Phân biệt giữa đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm

1. Đối thoại là gì?

1.1. Đối thoại là gì?

Về mặt ngữ nghĩa, “đối” có nghĩa là giao tiếp mặt đối mặt giữa hai hoặc nhiều bên, “thoại” là lời nói được phát ra. Theo nghĩa đơn giản của từ này, “đối thoại” là giao tiếp bằng lời nói giữa hai hoặc nhiều bên đối diện. Từ điển tiếng Việt cũng giải thích thuật ngữ “đối thoại” là cuộc nói chuyện qua lại trực tiếp giữa hai người trở lên. Một cuộc đối thoại có thể có mục tiêu rõ ràng và được xác định trước, ví dụ như một cuộc đối thoại mang tính chất công việc mà các bên tìm được tiếng nói chung để giải quyết một vấn đề cụ thể nảy sinh, hoặc đơn giản là cuộc đối thoại để chia sẻ thông tin.

1.2. Các hình thức đối thoại:

Theo cách thức mà đối thoại được tiến hành trên thực tế, có ba hình thức đối thoại:

Đối thoại trực tiếp: các bên đối thoại trực tiếp gặp nhau trực tiếp, gặp mặt, tại cùng một địa điểm (văn phòng) để trao đổi, chia sẻ và thống nhất cách giải quyết vấn đề. Đây chính là lý do phải thực hiện đối thoại. Đây là hình thức đối thoại phổ biến nhất và có hiệu quả giải quyết vấn đề tối ưu nhất. 

Đối thoại trực tuyến: Trên thực tế, đối thoại trực tuyến cũng có thể coi là một hình thức đối thoại trực tiếp, trong đó những người đối thoại vẫn gặp nhau trực tiếp, nhưng thông qua các phương tiện hỗ trợ, nhưng không ở cùng một địa điểm. 

Đối thoại gián tiếp: Đối thoại gián tiếp là hoạt động trao đổi thông tin giữa các bên mà không gặp mặt trực tiếp, hình thức này diễn ra dưới dạng bảng tin, thông báo hoặc hòm thư góp ý.

2. Độc thoại là gì?

Độc thoại trước hết là một phương thức quan trọng để bộc lộ tư tưởng, tình cảm của nhân vật trong văn bản tự sự. Độc thoại là cách đặt lời nói của nhân vật trong hoàn cảnh mà anh ta đang nói với chính mình hoặc nhân vật là người trong trí tưởng tượng của chính nhân vật đó.

3. Độc thoại nội tâm là gì?

Độc thoại nội tâm cũng là một hình thức đối thoại với một cái tôi hay một người nào đó trong tưởng tượng, nhưng không diễn đạt bằng lời mà bằng những suy nghĩ trong đầu và trái tim. Độc thoại nội tâm được trình bày thành các câu hoặc trong dấu ngoặc kép hoặc in nghiêng để chỉ ra rằng đây là những suy nghĩ của nhân vật và không diễn đạt thành lời.

4. Phân biệt giữa đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm:

Mặc dù khái niệm độc thoại được sử dụng rất phổ biến nhưng nhiều người vẫn chưa phân biệt được khái niệm này với các khái niệm khác như đối thoại hay độc thoại nội tâm, đặc biệt là hình thức độc thoại nội tâm. 

Về Nội dung: 

Đối thoại là hình thức đối thoại giữa hai hay nhiều nhân vật đối thoại trong tác phẩm tự sự. Hình thức đối thoại được diễn đạt thành lời khi các nhân vật nói. 

Độc thoại cũng là một hình thức đối thoại, nhưng với chính mình hoặc với ai đó trong trí tưởng tượng do hư cấu tạo ra. 

Độc thoại nội tâm cũng là một hình thức giao tiếp bằng tưởng tượng, có tính chất tưởng tượng với chính mình hoặc với một người nào đó, tuy không diễn đạt bằng lời nói, nhưng biểu hiện bằng suy nghĩ trong đầu và trái tim.

Về hình thức:

Các đoạn hội thoại được hiển thị dưới dạng gạch đầu dòng theo lời thoại của từng nhân vật. 

Đoạn độc thoại cũng tương tự đối thoại, được thể hiện trên từng gạch đầu dòng nhưng chỉ là của nhân vật đang độc thoại.

Đối thoại nội tâm không giống như thế này và được đặt trong dấu ngoặc kép hoặc in nghiêng để chỉ ra rằng đây là những suy nghĩ của nhân vật và không được nói ra.

