Những điều cần biết về thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc

1. Căn bệnh thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc là gì?

Hồng cầu là những tế bào máu có chức năng vận chuyển oxy và các chất dinh dưỡng đến các mô và cơ quan. Khi số lượng hồng cầu giảm, cơ thể sẽ không đủ oxy và chất dinh dưỡng, gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, khó thở, nhợt nhạt, đau đầu, chóng mặt và đau tim.

Hay nói cách khác, thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc là một tình trạng thiếu máu trong đó các tế bào hồng cầu có kích thước nhỏ hơn và nhạt màu hơn bình thường, làm giảm khả năng vận chuyển oxy của chúng đến các mô cơ thể. Nguyên nhân chính của thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc là thiếu sắt, một khoáng chất cần thiết cho sự tổng hợp hemoglobin – thành phần chính của hồng cầu. Thiếu sắt có thể do chế độ ăn không đủ, mất máu quá nhiều, hoặc rối loạn hấp thu sắt trong ruột. Thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc có thể gây ra các triệu chứng như mệt mỏi, da xanh xao, đau đầu, chóng mặt, khó thở, tim đập nhanh… Cách chẩn đoán bệnh này là bằng cách xét nghiệm máu để đo các chỉ số như MCV (thể tích trung bình hồng cầu), MCH (lượng hemoglobin trung bình trong mỗi hồng cầu), MCHC (nồng độ hemoglobin trung bình trong mỗi hồng cầu), và ferritin (một protein liên quan đến lưu trữ sắt). Điều trị thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc bao gồm việc bổ sung sắt qua đường miệng hoặc tiêm, điều chỉnh chế độ ăn uống giàu sắt và vitamin C (giúp tăng khả năng hấp thu sắt), và xử lý nguyên nhân gốc của thiếu máu (như ngừa hoặc điều trị mất máu, loại bỏ ký sinh trùng, điều trị bệnh lý ruột…). Căn bệnh này có thể phòng ngừa bằng cách duy trì một chế độ ăn uống cân bằng và đa dạng, ăn nhiều thực phẩm giàu sắt (như thịt đỏ, gan, lòng, trứng, rau xanh lá…), uống nước cam hoặc chanh sau khi ăn để tăng khả năng hấp thu sắt, kiểm tra sức khỏe định kỳ để phát hiện và điều trị kịp thời các nguyên nhân gây thiếu máu.

2. Nguyên nhân gây bệnh thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc là gì?

– Thiếu vitamin B12 hoặc axit folic: Đây là hai loại vitamin cần thiết cho quá trình tạo hồng cầu trong xương. Khi thiếu vitamin B12 hoặc axit folic, hồng cầu sẽ không phát triển bình thường và có kích thước nhỏ hơn bình thường.

– Bệnh lý di truyền: Một số bệnh lý di truyền có thể ảnh hưởng đến cấu trúc hoặc chức năng của hồng cầu, làm cho chúng dễ bị phá hủy trong máu hoặc tủy xương. Ví dụ như bệnh thalassemia, bệnh G6PD thiếu hoặc bệnh sắc tố huyết thanh.

– Nhiễm trùng: Một số loại vi khuẩn, virus hoặc ký sinh trùng có thể xâm nhập vào hồng cầu và gây tổn thương cho chúng. Ví dụ như nhiễm trùng do vi khuẩn E. coli, virus Epstein-Barr hoặc ký sinh trùng sốt rét.

– Bệnh lý miễn dịch: Một số bệnh lý miễn dịch có thể khiến cơ thể tạo ra kháng thể tấn công chính hồng cầu của mình. Ví dụ như bệnh thiếu máu hủy diệt tự miễn, bệnh lupus hoặc bệnh viêm khớp dạng thấp.

– Thuốc hoặc hóa chất: Các loại thuốc hoặc hóa chất có thể gây độc tố cho tủy xương hoặc hồng cầu, làm giảm sản xuất hoặc tăng tiêu hủy hồng cầu. Ví dụ như thuốc kháng sinh, thuốc chống đông máu, thuốc trị ung thư, thuốc trị HIV hoặc chì.

– Bệnh thalassemia: Đây là bệnh thiếu máu tán huyết di truyền (còn gọi là thiếu máu tán huyết bẩm sinh) do khiếm khuyết chuỗi globin trong huyết sắc tố của hồng cầu khiến hồng cầu dễ bị phá vỡ và gây thiếu máu mãn tính, ứ sắt. Đây là một bất thường di truyền thường gặp và Việt Nam hiện là một trong những quốc gia trên thế giới có tỷ lệ mắc và tỷ lệ mắc bệnh này tương đối cao.

– Ngộ độc chì: Ngộ độc chì còn ức chế sự tổng hợp hồng cầu và khiến hồng cầu dễ bị phá hủy hơn, dẫn đến nhiều bệnh về máu như thiếu máu. Ngộ độc chì do hít phải (thở bụi hoặc khí có chứa chì). Đặc biệt ở trẻ em, tỷ lệ chì lắng đọng ở phổi cao gấp 2,7 lần so với người lớn nên có thể xảy ra qua da hoặc qua đường tiêu hóa (ăn, uống, hít phải chì), hoặc qua nhau thai nếu mẹ bị nhiễm độc chì.

