Phân biệt hiện tượng chệch hướng thương mại trade defection và tạo dựng thương mại trade creation

Có thể nói rằng quyết định thành lập khu vực thương mại đã mang lại những hiệu quả nhất định đối với các nước trong khối. Cùng với việc thành lập khu vực thương mại tự do là sự xuất hiện của một số hiện tượng như chệch hướng thương mại, chuyển hướng thương mại và tạo dựng thương mại. Mỗi hiện tượng lại có những tác động khác nhau đối với nền quan hệ thương mại giữa các nước trong khu vực. Do vậy, để hiểu và phân biệt giữa các hiện tượng trên trong khuôn khổ bài tập cuối kì em xin lựa chọn đề tài: “Phân biệt hiện tượng chệch hướng thương mại (trade defection) và tạo dựng thương mại (trade creation), (đối với mỗi một hiện tượng lấy một ví dụ minh họa). Liên hệ với khu vực thương mại tự do Asean.”

1. Cơ sở lí luận chung

1.1. Khu vực thương mại tự do

Khu vực thương mại tự do (FTA) hay còn gọi là khu vực mậu dịch tự do, được hình thành khi hai hay nhiều nước thực hiện việc bãi bỏ tất cả thuế xuất nhập khẩu và hạn chế phi thuế quan đối với thương mại hàng hóa qua lại giữa các nước này nhưng vẫn giữ nguyên thuế quan đối với các nước khác.

2. Phân biệt hiện tượng chệch hướng thương mại, chuyển hướng thương mại và tạo dựng thương mại, (đối với mỗi một hiện tượng lấy một ví dụ minh họa).

2.1. Hiện tượng chệch hướng thương mại (trade defection)

Chệch hướng thương mại là hiện tượng hàng hóa nhập khẩu từ bên ngoài có thể xâm nhập vào các quốc gia có thuế quan cao thông qua quốc gia có thuế quan thấp trong một khi vực thương mại tự do, do các quốc gia thành viên của khu vực thương mại xóa bỏ thuế xuất nhập khẩu và các biện pháp phi thuế quan đối với hàng hóa trao đổi giữa các quốc gia này nhưng vẫn giữ nguyên thuế qun đối với bên ngoài.

Hiện tượng chệch hướng thương mại là hiện tượng xuất hiện khi một nhóm nước hình thành thương mại tự do khi đó nhập khẩu từ các nước ngoài khối có thể xâm nhập vào nước có thuế quan thấp thông quan các nước có thuế quan thấp trong khu vực.

>>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568

Bản chất của hiện tượng chệch hướng thương mại là một hiện tượng có tính chất tiêu cực, bản chất là một hình thức trốn thuế của các nhà sản xuất ngoài khu vực thương mại tự do né tránh thuế quan để xâm nhập vào thị trường của các nước có thuế quan cao mà không phải chịu mức thuế đối của các quốc gia đặt với khu vực ngoài khối. Khi hiện tượng này xảy ra quốc gia trong khối thương mại sẽ bị tổn thương và bị thất thu đối với  hàng hóa mà mình nhập khẩu do các nhà sản suất nước ngoài trốn thuế.

Ví dụ: 3 quốc gia Lào, Campuchia và Việt Nam đều là các nước nhập khẩu ôtô, trong khi đó Lào đánh thuế với mặt hàng ôtô nhập khẩu từ bên ngoài vào nước mình là 15%, Campuchia đánh thuế với mặt hàng ôtô là 20% và Việt Nam đánh thuế với mặt hàng ôtô là 30%. Khi 3 nước này thiết lập khu vực thương mại tự do thì thuế quan đối với mặt hàng ôtô qua lại giữa 3 nước này được xóa bỏ. Tuy nhiên, mức thuế quan nay vẫn được đặt ra với các nước khác không nằm trong khu vực thương mại tự do. Nhật Bản muốn xuất khẩu ôt ô sang Việt Nam nhưng lại phải chịu mức thuế cao là 30% do đó thay vì Nhật Bản xuất khẩu trực tiếp hàng hóa sang Việt Nam thì Nhật Bản xuất khẩu hàng hóa vào thị trường của Lào rồi từ Lào sẽ xuất khẩu hàng hóa sang Việt Nam để hưởng mức thuế 0%. Như vậy, ô tô của Nhật Bản đã có mặt trên thị trường Việt Nam nhưng không phải chịu mức thuế là 30% do Việt Nam đặt ra mà chỉ phải chịu mức thuế 10%.

2.2. Hiện tượng chuyển hướng thương mại (trade diversion)

Chuyển hướng thương mại là sự chuyển hướng mối quan hệ thương mại của một quốc gia sau khi quốc gia này kí kết những hiệp định kinh tế song phương hoặc gia nhập khối kinh tế hay nói cách khác chuyển hướng thương mại là sự chuyển kim ngạch thương mại từ nước ngoài khối sang nước trong khối của khu vực thương mại.

Thông thường khi một quốc gia áp dụng cùng một mức thuế đối với tất cả các quốc gia khác, nó có xu hướng nhập khẩu hàng hóa từ nơi có giá rẻ nhất, mang lại hiệu quả cao nhất. Tuy nhiên, một khi các hiệp định tương mại được kí kết, hàng hóa của các quốc gia tham gia hiệp định sẽ rẻ hơn so với hàng hóa của các quốc gia bên ngoài do có sự khác biệt về mức thuế. Chính điều này đã gây ra sự chuyển hướng trong thương mại, các quốc gia có xu hướng chuyển việc nhập khẩu hàng hóa từ các nươc bạn hàng quen thuộc sang nước nằm trong hiệp định.

Khác với hiện tượng chệch hướng thương mại, nếu hiện tượng chệc hướng thương mại là hiện tượng mang bản chất tiêu cực và gây thiệt hại cho các nước trong khối thương mại tự do thì hiện tượng chuyển hướng thương mại là hiện tượng có bản chất tích cực tác động tích cực của dòng chảy thương mại giúp gia tăng thương mại giữa các quốc gia nội khối thương mại, phát triển quan hệ thương mại giữa các nước trong khu vực và sự chuyển hướng này gây tổn thương, thiệt hại cho những nước không phải là thành viên của hiệp định hay khu vực thương mại tự do nào đó. Những nước này mặc dù sản xuất hiệu quả hơn, giá rẻ hơn nhưng vẫn bị mất thị trường do sự phân biệt về thuế.

Ví dụ: Trước khi gia nhập EU, hầu hết thịt cừu ở Anh được nhập khẩu từ New Zealand, nước sản xuất thịt cừu rẻ nhất thế giới. Nhưng sau khi gia nhập EU, thuế nhập khẩu chung đối với các nước ngoài khối đã làm cho việc nhập thịt cừu từ New Zealand trở nên đắt đỏ hơn so với việc nhập từ các nước thuộc EU. Từ đó Pháp lại trở thành nước cung cấp thịt cừu lớn nhất cho Anh. Như vậy thương mại đã bị chuyển hướng từ New Zealand sang Pháp.

2.3. Hiện tượng tạo dựng thương mại (trade creation)

Tạo dựng thương mại là một kinh tế thương mại liên quan đến kinh tế quốc dân, trong đó thương mại được chuyển hướng dòng chảy do sự hình thành một khu vực thương mại tự do hay một kiên minh thuế quan, làm phát triển kim ngạch thương mại khi thiết lập khu vực thương mại.

Khi một liên minh thuế quan được hình thành, các quốc gia thành viên thiết lập một khu vực thương mại tự do với nhau và thuế quan bên ngoài chung với các quốc gia không phải thành viên làm gia tăng thương mại giữa các quốc gia thành viên trong hàng hóa hay dịch vụ của mỗi quốc gia vì được bảo hộ các rào cản như thuế quan, hạn ngạch nhập khẩu, các dào cản phi thuế quan và trợ cấp đã bị loại bỏ.

Cũng giống như hiện tượng chuyển hướng thương mại hiện tượng tạo dựng thương mại cũng mang bản chất là một hiện tượng có tính chất tích cực làm tăng hợp tác ngoại giao giữa các nước trong khu vực thương mại tự do nhưng nó không phải là việc chuyển kim ngạch thương mại từ nước này sang nước khác mà nó làm tăng kim ngạch thương mại khi khu vực thương mại được thiết lập. Tuy nhiên, việc tạo dựng thương mại là quan trọng đối với quốc gia gia nhập khu vực khi đó tăng chuyên môn có thể làm tổn thương các nghành công nghiệp. So với hiện tượng chệch hướng thương mại thì tạo dựng thương mại khác ở bản chất của hiện tượng, chệch hướng là một hiện tượng có bản chất tiêu cực, làm ảnh hưởng không tốt với quốc gia trong khối thì tạo dựng thương mại mà hiện tượng có tính chất tích cực làm tăng kim ngạch thương mại của các nược trong khối thương mại tự do.

Ví dụ: 3 quốc gia Việt Nam, Trung Quốc và Lào cùng sản xuất xe đạp có mẫu mã, kích thước và chất lượng hàng hóa như nhau. Việt Nam bán 100 usd/1 chiếc, Trung Quốc bán 80usd/1 chiếc, Lào bán 150usd/1 chiếc. Khi đó người tiêu dùng của Lào sẽ chọn xe đạp của Trung Quốc. Trong môi trường bảo hộ Lào đánh thuế với mặt hàng khi nhập khẩu vào Lào là 30usd/1 chiếc, khi đó xe đạp của Trung Quốc bán ở thị trường Lào là 110usd/1 chiếc, xe đạp của Việt Nam bán ở thị trường Lào là 130usd/1 chiếc khi đó người tiêu dùng Lào vẫn chọn dùng xe đạp của Trung Quốc. Trung Quốc và Lào thiết lập khu vực thương mại tự do và mặt hàng xe đạp của Trung Quốc vào Lào sẽ không phải chịu thuế. Khi đó mặt hàng xe đạp của Trung Quốc bán ở Lào với giá 80usd/1 chiếc và xe do Việt Nam sản xuất bán tại thị trường Lào vẫn là 130usd/1 chiếc khi đó người tiêu dùng của Lào vẫn chọn tiêu dùng xe đạp của Trung Quốc. Giữa Lào và Trung Quốc thiết lập một khu vực ngoại giao, kim ngạch xuát khẩu xe đạp của Trung Quốc vào thị trường Lào được tăng lên do giá rẻ nên được ngưới tiêu dùng Lào lựa chọn nhiều.

3. Liên hệ với khu vực thương mại tự do ASEAN.

Cũng giống như khu vực thương mại tự do khác trên thế giới, trong khu vực thương mại tự do của Asean hiện tượng chệch hướng thương mại vẫn xuất hiện, nó có tác động tiêu cực đến các nước trong khối nên để xác định hàng hóa được hưởng ưu đãi thương mại trong khu vực nhằm hạn chế hiện tượng “chệch hướng thương mại – trade deflection” , quy tắc xuất xứ hàng hóa trong khu vực thương mại tự do Asean được xây dựng thành một trong các chế định pháp lí chính. Hiệp định thương mại hàng hóa Asean năm 2009 đã dành riêng Chương 3 từ Điều 25 đến Điều 39 để quy định về quy tắc xuất xứ. Các quốc gia thành vên có thể áp dụng trực tiếp hoặc ban hành, sửa đổi bổ sung các văn bản quốc gia để thực hiện các quy định về quy tắc xuất xứa của ATIGA năm 2009. Các nước trong khu vực thương mại tự do luôn áp dụng các biện pháp để làm hạn chế hiện tượng chệch chệch hướng trong khu vực

Đối với việc “tạo dựng thương mại – trade creation” và “chuyển hướng thương mại – trade diversion” là những mục tiêu đang được các nước trong khu vực thương mại tự do Asean hướng tới, tăng việc hợp tác giữa các nước trong khu vực, tăng kim ngạch thương mại và là cơ sơ cho nền kinh tế hàng hóa phát triển.

Như vậy, qua phân tích trên ta đã có những hiểu biết nhất định về các hiện tượng xuất hiện khi tiết lập khu vực thương mại tự do từ đó có những biện pháp hạn chế đối với những hiện tượng tiêu cực và thúc đẩy phát triển đối với những hiện tượng có lợi cho các quốc gia trong khu vực.