Phân tích cảnh thu và tình thu trong bài thơ Câu cá mùa thu

1. Dàn ý phân tích cảnh thu và tình thu trong bài thơ Câu cá mùa thu:

1.1. Mở bài:

– Yêu cầu: phân tích cảnh thu và tình trong bài thơ Câu cá mùa thu.

– Đối tượng, phạm vi chủ đề: câu thơ, từ ngữ, chi tiết, hình ảnh,… tiêu biểu trong văn bản Câu cá mùa thu.

– Phương pháp lập luận chủ yếu: phân tích.

1.2. Thân bài: 

– Luận điểm 1: Phân tích cảnh

Thay đổi quan điểm

Cảnh thu tiêu biểu, tiêu biểu nhất cho “làng cảnh mùa thu Việt Nam”

Cảnh mùa thu đẹp nhưng vắng lặng và buồn

– Luận điểm 2: Phân tích tình cảm mùa thu (tình cảm, vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ trước cảnh sắc mùa thu)

Tâm hồn yêu thiên nhiên, hòa hợp với thiên nhiên

Một lòng yêu nước thầm kín nhưng tha thiết.

1.3. Kết bài:

Đánh giá giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật.

2. Phân tích cảnh thu và tình thu trong bài Câu cá mùa thu hay nhất:

Nếu Xuân Diệu được mệnh danh là ông hoàng thơ tình thì Nguyễn Khuyến được mệnh danh là thi sĩ của làng cảnh Việt Nam. Thật vậy, thơ ông luôn tràn ngập những hình ảnh quen thuộc của làng quê ta. Nguyễn Khuyến làm quan một thời gian rồi về quê sớm hoặc lui về ở ẩn. Đó là vì ông căm ghét tai mắt của mình khi quân đội ta bị thực dân Pháp xâm lược. Và đó là yếu tố quyết định trong sáng tác của nhà thơ. Ở ẩn, nhà thơ cũng như bao nhà Nho khác tìm cách trở về với thiên nhiên, làm bạn với thiên nhiên. Vì vậy, Nguyễn Khuyến được mệnh danh là nhà thơ trữ tình phong cảnh Việt Nam. Có thể nói thơ ông không chỉ có cảnh mà còn có tình, cảnh càng đẹp thì tình càng nặng. Đặc biệt hơn, ông rất nổi tiếng với tập thơ mùa thu, và tất nhiên trong chùm thơ ấy có cả cảnh lẫn tình đậm nét.

Trước hết chúng ta hãy tìm hiểu và khám phá cảnh mùa thu trong thơ Nguyễn Khuyến. Thơ anh nhẹ nhàng đằm thắm, không ồn ào mà tĩnh lặng đến lạ lùng. Cái tĩnh lặng của cảnh vật mang đến cho thơ mùa thu của ông một cảm giác buồn và tĩnh lặng.

Cảnh thu hiện lên với hình ảnh mùa thu ở làng quê Việt Nam giản dị nhưng rất thơ mộng và hấp dẫn. Khung cảnh mùa thu hiện lên đầy mộc mạc thân quen, không gian làng quê hiện lên như:

“Ao thu lạnh lẽo nước trong veo,
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo.
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí,
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo”

Đó là thiên nhiên mùa thu quen thuộc trong tập thơ của tác giả, hình ảnh làng quê hiện lên thật thơ mộng nhưng cũng thật đẹp đến nao lòng trước mắt người xem. Cảnh dịu dàng khiến con người dù có gay gắt hay giận dữ đến đâu cũng sẽ nhẹ nhàng để tâm hồn yêu thương trở về. Hình ảnh thơ như “ao thu se lạnh”, con thuyền và con sóng nhẹ lăn tăn, chiếc lá vàng lơ đãng đáp xuống mặt đất. Hay cả những hình ảnh quen thuộc như ngõ tre, ao nước yên bình. Đây đều là những hình ảnh quen thuộc mà đẹp về cảnh mùa thu của Nguyễn Khuyến.

