định:
Bị cáo Bùi Văn A khai nhận toàn bộ hành vi phạm tội như nội dung bản cáo trạng. Lời khai của bị cáo tại phiên toà thống nhất với lời khai của bị cáo khi điều tra, phù hợp với các lời khai khác. Như vậy, có đủ cơ sở kết luận vào chiều ngày 29/04/2017, nhóm Bùi Văn B gồm Bùi Văn B, Bùi Văn C và Bùi Văn D đã vô cơ dùng chân tay không và đá tấn công liên tiếp vào người Bùi Văn A.
Mặc dù Bùi Văn A có né tránh, bỏ chạy nhưng nhóm của Bùi Văn B vẫn liên tục dùng tay chân đấm đá, Bùi Văn A đã dùng dao để khua cảnh báo nhưng nhóm của B không dừng lại. A dùng dao đâm B làm B bị thương hậu quả là chết do mất máu cấp; việc A sử dụng dao để phòng vệ là vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng, hậu quả của hành vi đã gây tử vong một người.
Trong quá trình điều tra và tại phiên toà, bị cáo đều thành khẩn khai báo, ăn năn hối cải về hành vi phạm tội của mình cũng như đã tích cực bồi thường cho gia đình bị hại nên được cân nhắc xem là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Hành vi của bị cáo đủ yếu tố cấu thành tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” theo khoản 1 Điều 96 BLHS.
- Toà án cấp sơ thẩm quyết định:
Bùi Văn A phạm tội “Giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng” và xử phạt 09 tháng 09 ngày tù.
THAM KHẢO THÊM:
