Phân tích Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh (Phạm Đình Hổ)

1. Dàn ý phân tích đoạn trích Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh:

Mở bài:

• Giới thiệu khái quát về tác phẩm “Vũ Trung tùy bút” của Phạm Đình Hổ, một tập tùy bút nổi tiếng với những ghi chép chân thực, tỉ mỉ về xã hội phong kiến cuối thế kỷ XVIII.
• Đưa ra đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh”, một trong những phần nổi bật của tác phẩm, thể hiện rõ nét cuộc sống xa hoa, lộng hành của chúa Trịnh Sâm và bọn quan lại thời bấy giờ.

Thân bài:

• Thói ăn chơi xa hoa và vô độ của chúa Trịnh Sâm

+ Chúa Trịnh Sâm đã cho xây dựng nhiều công trình đình đài, cung điện tại các địa điểm như “phủ Tây Hồ, núi Dũng Thúy, núi Trầm”, chỉ để thỏa mãn những thú vui chơi cá nhân và thích ngắm đèn đuốc.

+ Việc xây dựng này không chỉ là sự lãng phí nguồn lực quốc gia mà còn tạo ra gánh nặng lớn đối với nhân dân, khi mọi chi phí đều được trưng thu từ tiền bạc của dân chúng.

+ Chúa thường xuyên tổ chức các cuộc vui chơi xa xỉ tại bờ Tây Hồ, với tần suất “mỗi tháng ba bốn lần”, huy động nhiều người tham gia, từ binh lính, nhạc công cho đến người phục vụ, biến những cuộc vui này thành một chợ phiên lố bịch, giả dối và tốn kém.

+ Ông thu gom hết những loài “trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch” trong dân gian để làm đẹp cho phủ chúa và vì mục đích đó, đã điều động một lượng lớn nhân lực để thực hiện công việc này, gây tổn hao tiền của và sức lực của dân chúng.

+ Phạm Đình Hổ ghi chép tỉ mỉ những thú vui phung phí của chúa Trịnh Sâm, mặc dù không trực tiếp phê phán, nhưng vẫn tạo nên một bức tranh hiện thực sinh động, thể hiện sự sụp đổ dần dần của vương triều.

• Sự nhũng nhiễu của đám quan lại dưới quyền

+ Những thú vui hưởng lạc của chúa Trịnh Sâm đã tạo điều kiện cho đám quan lại dưới quyền nịnh bợ, lộng hành và nhũng nhiễu dân chúng.

+ Dưới danh nghĩa “phụng thủ”, bọn chúng bày trò cướp đoạt trắng trợn các “chậu hoa cây cảnh, chim tốt khướu hay” từ tay người dân, tạo ra nỗi sợ hãi và bất mãn trong xã hội.

+ Chúng dùng mưu mẹo, dọa dẫm dân chúng, lợi dụng cơ hội để vơ vét của cải làm của riêng hoặc bắt ép dân phải bỏ tiền để chúng bỏ qua.

+ Tác giả cũng kể lại câu chuyện từ chính gia đình mình, khi cây lê cao và hai cây lựu quý giá buộc phải chặt bỏ vì không muốn gặp rắc rối với bọn quan lại tham lam.

+ Qua những câu chuyện này, Phạm Đình Hổ kín đáo bày tỏ sự phê phán đối với thói ăn chơi phung phí của vua chúa và bày tỏ lòng cảm thông với những nỗi khổ của người dân thời đó.

Kết bài:

• Tác phẩm sử dụng lối ghi chép chân thực, cụ thể và sống động, tạo nên một bức tranh rõ nét về cuộc sống xa hoa của vua chúa và thói nhũng nhiễu của đám quan lại.
• Phạm Đình Hổ miêu tả hiện thực một cách tỉ mỉ, đồng thời khéo léo bộc lộ cảm xúc của mình, vừa phê phán vừa đồng cảm với nỗi khổ của người dân.
• Đoạn trích mang giá trị nghệ thuật cao và giá trị hiện thực sâu sắc, phản ánh một giai đoạn đầy biến động của lịch sử Việt Nam.

