Phân tích bài thơ Nhớ con sông quê hương của Tế Hanh

1. Dàn ý phân tích bài thơ Nhớ con sông quê hương của Tế Hanh:

I. Phân tích bài Nhớ con sông quê hương:

Giới thiệu nhà thơ Tế Hanh và bài thơ Nhớ con sông quê hương (sáng tác năm 1956, tác giả tạp kết về miền Bắc).

Bài thơ kể về tình yêu thương của tác giả với con sông quê hương và nhắc đến miền Nam.

II. Phân tích bài Nhớ con sông quê hương:

Hình ảnh con sông quê hương trong bài thơ:

Dòng thơ tươi đẹp, trong lành.

Con sông gắn bó với tác giả trong tuổi thơ, với tiếng chim kêu, cá nhảy, và các hoạt động trên sông.

Tình cảm gắn bó của tác giả với con sông quê hương:

Tác giả sử dụng phép chuyển nghĩa và nhân hóa để tạo sự gần gũi giữa con sông và con người. Con sông trở nên như một người với những cử chỉ triều mến “mở nước ôm tồi”.

Các từ “quê hương”, “tuổi thơ”, “miền Nam” gắn với con sông, mang ý nghĩa sâu sắc, là con sông của tuổi thơ tác giả, con sông quê hương, con sông của miền Nam.

Tình yêu thương tác giả dành cho miền Nam:

Sau nhiều năm xa quê, nỗi nhớ càng trở nên mạnh mẽ và thiêng liêng. Nỗi nhớ luôn ở trong trái tim tác giả “Sờ lên ngực…. hai tiếng miền Nam”.

Tác giả nhớ quê hương từ những điều bình thường như ánh nắng, sắc trời và những người quen không quen biết. Đó là một nỗi nhớ không thể quên.

Trung tâm của nỗi nhớ đó vẫn là dòng sông quê hương. Dòng sông luôn hiện ra như tưới mát lòng tác giả.

Tác giả tin tưởng vào sự thống nhất của Tổ quốc để được trở lại con sông xưa (sử dụng điệp ngữ “tôi sẽ”…).

III. Kết bài phân tích Nhớ con sông quê hương:

Đây là tình cảm gắn bó chân thành của tác giả với con sông quê hương, biểu hiện tình yêu quê hương đất nước.

Giọng thơ cảm xúc, sôi nổi, được truyền tải qua hồi ức và kỉ niệm.

Liên hệ cá nhân: Nếu quê hương em cũng có dòng sông, em cũng có thể kể về những kỉ niệm dạt dào.

2. Phân tích bài thơ Nhớ con sông quê hương của Tế Hanh ngắn gọn:

Văn hào Liên Xô (cũ) Ilia Ê-ren-bua đã nói: Yêu Tổ Quốc chính là yêu quê hương. Tình yêu này bắt nguồn từ việc yêu: cây cỏ, sông ngòi, đường xá, biển đảo, rừng cây… Quê hương còn là hát hò, ca dao, mái tranh nghèo, ruộng đồng, con trâu… Tất cả gộp lại thành mảnh đất quê hương, cha ông ta đã đổ mồ hôi, xương máu, nước mắt để xây dựng.

Vì vậy, ai phải xa mảnh đất quê hương yêu thương của mình đều sẽ nhớ mãi. Nhà thơ Tế Hanh không ngoại lệ. Sinh ra và lớn lên trong cảnh nước mất nhà tan, Tế Hanh đã tham gia phong trào Việt Minh và chiến đấu chống Pháp. Năm 1954, ông tập trung ở Bắc và hoạt động trong lĩnh vực văn học nghệ thuật.

Làng quê Tế Hanh nằm ven sông Trà Bồng, con sông đã làm ông thấy mát. Đây cũng là nguồn cảm hứng để ông sáng tác những bài thơ nổi tiếng về quê hương như: Quê Hương, Trở lại con sông quê hương, Nhớ con sông quê hương…

Thơ Tế Hanh gợi lại sự nhớ nhung quê hương của những người sống xa nhà, khám phá xa quê, với những câu thơ chân thật và hồn nhiên nhất về con sông quê hương: “Quê hương tôi có con sông xanh biếc/ Nước gương trong soi tóc những hàng tre/ Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè/ Tỏa nắng xuống dòng sông lấp loáng”.

Nhớ quê hương của Tế Hanh khi sống xa quê – thôn Đông Yên, xã Bình Dương, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi và con sông Trà Bồng là một nỗi nhớ được định danh cụ thể. Khi đọc, người ta không thể không cảm thấy xúc động khi nghĩ về làng quê của mình. Vì mỗi người đều có một làng quê để sinh ra, lớn lên và thương nhớ.

Tế Hanh viết về con sông quê hương ở miền Nam, nhưng người đọc miền Bắc cũng cảm thông và liên tưởng đến con sông quê hương của họ với những kỷ niệm xa xưa, để lại trong họ nhiều kỷ niệm đáng yêu: “Hỡi con sông tắm mát cả đời tôi/ Tôi giữ mãi mối tình mới mẻ/ Sông của quê hương, sông của tuổi trẻ/ Sông của miền Nam nước Việt thân yêu”.

Trong Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh, Hoài Chân đã ca ngợi Tế Hanh là một người tài năng. Tế Hanh đã vẽ rất tốt cảnh sinh hoạt ở quê hương. Những điều như “mảnh hồn làng” đã được truyền đạt qua thơ của Tế Hanh. Thơ Tế Hanh miêu tả hình ảnh của “Bờ tre ríu rít tiếng chim kêu”, “Bầy chim non bơi lội trên sông” và “Con sông quê hương” với nhiều kỷ niệm và nỗi nhớ thương khi nhà thơ phải xa quê để tham gia kháng chiến. Sau đó, Tế Hanh sống xa quê trong hơn hai mươi năm khi đất nước bị chia cắt. Nhưng hình ảnh quê hương vẫn sống mãi trong ký ức của Tế Hanh và tạo nên một phong cách thơ đẹp và ngọt ngào. Bài thơ “Nhớ con sông quê hương” (1956) đã gây xúc động và tồn tại suốt hơn 60 năm qua. Người đọc vẫn cảm thấy xúc động khi đọc lại bài thơ này.

3.  Phân tích bài thơ Nhớ con sông quê hương của Tế Hanh siêu hay:

3.1. Mẫu số 1:

Quê hương là một nguồn cảm hứng vô cùng mãnh liệt và sâu sắc trong lòng nhà thơ Tế Hanh. Ngay từ khi ông còn trẻ, chỉ 18 tuổi, ông đã viết một bài thơ mang tên “Quê hương” đã trở nên nổi tiếng khắp nơi. Vào thời điểm ông đã trải qua 35 năm cuộc đời, khi Bắc và Nam bị chia cắt, ông đã sống ở miền Bắc và tạo ra một bài thơ khác mang tên “Nhớ con sông quê hương”.

Bài thơ này thật sự là một dòng chảy không ngừng của những kỷ niệm. Với âm điệu thanh thoát và nhịp thơ dồn dập, bài thơ truyền tải một cách mạnh mẽ những cảm xúc và nỗi nhớ sâu sắc về dòng sông thơ ấu và mảnh đất quê hương suốt cả cuộc đời.

Phần đầu của bài thơ gồm 22 dòng viết về hình ảnh của con sông trong ký ức của nhà thơ. Con sông được miêu tả như một dòng nước “xanh biếc”, với “nước trong suốt như gương”, và hàng tre xanh mướt mắt. Cảnh vật đơn sơ nhưng tràn đầy tình cảm và lưu giữ một cách mãnh liệt.

“Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre”.

Đó là dòng sông thời thơ ấu với những bình minh tuyệt đẹp, những hoàng hôn lãng mạn đầy ắp ký ức của một thời thơ bé đáng nhớ. Hình ảnh “bầy chim non…” trong đoạn thơ là một sáng tạo độc đáo và tuyệt vời. Việc sử dụng điệp ngữ không chỉ làm cho âm điệu câu thơ da diết mà còn làm cho nó trở nên cảm động và thú vị hơn:

“Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu,
Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy
Bạn bè tôi tụm năm tụm bảy
Bầy chim non bơi lội trên sông”.

Hình ảnh nhân hoá vẫn luôn làm cho con sông trở nên sống động hơn, mang trong mình một tâm hồn riêng biệt. Nhìn vào dòng nước êm đềm, ta có thể cảm nhận được sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người:

“Tôi đưa tay ôm nước vào lòng
Sông mở nước ôm tôi vào dạ”.

Câu thơ sóng đôi đã khắc hoạ xúc động sự gắn bó và yêu thương dòng sông tuổi thơ. Có kỉ niệm ngày thơ ấu gắn bó bên con sông quê hương. Cuộc đời bắt nguồn từ dòng sông và “Vẫn trở về lưu luyến bên sông”, bởi:

“Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi”.

“Tắm” không chỉ đơn thuần là việc tắm mát, mà còn mang ý nghĩa của tình yêu thương, sự trung thành suốt đời. Bắt đầu từ những dòng sông thơ ấu, Tế Hanh đã thể hiện tình yêu của mình đối với quê hương và miền Nam thân thiết. Bằng những câu thơ tự hào, giọng điệu thơ ca càng trở nên phong phú hơn và sâu sắc hơn:

“Tôi giữ mãi mối tình mới mẻ,
Sông của quê hương, sông của tuổi trẻ
Sông của miền Nam nước Việt thân yêu”.

Phần thứ 2 bao gồm 10 câu thơ, mang âm điệu say sưa để tưởng nhớ về quê cha, đất tổ miền Nam sâu thẳm. Cảm xúc nhớ thương không nguôi trong lòng, như “nghe trái tim thầm nhắc – hai tiếng thiêng liêng – hai tiếng miền Nam”. Tế Hanh đã truyền đạt một cách tuyệt vời và cảm động tình cảm nhớ thương: “Tôi nhớ không nguôi… Tôi quên sao được… Tôi nhớ cả…”. Quê hương ấy có bầu trời trong xanh, ánh nắng vàng tươi sáng. Hình ảnh thơ vừa cụ thể, vừa trừu tượng… đó là tình yêu và nhớ thương không nguôi ngoai:

“Tôi nhớ không nguôi ánh nắng màu vàng,
Tôi quên sao được sắc trời xanh biếc
Tôi nhớ cả những người không quen biết”.

Nhớ sông thơ ấu, nơi chôn rau cắt rốn. Nhớ quê hương, gắn bó với bóng hình con sông mang nghĩa tình. Nhà thơ viết: “Hỡi con sông đã tắm cả đời tôi”, xuống phần này, ông lại viết: “Hình ảnh con sông quê mát rượi – Lai láng chảy lòng tôi như suối tưới”. Con sông quê hương là con sông trong tâm tưởng của thi nhân.

Phần 3: 6 dòng thơ cảm thán xúc động. Tình cảm tràn ra, rồi dồn nén lại như lời thề sắt đá, niềm tin về thống nhất đất nước. Tình yêu con sông quê hương liên kết với tình yêu tổ quốc và niềm tin thống nhất nước nhà:

“Quê hương ơi! Lòng tôi cũng như sông
Tình Bắc Nam chung chảy một dòng 
Không ghềnh thác nào ngăn cản được
Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
Tôi sẽ về sông nước của quê hương
Tôi sẽ về sông nước của tình thương”.

Bác Hồ từng nói: “Miền Nam là máu của máu Việt Nam, là thịt của thịt Việt Nam, sông có thể cạn, núi có thể mòn, song chân lí ấy không bao giờ thay đổi!”. Có thể nhận ra rằng, tình cảm và ý chí ấy của Bác đã khúc xạ trong tác phẩm “Nhớ con sông quê hương” của Tế Hanh.

Bài thơ “Nhớ con sông quê hương” là một tác phẩm văn học đặc sắc, không chỉ về mặt nghệ thuật mà còn về sự tinh tế trong xây dựng cấu trúc và sử dụng từ ngữ. Nhà thơ Tế Hanh đã tận dụng thể thơ tám chữ quen thuộc để tạo ra một dòng thơ xúc động, làm cho người đọc cảm nhận được tình cảm và cảm xúc chân thành với quê hương và con sông tuổi thơ.

Trong bài thơ, Tế Hanh đã sử dụng những hình ảnh tươi sáng và sinh động để miêu tả vẻ đẹp của quê hương. Người đọc có thể cảm nhận được màu nước xanh biếc của dòng sông, tiếng chim hót đầy nhịp nhàng và hương thơm tự nhiên của mảnh đất thân yêu. Nhưng đồng thời, bài thơ cũng chứa đựng sự lưu luyến và nỗi nhớ với quá khứ, với những kỷ niệm thơ ấu và những ngày tháng ngọt ngào đã trôi qua.

Tác phẩm này khắc họa một cách tuyệt vời tình yêu và lòng trung thành của Tế Hanh đối với quê hương và con sông. Nó truyền tải thông điệp về sự quý trọng và tôn kính quê hương, về sự khát khao trở về nơi mình sinh ra và lớn lên. Bài thơ thực sự là một tác phẩm tuyệt vời, mang đến cho người đọc những cảm xúc sâu sắc và tình yêu mãnh liệt với đất nước và dòng sông quê hương.

3.2. Mẫu số 2:

Sinh ra và lớn lên trên mảnh đất miền Trung – Quãng Ngãi, một vùng đất cằn cỗi, quanh năm chỉ có gió và cát, một vùng quê nghèo. Trải qua những khó khăn và bất lợi của môi trường, ông đã tỏa sáng và trở thành một nhà văn nổi tiếng với những tác phẩm đầy cảm xúc và sâu sắc.

Do hoàn cảnh bắt buộc, ông rời xa quê hương từ thuở thiếu thời. Trong thời gian xa quê, ông không chỉ viết một số tác phẩm về quê hương mà còn khám phá thêm nhiều đề tài khác, bao gồm cả cuộc sống, tình yêu và những trải nghiệm cá nhân. Tất cả những tác phẩm này đều phản ánh tâm hồn của ông, từ những tình yêu, nỗi nhớ đối với quê hương, đến những khát vọng và ước mơ trong cuộc sống. Một vùng đất đầy thơ mộng và rất đẹp trong thơ Tế Hanh.

Xa quê, xa cả con sông. Có thể nói đó là nỗi đau sâu sắc của ông. Qua những kỉ niệm, hồi tưởng về con sông trong “nỗi nhớ con sông quê hương”, Tế Hanh đã thể hiện một tình yêu quê hương tha thiết, mãnh liệt, một hình ảnh quê hương thân thiết, ruột rà. Từng chi tiết, từng câu chữ đều tạo nên một bức tranh sống động về quê hương, đem lại sự ấm áp và cảm động cho người đọc:

Quê hương tôi có con sông xanh biếc
Nước gương trong soi tóc những hàng tre
Tâm hồn tôi là buổi trưa hè
Tỏa sáng dưới dòng sông láp loáng

Với những kỷ niệm sâu sắc, tác giả đã khiến độc giả cảm nhận mạnh mẽ. Khi quê hương hiện lên trong tâm trí, đó là lúc tình yêu với quê hương ùa về.

Một tác phẩm văn học có thể được so sánh như một con người, với nội dung là thể xác và nghệ thuật là tâm hồn. Đoạn thơ:

Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu
…….
Vẫn trở về lưu luyến bên sông
(Tế Hanh – Nhớ con sông quê hương)

Làm sao để nói về “con người-thơ” một cách đầy đủ và tỉ mỉ hơn? Đó là một khía cạnh phức tạp, không chỉ bao gồm thể xác mà còn bao hàm cả tâm hồn. Đoạn thơ này đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lòng độc giả, nhờ vào “tâm hồn” nghệ thuật độc đáo mà tác giả Tế Hanh đã sử dụng. Nó đã tạo nên một trải nghiệm tuyệt vời, khiến chúng ta cảm nhận được sự kết hợp hoàn hảo giữa thể xác và tâm hồn trong “con người-thơ”:

Khi bờ tre ríu rít tiếng chim kêu
Khi mặt nước chập chờn con cá nhảy
Bạn bè tôi tụm năm tụm bảy
Bầy chim non bơi lội trên sông

Sử dụng từ láy và đảo ngữ tạo hiệu ứng nhịp nhàng, uyển chuyển như cảm xúc tác giả. Đồng thời, đảo ngữ còn tái hiện rõ nét hình ảnh bên con sông. Cảnh sinh động và lạ thường:

…. ríu rít tiếng chim kêu
…. chập chờn con cá nhảy

Cuộc sống của chim trên cạn và cá dưới nước được tái hiện một cách linh hoạt và giàu hình ảnh. Từ láy “ríu rít” gợi ra âm thanh trong trẻo, đông vui và “chập chờn” ghi lại hình ảnh từng chú cá nhảy lên rồi lại lặn xuống. Cảnh này thực sự vui tươi và sống động, mang lại cảm giác hân hoan và sinh động hơn bao giờ hết.

Bầy chim non bơi lội trên sông

Lối văn tả một cách tinh tế và ẩn dụ ý nghĩ về tuổi thơ của tác giả. Trong ký ức của ông, ông và bạn bè sống vô tư và ngây thơ như “bầy chim non”. Nghệ thuật đó còn thể hiện tình yêu và trìu mến của nhà thơ với kỷ niệm thời niên thiếu.

Một khổ thơ bốn câu đã truyền đạt nhiều điều về tuổi thơ của tác giả. Đó là tuổi thơ đẹp và đáng yêu, gắn liền với tiếng chim veo veo, con cá, mặt nước và bạn bè:

Tôi giơ tay ôm nước vào lòng
Sông mở nước ôm tôi vào dạ

Thật khó tìm bài thơ nào viết về con sông có những hình ảnh đẹp, độc đáo như vậy. Nghệ thuật nhân hóa, ẩn dụ kết hợp tinh tế. Từ hình ảnh thực: tác giả ôm nước và tắm giữa sông, nhà thơ đã tạo thành hình ảnh đặc sắc, có ý nghĩa cao hơn. Đó là sự gắn bó mật thiết giữa tác giả và sông, như anh em, máu thịt của nhau.

Cả hai đến với nhau, giao hòa cộng hưởng, tận hưởng khoảnh khắc tuyệt vời nhất của tuổi trẻ. Phải yêu sông, gắn bó với sông, Tế Hanh mới có kỉ niệm và lưu giữ được những kỷ niệm đó, thể hiện trong những bài thơ tuyệt vời, đậm hình ảnh như vậy.

Đoạn thơ khép lại:

Chúng tôi lớn lên mỗi người một ngả
Kẻ sớm hôm chài lưới bên sông
Kẻ cuốc cày mưa nắng ngoài đồng
Tôi cầm súng xa nhà đi kháng chiến
Nhưng lòng tôi như mưa nguồn gió biển
Vẫn trở về lưu luyến bên sông

Từ “kẻ” được lặp đi lặp lại đến hai lần, điều này không chỉ nhấn mạnh sự chia xa và tản mát của bạn bè, mà còn thể hiện sự tiếc nuối vô hạn của tác giả vì kỉ niệm tuổi thơ đã phai nhạt. Đoạn thơ truyền tải nỗi nhớ sâu sắc trong lòng tác giả về quê hương và dòng sông ấy.

So sánh “lòng tôi như mưa nguồn gió biển” làm dấy lên nỗi nhớ đong đầy trong tâm trí của tác giả. Hình ảnh này giúp ta cảm nhận được sự vô hình nhưng mạnh mẽ của nỗi nhớ, và cảm nhận được tâm trạng và niềm nhớ nhung của tác giả khi nhắc lại kí ức về dòng sông quê hương.

Đoạn thơ này tràn đầy cảm xúc, chứa đựng sự tiếc nuối và nuối tiếc về những kỷ niệm tuổi thơ. Không thể không cảm thấy buồn khi nhìn lại quá khứ tươi đẹp dính liền với dòng sông quê hương, nhưng giờ đây không còn tồn tại nữa và không thể tái hiện được. Tác giả cảm thấy như đã mất đi một thứ quý giá và không thể định giá được. Kỷ niệm với những khoảnh khắc “khi bờ tre…” và “khi mặt nước…” đánh dấu thời gian đã trôi qua im lặng và đầy nuối tiếc.

Đoạn thơ trên, với phong cách nghệ thuật đa dạng và phong phú, ghi lại tấm lòng “nhớ con sông quê hương” của tác giả, đồng thời thể hiện nỗi nhớ và tình yêu sâu sắc của tác giả, người con của đất Việt:

Tôi hôm nay sống trong lòng miền Bắc
Sờ lên ngực nghe trái tim thầm nhắc
Hai tiếng thiêng liêng, hai tiếng “miền Nam”
Tôi nhớ không nguôi ánh sáng màu vàng
Tôi quên sao được sắc trời xanh biếc
Tôi nhớ cả những người không quen biết…
Có những trưa tôi đứng dưới hàng cây
Bỗng nghe dâng cả một nỗi tràn đầy
Hình ảnh con sông quê mát rượi
Lai láng chảy, lòng tôi như suối tưới
Quê hương ơi! lòng tôi cũng như sông
Tình Bắc Nam chung chảy một dòng
Không gành thác nào ngăn cản được
Tôi sẽ lại nơi tôi hằng mơ ước
Tôi sẽ về sông nước của quê hương
Tôi sẽ về sông nước của tình thương

Tế Hanh luôn coi quê hương như một bông hoa tươi đẹp nhất trong khu vườn hoa của cuộc đời. Dù ở bất kỳ nơi nào, trái tim ông luôn tràn đầy nhớ mong quê hương, đẩy ông thấy hình ảnh quê hương hiện hữu trong tâm trí không ngừng. Quê hương là nguồn sống của ông, tình yêu quê hương của Tế Hanh đa chiều và phức tạp. Đôi khi, ông bao trùm trong “Nhớ con sông quê hương” đầy xúc động, nhưng cũng có những lúc ông phô diễn tâm hồn trẻ trung với “Quê hương”.

Tuy nhiên, dù ở khía cạnh nào, tình yêu và khát vọng đoàn tụ, gặp gỡ cụ thể luôn hiện hữu trong những bài thơ của ông. Thơ Tế Hanh không phải là thơ mộng ảo như Huy Cận hay Lưu Trọng Lư, cũng không mang nỗi buồn sầu thương như Hàn Mặc Tử hay Chế Lan Viên. Thơ của ông tươi sáng, khỏe mạnh và thực tế. Bởi ông có một quê hương thật sự, một nơi ông luôn bám sát bằng đôi mắt và trái tim của mình.

Có thể nói rằng những bài thơ về quê hương của Tế Hanh từ trước và sau Cách mạng Tháng Tám đã truyền tải một tiếng hát trong trẻo, nồng nàn và mơ mộng về con sông hiền hòa. Mỗi lần chúng ta đọc những tác phẩm của ông, chúng ta cảm thấy vui mừng được tiếp xúc với một tinh thần trẻ trung, tươi mới và đầy ý nghĩa.

Những bài thơ này không làm chúng ta trầm mặc với những hình ảnh siêu thực hay những tâm trạng không thể hiểu được. Thay vào đó, chúng đem đến những giấc mơ và thúc đẩy tình yêu thương sâu sắc đối với quê hương. Chúng là điểm tựa yên bình giữa cuộc sống đầy sóng gió và là động lực để chúng ta tiến lên phía trước.