5. Tác dụng của đối thoại, độc thoại và độc thoại nội tâm:

5.1. Tác dụng của đối thoại:

Trong cuộc sống hàng ngày, đối thoại và giao tiếp đơn giản giúp con người trao đổi thông tin một cách trực tiếp và nhanh chóng. Trong một số lĩnh vực cụ thể như  quan hệ lao động, tố tụng tòa án hay giải quyết khiếu nại, “đối thoại” không diễn ra tự phát mà có sự sắp đặt cụ thể. Và mục tiêu chung luôn hướng đến là các bên trong quan hệ đối thoại hiểu được tâm tư, nguyện vọng của nhau, từ đó thống nhất đưa ra phương án giải quyết vấn đề hợp lý, hiệu quả nhất.

5.2. Lợi ích của việc sử dụng hình thức độc thoại trong tác phẩm tự sự:

Không phải là một cuộc đối thoại thông thường:

Không giống như đối thoại, độc thoại là một hình thức giao tiếp mà bạn nói với chính mình hoặc với người mà bạn tưởng tượng. Vì vậy, khi tác giả sử dụng và để cho nhân vật của mình nói lời độc thoại, thì đó không phải là đối thoại bình thường. Đó là một cuộc đối thoại nhiều tầng ý nghĩa và thể hiện nhiều chiều sâu nội tâm của nhân vật. 

Bạn đã bao giờ đối thoại và tự đặt câu hỏi chưa? Những lúc như vậy bạn sẽ cảm thấy thế nào? Sâu sắc lắm phải không? Độc thoại cũng vậy. Khi họ phải đối mặt với chính mình qua gương hoặc chỉ là hình ảnh phản chiếu, họ tự nói ra những suy nghĩ, cảm xúc và ý kiến của mình, đó không phải là một cuộc trò chuyện bình thường mà  rất nghệ thuật. Vì vậy, độc thoại có thể thể hiện nhiều điều mà nhà văn đang cố gắng truyền đạt cho người đọc. 

Thể hiện tâm tư, tình cảm của nhân vật:

Nếu đối thoại là cách bộc lộ tình cảm của nhân vật thông qua thái độ, cử chỉ tự nhiên khi tiếp xúc với ai đó, hay độc thoại nội tâm là tình cảm được giấu kín và chỉ bộc lộ qua suy nghĩ, tình cảm của một nhân vật nào đó, thì độc thoại lại không như vậy.

Độc thoại là cách bộc lộ hết sức trung thực tư tưởng, tình cảm của nhân vật một cách trực quan nhất và là cách để người đọc hiểu được tư tưởng, tình cảm của nhân vật. Đỉnh cao bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ của nhân vật là khi nhân vật đối diện với chính mình và nói với chính bản thân mình. Tuy nhiên, hình thức độc thoại phần nào cho thấy sự bế tắc của nhân vật, khi ngay cả anh ta tự đặt câu hỏi, anh ta cũng không có câu trả lời cho chính mình.

Biểu lộ những điều tác giả muốn gửi gắm nhiều hơn:

Nhân vật trong tác phẩm tự sự có thể là bản sao của tác giả và được tự do bày tỏ suy nghĩ, cảm xúc, nỗi đau của mình một cách gián tiếp. Vì vậy, độc thoại cũng là một trong những hình thức để tác giả của tác phẩm tự sự nói lên điều mình muốn gửi gắm đến người đọc. 

Đó có thể là những cảm xúc đau đớn, bế tắc, vô vọng, ngăn cản, mâu thuẫn với chính bản thân mình. Đây có thể là những lời động viên để bản thân không bỏ cuộc và cố gắng đạt được nhiều hơn nữa. Hay nỗi nhớ nhung, sự mất mát của một ai đó, sự nuối tiếc mà một nhân vật hoài cổ muốn hàn gắn,… Cách tốt nhất để tác giả muốn gửi gắm tới độc giả của mình, những bài học bổ ích, những lời khuyên đó chính là lựa chọn để cho nhân vật của chính tác giả tự độc thoại với chính bản thân nhân vật.

Làm cho câu chuyện thêm tính triết lý cao:

Không giống như đối thoại, đó là một cuộc trao đổi đơn giản giữa hai nhân vật nên khiến cho mọi lời nói trở nên khách quan cũng như giảm bớt độ tin tưởng, tính triết lí, thì độc thoại làm cho câu chuyện trở nên triết lý hơn. Điều này cho phép tác giả rút ra bài học từ câu chuyện, làm cho nó có sức thuyết phục hơn và nhận được sự đồng cảm và tình yêu của người đọc đối với nhân vật. 

Đây là một phương pháp văn học hay một hình thức nghệ thuật rất hữu ích để nâng cao giá trị triết học của các nhân vật và các tác phẩm tự sự. 

5.3. Tác dụng của đối thoại nội tâm:

Hình thức độc thoại và đối thoại nội tâm đã giúp tác giả khai thác được những cảm xúc, suy nghĩ từ sâu thẳm tâm hồn nhân vật. Nói chung tác dụng của độc thoại nội tâm tương tự như tác dụng của độc thoại.