2. Phân tích đoạn trích Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh hay nhất:

Tác phẩm “Vũ Trung tùy bút” của Phạm Đình Hổ bao gồm tám mươi tám câu chuyện ngắn ghi lại một cách ngẫu nhiên, không theo trình tự, về các lễ nghi, phong tục cùng những sự kiện xảy ra trong xã hội những năm đầu thời Nguyễn. Trong đó, đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” là một phần được chọn lọc từ tập sách chữ Hán này. Mặc dù ngắn gọn, nhưng đoạn trích đã tái hiện một cách chân thực, cụ thể và sống động về những thú vui xa hoa, hưởng thụ của vua chúa cũng như sự nhũng nhiễu của quan lại dưới triều đại Lê Trịnh. Qua đó, Phạm Đình Hổ đã lên án, tố cáo một xã hội thối nát từ gốc rễ, khiến cho cuộc sống của dân chúng trở nên bất ổn.

Đoạn trích bắt đầu bằng ngòi bút chân thực, không cầu kỳ của Phạm Đình Hổ, giúp người đọc hình dung về cuộc sống xa hoa và những thú vui đắt đỏ của chúa Trịnh Sâm cùng với các quan lại hầu cận. Là một vị chúa, Trịnh Sâm lẽ ra phải chăm lo đến triều chính và giải quyết các vấn đề quốc gia nhưng thay vì thế, ông chỉ mải mê tận hưởng cuộc sống xa xỉ và lãng phí. Chúa Trịnh cho xây dựng đền đài, cung điện ở bờ Tây Hồ chỉ để phục vụ cho những chuyến vui chơi của mình. Việc “xây dựng đình đài” và cung điện liên tục ấy không gì ngoài mục đích thỏa mãn thú vui chơi đèn đuốc, “đi chơi ngắm cảnh đẹp”. Không chỉ ở Tây Hồ, chúa còn xây dựng nhiều nơi khác mà ông thường lui tới như núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy. Những công trình này đã tiêu tốn không ít công sức và tiền của của người dân nghèo.

Phạm Đình Hổ cũng đặc biệt mô tả chi tiết một cuộc dạo chơi của chúa tại phủ Tây Hồ. Khi đến đây, chúa Trịnh Sâm thường “ngự ở li cung”, binh lính thì “dàn hầu vòng quanh bốn mặt hồ”, còn các quan lại và nội thần “đều bịt khăn, mặc áo đàn bà, bày bách hóa quanh hồ bán”. Mỗi khi thuyền chúa đến đâu, lại có những kẻ đại thần ghé vào hàng quán mua đồ “như ở cửa hàng trong chợ”. Dưới bóng cây hay trên gác chuông chùa Trấn Quốc, những nhạc công phải tấu nhạc để mua vui. Thật đáng ngạc nhiên khi những cuộc vui chơi lố lăng, giả dối này lại diễn ra tới “ba bốn lần” mỗi tháng, tiêu tốn không ít tiền của.

Bằng ngòi bút khách quan và chân thực, Phạm Đình Hổ đã vẽ nên bức tranh về cuộc sống xa hoa, lố lăng, giả dối của vua chúa và quan lại thời Lê Trịnh. Những trò tiêu khiển này không chỉ mang lại cảm giác lố lăng mà còn làm tiêu tốn tiền của và công sức của dân chúng. Qua những ghi chép cụ thể, Phạm Đình Hổ âm thầm tố cáo xã hội, vua chúa cùng quan lại chỉ biết hưởng thụ, mà không hề bận tâm đến dân chúng hay các vấn đề xã hội.

Ngoài những thú vui lố lăng, chúa Trịnh Sâm và đám quan lại còn có sở thích chơi cây cảnh rất dị thường. Trong phủ chúa, các loài “trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, chậu cây hoa cảnh chốn nhân gian” đều bị thu thập một cách trắng trợn. Phạm Đình Hổ mô tả công phu việc đưa một cây đa lớn về tô điểm cho cung vua. Việc này đòi hỏi phải có “một cơ binh mới khiêng nổi”, cùng với “bốn người đi kèm, đều cầm gươm, đánh thanh la, đốc thúc quân lính khiêng cho đều tay”. Chỉ một thú chơi mà đã tiêu tốn rất nhiều công sức, thời gian và tiền bạc.