– Không đủ hồng cầu: Thiếu máu hồng cầu thường được chẩn đoán do khuynh hướng di truyền hoặc đột biến gen. Thay vì sản xuất các tế bào hồng cầu khỏe mạnh, tủy xương tạo ra các nguyên bào sắt, chứa các tế bào tiền thân hồng cầu được lưu trữ trong ty thể. Cơ thể không thể kết hợp sắt với huyết sắc tố, giúp tế bào vận chuyển oxy, hình thành các tế bào hồng cầu bất thường.

3. Ai có nguy cơ cao bị thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc?

Thiếu sắt chính một trong những là nguyên nhân phổ biến nhất gây thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc. Vì vậy, nguy cơ thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc thường cao nếu:

– Nhu cầu sắt của cơ thể không được đáp ứng: Trẻ em vị thành niên, phụ nữ đang trong thời kỳ kinh nguyệt, phụ nữ có thai và cho con bú… cần tăng cường khẩu phần ăn cho những người này. Bổ sung sắt là không đủ nếu vãn tiếp tục ăn uống như bình thường. Các vấn đề khác bao gồm những người ăn không đủ chất, những người mắc bệnh làm giảm khả năng hấp thụ sắt (chẳng hạn như viêm dạ dày hoặc viêm ruột, nơi một phần dạ dày hoặc ruột bị cắt bỏ) và những người ăn quá nhiều thực phẩm khiến cho sự hấp thu sắt giảm đi (ví dụ tannin, phytates trong trà, trà đen, cà phê, nước có ga)…

– Thiếu sắt do mất máu mãn tính. Một số bệnh gây mất máu mãn tính như loét dạ dày, tá tràng có biến chứng chảy máu, ung thư nội tạng đường tiêu hóa, nhiễm trùng đường tiết niệu gây chảy máu, phụ nữ mất máu nhiều khi hành kinh và người mất máu khi hành kinh. 

– Ra máu nhiều sau tai nạn hoặc phẫu thuật…Rối loạn chuyển hóa sắt bẩm sinh. Trường hợp này hiếm gặp và chỉ xảy ra khi cơ thể không thể tổng hợp transferrin, một loại glycoprotein trong máu có chức năng liên kết và vận chuyển sắt.

4. Cách điều trị và phòng ngừa căn bệnh hiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc:

Để điều trị và phòng ngừa thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc, điều quan trọng là phải xác định và khắc phục nguyên nhân gốc rễ của tình trạng. Một số cách điều trị và phòng ngừa thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc là:

– Bổ sung sắt, vitamin B12 hoặc axit folic nếu thiếu hụt các chất này trong chế độ ăn uống. Có thể dùng các loại thuốc uống hoặc tiêm để bổ sung các chất này.

– Ăn uống cân bằng và đa dạng, bao gồm các loại thực phẩm giàu sắt (như thịt đỏ, gan, trứng, rau xanh lá), vitamin B12 (như thịt, cá, trứng, sữa) và axit folic (như rau xanh lá, đậu, quả cam).

– Kiểm tra sức khỏe định kỳ và theo dõi chỉ số máu để phát hiện sớm các dấu hiệu của thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc.

– Điều trị các bệnh lý gây ra thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc theo chỉ định của bác sĩ. Có thể cần phải dùng các loại thuốc khác, chuyển máu hoặc thực hiện phẫu thuật tùy theo từng trường hợp.

– Hạn chế uống rượu và thuốc lá vì chúng có thể ảnh hưởng đến sản xuất và chức năng của các hồng cầu.

5. Một số thực phẩm dành cho người bệnh thiếu máu hồng cầu nhỏ nhược sắc:

Để phòng và điều trị bệnh, bạn nên ăn nhiều thực phẩm giàu sắt, vitamin B12 và acid folic, có thể kể đến dưới đây

– Thịt đỏ, thịt gia cầm, lòng đỏ trứng, các loại hải sản: Các loại thực phẩm này chứa nhiều sắt hữu cơ, dễ hấp thu và giúp tăng cường sản xuất hồng cầu.

– Rau xanh lá: Các loại rau xanh lá như cải bó xôi, cải xoăn, rau muống, cải thìa… có rất nhiều sắt vô cơ và acid folic, giúp bổ sung sắt và tạo ra DNA cho các tế bào hồng cầu.

– Quả ổi, ớt Đà Lạt, bông cải xanh, dâu tây, kiwi, đu đủ, cam, chanh, bưởi…: Các loại trái cây chứa nhiều vitamin C như thế này, giúp tăng khả năng hấp thu sắt từ thực phẩm và kích thích sản xuất hồng cầu.

– Sữa và các sản phẩm từ sữa: với hàm lượng vitamin B12 dồi dào cho nên giúp duy trì hoạt động của tế bào hồng cầu và ngăn ngừa thiếu máu do thiếu vitamin B12.

– Ngũ cốc nguyên cám: Một số loại ngũ cốc nguyên cám như gạo lức, yến mạch, lúa mì… cung cấp lượng sắt vô cơ và acid folic lướn, giúp bổ sung sắt và tạo ra DNA cho các tế bào hồng cầu.

Ngoài ra, bạn nên uống đủ nước (khoảng 1.5 – 2 lít mỗi ngày) để duy trì tuần hoàn máu. Cũng nên tránh ăn quá nhiều chất gây ức chế hấp thu sắt như trà, cà phê, rượu bia hay các loại thuốc kháng sinh. Và theo định kỳ thì nên đi khám bác sĩ để được xét nghiệm máu và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp với nguyên nhân của bệnh.