Không chỉ vậy, khung cảnh mùa thu với hình ảnh làng quê, phong cảnh Việt Nam cũng được Nguyễn Khuyến khắc họa qua những câu thơ:

“Năm gian nhà cỏ thấp le te,
Ngõ tối đêm sâu đóm lập lòe.
Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt,
Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.
Da trời ai nhuộm màu xanh ngắt?
Mấy lão không vầy cũng đỏ hoe.
Rượu tiếng rằng hay, hay chả mấy,
Độ năm ba chén đã say nhè. ”

Những ngôi nhà, con ngõ tối om, có những con sâu lập lòe đủ màu, những hàng giậu, ánh trăng soi bóng xuống mặt nước và bầu trời xanh ngắt phía trên. Tất cả đều là những hình ảnh quen thuộc, chính những hình ảnh ấy đã tạo nên một bức tranh mùa thu tuyệt đẹp. Thật đáng khen cho câu: “Ao lấp lánh ánh trăng” một bài thơ hay và đẹp. Ánh trăng là gì, có thể nói nó đầy tính miêu tả để cho người ta tự do tưởng tượng trong đầu về ánh trăng. Có lẽ là ánh trăng chiếu xuống mặt nước, tản mát ra rất đẹp mắt. Nhìn chung, tranh mùa thu của Nguyễn Khuyến bao giờ cũng lấy từ những gì sẵn có ở làng cảnh nước ta. Từ hình ảnh đến màu sắc, từ thủ pháp nghệ thuật đến âm thanh trong bức tranh ấy đều tuyệt vời và bình dị.

Trong bài thơ Thu vịnh cũng vậy:

“Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao,
Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu.
Nước biếc trông như tầng khói phủ,
Song thưa để mặc bóng trăng vào.
Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái
Một tiếng trên không ngỗng nước nào?
Nhân hứng cũng vừa toan cất bút
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào”

Một lần nữa, trời, nước, tre, trăng, giậu hoa… lại một lần nữa được tác giả sử dụng để sáng tạo nên tác phẩm thơ của mình. Có lẽ trong cảnh tức nước vỡ bờ ấy, Nguyễn Khuyến đã cảm thấy yêu những sự vật, những hình ảnh ấy biết bao. Vì vậy, trong tập thơ của ông, những hình ảnh này được sử dụng rất triệt để và hiệu quả. Tất cả tạo nên một bức tranh mùa thu đặc trưng cho làng cảnh Việt Nam.

Như vậy có thể thấy qua ba bài thơ mùa thu khác nhau của Nguyễn Khuyến ta có thể thấy điểm chung trong các sáng tác thơ mùa thu của ông là đều lấy chất liệu thơ từ những hình ảnh rất đỗi quen thuộc của quê hương. Những hình ảnh này mang vẻ đẹp giản dị, mộc mạc của mùa thu Việt Nam.

Không chỉ vậy, cảnh mùa thu của Nguyễn Khuyến còn có nét chung cũng như nét tiêu biểu của mùa thu nước ta đó là sự nhẹ nhàng, êm đềm, những hình ảnh hay âm thanh trong bài thơ đều rất nhẹ nhàng, dịu dàng. Ngay cả chuyển động của một chiếc lá cũng nhẹ nhàng và gợi cảm:

Như vậy có thể thấy thơ mùa thu của Nguyễn Khuyến không chỉ có cảnh đẹp mà còn có tình đẹp. Khung cảnh ở đây là một khung cảnh mùa thu Việt Nam nhẹ nhàng thanh tao với những hình ảnh thôn quê quen thuộc nhưng cũng rất đượm buồn. Tình yêu ở đây là tấm lòng của nhà thơ đối với quê hương, đối với dân tộc Việt Nam khi bị áp bức, bóc lột. Chắc hẳn chính bởi tình và cảnh đã góp phần làm nên sự thành công và xứng đáng với danh hiệu nhà thơ của mùa thu cho Nguyễn Khuyến.

3. Phân tích cảnh thu và tình thu trong bài Câu cá mùa thu ấn tượng nhất:

Đó là mùa thu với màu sắc ảm đạm, với những cơn gió se lạnh và những chiếc lá vàng nhẹ rơi, để lại những thân cây trơ trụi ủ rũ. Mùa thu khiến người ta cảm thấy hoài niệm nhất và là nguồn cảm hứng bất tận cho các nghệ sĩ. Xoay bánh xe lịch sử, ta sẽ bắt gặp một mùa thu diệu kỳ với những trang thơ của biết bao thế hệ. Nhắc đến mùa thu không thể không nhắc đến “Câu cá mùa thu” của Nguyễn Khuyến – bức tranh mùa thu mà Xuân Diệu từng nhận xét: “Mùa thu tiêu biểu nhất của làng cảnh Việt Nam”.

Ao thu lạnh lẽo nước trong veo
Một chiếc thuyền câu bé tẻo teo
Sóng biếc theo làn hơi gợn tí
Lá vàng trước gió khẽ đưa vèo
Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt
Ngõ trúc quanh co khách vắng teo
Tựa gối buông cần lâu chẳng được
Cá đâu đớp động dưới chân bèo.

Tiếp xúc với bài thơ, điều đầu tiên làm ta ấn tượng là mật độ dày đặc của vần “eo” trong bài thơ. Hãy đếm: có bảy từ sử dụng vần “eo”. Nếu để ý khảo sát trong tiếng Việt, chúng ta sẽ thấy một điều thú vị là vần “eo” trong ngôn ngữ của chúng ta thường khiến cho không gian và sự vật bị dồn nén, co lại và kết tinh trong khuôn khổ của ngôn ngữ. Mùa thu đã về mang theo một làn không khí se lạnh, lạnh hơn nữa trong từ “lạnh”. Nước hồ vốn đã trong, nay lại càng trong hơn nhờ có chữ “trong”. Không gian rộng lớn khiến chiếc thuyền đánh cá nhỏ bé lại càng nhỏ bé hơn khi tác giả thấy nó thật “nhỏ bé”. Hình ảnh “Lá vàng rung rinh trong gió” gợi cho ta liên tưởng đến hai câu thơ của Trần Đăng Khoa:

Ngoài thềm rơi chiếc lá đa
Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng.

Trở lại câu thơ của Nguyễn Khuyến, động từ “vo” gợi cảm giác lá rơi. “Hơi đong đưa” câu thơ có cấu trúc động từ lạ, khiến âm thanh tưởng chừng như không có thực nhưng đang diễn ra trong tâm trí nhà thơ. Chiếc lá ấy của các nhà thơ Yên Đổ, Trần Đăng Khoa như một ảo ảnh. Trong ảo ảnh đó, cả người đọc và tác giả dường như không kiểm soát được nó có thật hay không. Bức tranh mùa thu đến đây khẽ lay động dưới nét phác họa của nhà thơ.

Toàn bộ khung tranh được vẽ lên như một bức tranh tí hon có thể nằm gọn trong lòng bàn tay. Có gì đó ngộ nghĩnh, dễ thương và quyến rũ lạ lùng. Nó thâu tóm cả không gian, làng cảnh Việt Nam tĩnh lặng, bình yên nhưng ẩn chứa sức sống mãnh liệt.

Ở đây không gian được mở rộng, nhà thơ đã chuyển điểm nhìn từ không gian nhỏ bé của “ao thu” hướng ra không gian rộng lớn của bầu trời. Ở đó nhà thơ bắt gặp:

Tầng mây lơ lửng trời xanh ngắt”

Động từ “bồng bềnh” như gợi cảm giác động mà lại có vẻ tĩnh. Mây thu như lững lờ trôi từng chút, bồng bềnh trên bầu trời thu trong xanh. Chuyển động của chiếc thuyền câu cũng vậy, hình như nó đang khẽ đung đưa trong làn sóng mùa thu.

Trở lại câu thơ:

“Sóng biếc theo làn hơi gợn tí”

Bài thơ cũng mang một màu xanh của trời, của lá, của nước mùa thu. Tất cả như hòa quyện vào nhau để bài thơ tạo nên một bức tranh hài hòa, cân đối, mang một màu sắc rất riêng của Việt Nam. Một chiếc lá vàng giăng ngang tạo nên vẻ đẹp mới cho bức tranh mùa thu.

Đọc “Câu cá mùa thu” ta càng yêu đất nước hơn mảnh đất Việt Nam này. Bức tranh mùa thu hội tụ đầy đủ vẻ đẹp của thiên nhiên Việt Nam trong nhịp sống hối hả này. Có lẽ thỉnh thoảng chúng ta nên lắng lại để thưởng thức “Thu điếu” để tâm hồn ta trong sáng hơn, thêm yêu quê hương đất nước, thêm yêu tiếng Việt trong sáng và giàu bản sắc này hơn.