Trong phủ chúa, cảnh sắc không ngừng thay đổi với những hình non bộ, trông như “bến bể đầu non”, cùng tiếng kêu của chim chóc, vượn hú tạo ra một không gian ồn ào, hỗn loạn. Qua đó, Phạm Đình Hổ kín đáo bộc lộ sự cảm thán trước cảnh tượng phủ chúa, như một điềm báo cho sự sụp đổ của triều đại đã mục ruỗng từ bên trong.

Phạm Đình Hổ không chỉ ghi chép về thói ăn chơi vô độ của chúa Trịnh mà còn chú ý đến sự nhũng nhiễu của những kẻ quan lại dưới quyền. Chính vì thói ăn chơi của chúa Trịnh mà đám quan lại này có cơ hội để nổi lên, nịnh bợ và nhũng nhiễu dân chúng. Chúng lợi dụng danh nghĩa “phụng thủ” để cướp đoạt những chậu hoa cây cảnh, chim quý của dân gian. Thậm chí, chúng lẻn vào nhà người ta, “cắt phăng” cây cảnh rồi buộc tội, bắt dân phải đút lót. Với những cây cối lớn, chúng còn phá hủy tường để mang đi, gây tổn thất cho người dân. Nhưng nhờ có sự hậu thuẫn từ chúa Trịnh, đám quan lại này càng tác oai tác quái hơn nữa. Chúng bày trò vơ vét của cải, khiến dân chúng phải tự tay phá hủy tài sản để tránh rắc rối.

Để tăng tính chân thực, tác giả kể lại câu chuyện từ chính gia đình mình. Nhà Phạm Đình Hổ có cây lê cao và hai cây lựu quý,nhưng vì sợ sự nhũng nhiễu của quan lại, gia đình ông phải chặt bỏ để tránh rắc rối.

Qua những câu chữ chân thực và sống động, Phạm Đình Hổ đã kín đáo bày tỏ thái độ phê phán đối với thói ăn chơi vô độ của vua chúa, cùng sự nhũng nhiễu của quan lại, đồng thời bày tỏ sự cảm thông với những người dân bị áp bức.

Với phong cách ghi chép chân thực, “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” của Phạm Đình Hổ đã phơi bày cuộc sống xa hoa, lố lăng của vua chúa và quan lại thời Lê Trịnh. Qua đó, tác giả ngầm gửi gắm sự phê phán xã hội thối nát và bày tỏ sự đồng cảm với những người dân bị áp bức. Đoạn trích vừa mang giá trị hiện thực sâu sắc vừa có giá trị nghệ thuật cao.

3. Phân tích Chuyện cũ trong phủ Chúa Trịnh của Phạm Đình Hổ:

“Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” là một đoạn trích từ tác phẩm “Vũ Trung tùy bút” của Phạm Đình Hổ. Tác phẩm này phản ánh một cách chân thực hình ảnh trong phủ chúa Trịnh Sâm với thói xa hoa, phung phí, cùng với sự kiêu ngạo, chuyên quyền của bọn quan lại và cuộc sống khốn khó của người dân.

Ban đầu, tác giả khắc họa cảnh ăn chơi xa xỉ trong phủ chúa Trịnh và những người hầu cận. Để minh chứng cho sự hoang phí của chúa Trịnh Sâm, Phạm Đình Hổ đã liệt kê nhiều khía cạnh khác nhau. Đầu tiên, chúa đã cho xây dựng hàng loạt đền đài, cung điện để thỏa mãn thú vui ngắm cảnh đẹp. Việc xây dựng liên tục từ năm này qua năm khác không chỉ tiêu tốn tài sản mà còn bòn rút sức lực của người dân, đẩy họ vào cảnh khổ cực. Không dừng lại ở đó, chúa Trịnh còn thường xuyên tổ chức những cuộc dạo chơi, trong một tháng có thể tới ba bốn lần dạo quanh hồ. Những cuộc vui này yêu cầu nhiều người phục vụ, lính hầu sẵn sàng tuân lệnh chúa. Chúa Trịnh còn bày ra các trò giải trí kỳ quặc, tốn kém như cho các quan lại hóa trang thành phụ nữ bán hàng quanh hồ. Thuyền ngự dạo trên hồ, thỉnh thoảng lại ghé mua bán tạo nên một cảnh tượng lố lăng, kệch cỡm.

