Nội dung và ý nghĩa của Chính sách cộng sản thời chiến

1. Chính sách cộng sản thời chiến là gì?

Trong bối cảnh của cuộc Nội chiến Nga sau Cách mạng Tháng Mười (October Revolution) năm 1917, những người cầm quyền Bolshevik phải đối mặt với tình hình khó khăn, quốc gia thì đối diện với sự hủy diệt và bất ổn. Để duy trì sự kiểm soát và cung cấp lương thực, vũ khí và nguồn tài nguyên cho lực lượng Hồng Quân (Red Army), họ đã triển khai một chính sách kinh tế gọi là “Cộng sản thời chiến” (Военный коммунизм).

2. Nội dung của Chính sách cộng sản thời chiến:

– Quốc hữu hóa và quản lý tập trung công nghiệp: Trong thời gian Cộng sản thời chiến, một trong những đặc điểm nổi bật của chính sách là việc quốc hữu hóa toàn bộ nền công nghiệp. Các doanh nghiệp và xưởng sản xuất trở thành tài sản nhà nước và được điều hành thông qua cơ chế quản lý tập trung nghiêm ngặt, do Ủy ban Kinh tế Tối cao (Vesenkha) thực hiện. Mục tiêu là để tập trung sự kiểm soát quốc gia trong việc sản xuất và phân phối tài nguyên.

– Độc quyền nhà nước về ngoại thương: Nhà nước thiết lập độc quyền về ngoại thương, tức chỉ có nhà nước được phép tham gia vào hoạt động xuất khẩu và nhập khẩu. Điều này giúp nhà nước kiểm soát nguồn tài nguyên quan trọng và thu thuế từ các hoạt động thương mại.

– Điều chỉnh nghiêm khắc đối với người lao động và cấm đình công: Chính phủ Bolshevik thiết lập các biện pháp quản lý lao động nghiêm khắc. Việc đình công bị cấm và người lao động phải tuân theo quy định công việc. Người tham gia đình công có thể bị xử bắn hoặc trừng phạt nặng nề.

– Nghĩa vụ lao động công ích bắt buộc: Hệ thống nghĩa vụ lao động công ích được áp dụng đối với “tầng lớp không lao động”, tức những người không tham gia vào sản xuất. Họ bị buộc thực hiện các công việc hữu ích cho cộng đồng, đảm bảo tài nguyên và dịch vụ cần thiết cho cuộc chiến tranh.

– Phân phối lương thực và hàng hóa tập trung: Hệ thống phân phối tập trung áp dụng cho lương thực và hàng hóa. Lương thực được trưng thu thặng dư từ nông dân theo giá trị tối thiểu, sau đó được phân phối tập trung cho dân số còn lại. Việc này nhằm đảm bảo sự cân đối trong phân phối tài nguyên.

– Xí nghiệp tư nhân bị cấm: Chính phủ Bolshevik cấm hoạt động của xí nghiệp tư nhân và đặt toàn bộ nền kinh tế dưới sự kiểm soát của nhà nước. Điều này nhằm mục tiêu kiểm soát và hướng dẫn sự phát triển kinh tế theo hướng mà chính phủ xác định.

– Quản lý đường sắt theo dạng quân sự: Hệ thống quản lý đường sắt theo dạng quân sự để đảm bảo vận chuyển hiệu quả cho quân đội và sản xuất. Điều này đặc biệt quan trọng trong thời gian chiến tranh khi việc vận chuyển cần phải được quản lý chặt chẽ.

3. Đặc điểm của Cộng sản thời chiến:

– Tập trung quyền lực và kiểm soát kinh tế: Chính phủ Bolshevik đã thực hiện một sự tập trung quyền lực hoàn toàn vào việc kiểm soát và quản lý nguồn tài nguyên và sản xuất kinh tế của quốc gia. Ủy ban Kinh tế Tối cao (Vesenkha) được thành lập để thực hiện chính sách này. Tất cả các doanh nghiệp, xưởng sản xuất và nguồn lương thực đều bị quốc hữu hóa và điều hành bởi nhà nước, nhằm đảm bảo sự kiểm soát tuyệt đối đối với các nguồn tài nguyên quan trọng.

– Biện pháp cưỡng bức và kiểm soát dân: Chính sách Cộng sản thời chiến áp đặt sự kiểm soát và quản lý chặt chẽ lên người dân và doanh nghiệp. Việc thu thập lương thực và tài nguyên được thực hiện thông qua các biện pháp cưỡng bức, thậm chí là bắt buộc. Người dân bị ép buộc phải đóng góp nguồn lực của họ cho mục tiêu chung của cuộc chiến tranh.