Không chỉ tổ chức những trò chơi lố lăng, phủ chúa còn công khai cướp đoạt những loại “trân cầm dị thú, cổ mộc, quái thạch và chậu hoa cây cảnh” từ dân chúng để mang về phủ. Tác giả đã đưa ra dẫn chứng sống động về việc di chuyển một cây cổ thụ to lớn, rễ dài đến vài trượng, cần cả một cơ binh để khiêng nhưng chúa vẫn quyết phải mang về. Những hành động đó cho thấy sự ngang ngược, lộng hành của chúa Trịnh Sâm. Cuối đoạn văn, tác giả đã nhấn mạnh rằng: “Mỗi khi đêm thanh cảnh vắng, tiếng chim kêu, vượn hót ran khắp bốn bề, hoặc nửa đêm ồn ào như trận mưa sa gió táp, vỡ tổ tan đàn, kẻ thức giả biết đó là triệu bất thường”. Đây là những suy nghĩ, cảm nhận mà tác giả đã thể hiện một cách trực tiếp. Suốt đoạn văn trước đó, ông chỉ kể lại những sự việc bằng giọng điệu bình thường, nhưng đến đây, ông buộc phải cất lên tiếng thở dài đầy cảm thán. Những người có hiểu biết sẽ nhận ra rằng đây là những dấu hiệu bất thường, báo hiệu sự suy yếu và tất yếu dẫn đến sự suy vong của một triều đại chỉ lo ăn chơi, chà đạp lên đời sống người dân.

Câu nói: “Thượng bất chính, hạ tắc loạn” tức là nếu bề trên làm việc không nghiêm túc, làm những điều sai trái thì tất yếu kẻ dưới sẽ theo gương. Trong phủ chúa Trịnh, mọi việc đã diễn ra đúng như vậy. Chúa Trịnh tham lam, chỉ lo hưởng lạc nên tất yếu sinh ra những kẻ hầu cận, quan cấp dưới ỷ thế mà ức hiếp dân lành, chúng dùng nhiều thủ đoạn để nhũng nhiễu, vơ vét của cải của nhân dân. Bọn hoạn quan bày trò cướp đoạt, vu cáo, phá hoại tài sản của người dân một cách trắng trợn. Chúng “dò xem” nhà nào có vật quý liền biên vào hai chữ “phụng thủ”. Tác giả đã sử dụng hàng loạt động từ và miêu tả để làm nổi bật sự ngang ngược, bất nhân của chúng: “trèo qua tường thành lẻn ra”, “lấy phăng đi”, “buộc tội”,… Những hành động này giống hệt như những kẻ trộm cướp. Những người bị vu oan buộc phải chạy vạy tiền bạc hoặc tự tay phá đi “núi non bộ” “cây cảnh” để tránh bị bắt tội. Người dân đã phải chịu đựng biết bao bất công, phi lý. Để tăng tính chân thực cho câu chuyện, Phạm Đình Hổ đã kể về một sự việc xảy ra trong chính gia đình mình. Gia đình ông có cây lê cao lớn, đẹp đẽ, lúc hoa nở trắng xóa, thơm ngát. Ngoài ra, còn có hai cây lựu trắng và đỏ rất đẹp, nhưng cũng phải chặt đi để tránh bị quấy nhiễu.

Tác phẩm không chỉ cuốn hút bởi nội dung đặc sắc mà còn tạo ấn tượng mạnh cho độc giả nhờ ngòi bút tài hoa của Phạm Đình Hổ. Ông đã ghi chép lại một cách chân thực những gì mình đã chứng kiến. Ngôn ngữ tự nhiên, giọng điệu trôi chảy, không bị gò bó bởi cốt truyện. Sự kết hợp hài hòa giữa kể và tả đã vạch trần bộ mặt xấu xa, độc ác của chúa Trịnh và bè lũ tay sai.