– Tổ chức cung cấp cho quân đội: Mục tiêu chính của chính sách này là đảm bảo rằng lực lượng Hồng Quân, tức quân đội của người Bolshevik, có đủ vũ khí, lương thực và nguồn tài nguyên cần thiết để chiến đấu. Tất cả các nguồn tài nguyên của xã hội đều được chuyển hướng và cấp phát để phục vụ cho mục tiêu này. Điều này có thể dẫn đến thiếu hụt và cảm giác thiếu công bằng trong việc phân phối tài nguyên.

– Giới hạn quyền cá nhân và thị trường: Với tình hình chiến tranh và tình trạng hỗn loạn, các cơ chế thị trường và quan hệ kinh tế thông thường bị hạn chế hoặc hoàn toàn loại bỏ. Thay vào đó, chính phủ tiến hành kiểm soát mọi khía cạnh của kinh tế, đặc biệt là trong việc quản lý giá cả và phân phối hàng hóa.

– Kết thúc của Cộng sản thời chiến và tác động: Chính sách Cộng sản thời chiến kéo dài từ tháng 6 năm 1918 đến tháng 3 năm 1921. Trong khoảng thời gian này, nhà lãnh đạo Bolshevik nhận thấy rằng chính sách này gây ra nhiều vấn đề kinh tế và xã hội nghiêm trọng. Hạn chế tư nhân và thị trường đã dẫn đến sự suy thoái của nền kinh tế. Do đó, họ quyết định chấm dứt chính sách Cộng sản thời chiến và thay thế bằng Chính sách kinh tế mới (NEP) vào năm 1921. NEP đã mở ra cơ hội cho sự phục hồi kinh tế, tăng cường tư nhân và tái thiết các quan hệ thị trường.

4. Kết quả của Cộng sản thời chiến:

Cộng sản thời chiến, mặc dù giúp Bolshevik giành chiến thắng trong cuộc chiến tranh, đã để lại những hậu quả nghiêm trọng và đẩy toàn bộ xã hội Nga vào tình trạng khó khăn kéo dài do tác động của chiến tranh và chính sách kinh tế. Dưới đây là những hậu quả quan trọng của giai đoạn này:

– Sự khó khăn trong sản xuất lương thực và di cư nông dân: Chính phủ đã thu thập quá nhiều tài nguyên từ người nông dân, dẫn đến sự phản đối và từ chối hợp tác trong việc sản xuất lương thực. Nhiều người nông dân di cư từ thành phố về nông thôn, tìm kiếm cơ hội tốt hơn. Điều này đã làm giảm cơ hội giao thương công bằng của hàng hóa công nghiệp để đổi lấy thực phẩm.

– Sự suy thoái của nền công nghiệp và kinh tế: Sự tập trung quyền lực và kiểm soát tài nguyên từ phía chính phủ đã dẫn đến sự suy thoái nền công nghiệp. Ngành công nghiệp nặng đã giảm xuống còn 20% so với năm 1913, và 70% đầu máy trong tình trạng cần sửa chữa. 

– Tình trạng nạn đói và tỷ lệ tử vong cao: Những hậu quả của chiến tranh, chính sách kinh tế cưỡng bức, và các yếu tố thiên tai tạo ra tình trạng nạn đói nghiêm trọng. 90% tiền lương được trả bằng thực phẩm thay vì tiền mặt. Từ 3 đến 10 triệu người đã chết vì nạn đói, tạo ra một thảm họa nhân đạo đáng sợ.

– Các cuộc nổi loạn và sự phản kháng: Hậu quả của chính sách cưỡng bức và khó khăn kinh tế đã gây ra sự phản kháng mạnh mẽ từ phía người lao động và nông dân. Các cuộc nổi loạn và đình công đã xảy ra rộng rãi trong khắp nước Nga, như Nổi loạn Tambov và Nổi loạn Kronstadt. 

5. Ý nghĩa của Chính sách cộng sản thời chiến:

– Trong bối cảnh chiến tranh nội chiến đầy khốc liệt và sự chống cự từ các lực lượng phản động, chính phủ Bolshevik cần phải thực hiện những biện pháp quyết đoán để duy trì sự sống và đảm bảo sự chiến thắng. Chính sách cưỡng bức và tập trung tài nguyên vào mục tiêu quân đội đã giúp duy trì sự kiểm soát và cung cấp nguồn lực cần thiết để tiếp tục cuộc chiến.

– Chính sách Cộng sản thời chiến đã thể hiện quyết tâm của chính phủ Bolshevik thực hiện sự kiểm soát nhà nước hoàn toàn trong các khía cạnh của kinh tế và xã hội. Những biện pháp này đã tạo ra một cơ sở cho việc xây dựng chế độ cộng sản mới, trong đó sự quản lý quốc gia đóng vai trò quan trọng và tất cả các phân khúc của xã hội phải tuân thủ quyết định từ trên xuống.

– Những hậu quả và tác động của chính sách Cộng sản thời chiến đã giúp chính phủ và lãnh đạo cộng sản hiểu rõ hơn về những hạn chế và nguy cơ của một chính sách quá cường điệu và tập trung quá mức.