Nguyên tắc xác định lỗi vô ý trong pháp luật dân sự

Tóm tắt câu hỏi:

Tôi có một thắc mắc về nguyên tắc định lỗi vô ý nặng và vô ý nhẹ trong dân sự. Vậy phân định như thế nào? Và liệu có bất cứ văn bản nào quy định cụ thể về này hay không? Mong sớm nhận được câu trả lời. Xin chân thành cảm ơn!

Luật sư tư vấn:

Cám ơn bạn đã gửi câu hỏi của mình đến Ban biên tập – Phòng tư vấn trực tuyến của Công ty LUẬT DƯƠNG GIA. Với thắc mắc của bạn, Công ty LUẬT DƯƠNG GIA xin được đưa ra quan điểm tư vấn của mình như sau:

Hiện nay, có nhiều quan điểm khác nhau trong nhận thức về yếu tố lỗi nhưng nhìn chung đều khẳng định lỗi được biểu hiện dưới hai hình thức cố ý và vô ý. Trong các quy định của pháp luật hình sự có sự tách lỗi vô ý thành hai trường hợp với tính chất mức độ khác nhau, cụ thể là lỗi vô ý gồm lỗi vô ý nặng và lỗi vô ý nhẹ mà khái niệm chính xác được sử dụng trong luật là Lỗi vô ý vì quá tự tin và Lỗi vô ý do cẩu thả ( Điều 11 Bộ luật hình sự năm 2015 có hiệu lực từ ngày 01/07/2016 sẽ thay thế Bộ luật hình sự sửa đổi năm 2009).

Theo như quy định pháp luật dân sự hiện nay không có một quy định cụ thể về việc xác định thế nào là lỗi vô ý nặng và vô ý nhẹ. Tuy nhiên yếu tố lỗi được quy định rải rác ở các quy định và có ý nghĩa quan trọng trong vấn đề xác định bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng (Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng phải thỏa mãn bốn điều kiện: Có thiệt hại xảy ra; có hành vi trái pháp luật; có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại; người gây thiệt hại có lỗi)

Khái niệm lỗi trong các qui định pháp luật dân sự

Hành vi có lỗi, theo quy định tại Điều 309 “Bộ luật dân sự năm 2015” thì:

“Người không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ dân sự, thì phải chịu trách nhiệm dân sự khi có lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có quy định khác”.

 Khoản 1 Điều 309 nói trên quy định lỗi do hành vi không thực hiện nghĩa vụ dân sự thì người có hành vi đó bị coi là có lỗi. Theo quy định của khoản 2 Điều 309 “Bộ luật dân sự năm 2015” thì nội dung của khoản này có ý nghĩa viện dẫn trực tiếp trong việc xác định trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng. Khoản 2 Điều 309 “Bộ luật dân sự năm 2015” quy định:

“Cố ý gây thiệt hại là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện và mong muốn hoặc không mong muốn, nhưng để mặc cho thiệt hại xảy ra“.

Từ các quy định trên, lỗi trong pháp luật dân sự có những đặc điểm sau:

Về mặt khách quan, quy định trên đã dự liệu trường hợp người gây thiệt hại nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vấn thực hiện, cho dù người đó mong muốn hoặc không mong muốn nhưng đã có thái độ để mặc cho thiệt hại xảy ra thì người đó phải chịu trách nhiệm dân sự về hành vi có lỗi cố ý của mình.

Về măt chủ quan, người gây thiệt hại khi thực hiện hành vi gây hại luôn nhằm mục đích có thiệt hại xảy ra cho người khác và được thể hiện dưới hai mức độ:

– Mong muốn có thiệt hại xảy ra.

– Không mong muốn có thiệt hại, nhưng lại để mặc cho thiệt hại xảy ra.

Mức độ thể hiện ý chí- hành vi của người cố ý gây thiệt hại trong trường hợp người đó nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện, thì phải chịu trách nhiệm dân sự do lỗi cố ý là nguyên nhân của thiệt hai.

Như vậy, người gây thiệt hại dù có lỗi cố ý hay có lỗi vô ý khi gây thiệt hại cho người khác thì người đó cũng phải bồi thường toàn bộ thiệt hại do hành vi có lỗi của mình gây ra. Không vì người gây thiệt hại có lỗi vô ý hoặc cố ý trong khi gây thiệt hại mà mức bồi thường tăng hay giảm tương ứng. Tuy nhiên, trong những trường hợp cá biệt có điều kiện luật định, thì người gây thiệt hại ngoài hợp đồng có thể được miễn giảm mức bồi thường (do Tòa án xem xét quyết định).

Khi nhận thức về lỗi, có nhiều quan điểm khác nhau, có quan điểm cho rằng lỗi trong trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng phải do pháp luât qui định về hình thức và mức độ. Nhưng cũng có quan điểm lại cho rằng; lỗi trong trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng còn do suy đoán. Tuy nhiên, hai quan điểm khác nhau trong việc nhận thức về lỗi vẫn tồn tại, cần thiết phải làm rõ vấn đề này để có sự thống nhất trong việc nhận thức về lỗi và do pháp luật qui định trước hay do suy đoán mà có?

>>> Luật sư tư vấn pháp luật trực tuyến qua tổng đài: 1900.6568

Điều 309  “Bộ luật dân sự năm 2015” xác định về lỗi và hình thức lỗi trong trách nhiệm dân sự.

Khoản 1 Điều 309  “Bộ luật dân sự năm 2015” qui định:

 “Người không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ dân sự, thì phải chịu trách nhiệm dân sự khi có lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc pháp luật có qui định khác.”

Như vậy, trong trách nhiệm dân sự nói chung, điều kiện lỗi không thể thiếu được trong việc xác định trách nhiệm dân sự. Hơn nữa, tại Khoản 2 Điều 309 “Bộ luật dân sự năm 2015” đã qui định rất rõ về hình thức lỗi, nó vừa có ý nghĩa làm rõ khoản 1, đồng thời nội dung của nó cũng giải thích làm rõ lỗi là gì. cơ sở để xác định lỗi, hình thức lỗi, theo chúng tôi đều do pháp luật qui định trước, mà không thể do suy đoán. Bởi vì, lỗi:

“Cố ý gây thiệt hại là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vấn thực hiện và mong muốn hoặc không mong muốn, nhưng để mặc cho thiệt hại xảy ra“.

 Và lỗi:

“Vô ý gây thiệt hại là trường hợp một người không thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại, nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được“.

Trên đây là một số cách quy định là nguyên tắc định lỗi, tuy nhiên không có một quy định cụ thể nào để xác định lỗi vô ý nặng và vô ý nhẹ. Bàn về lỗi – một điều kiện xác định trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng là cần thiết. Vì đối với ngành Toà án khi giải quyết những tranh chấp liên quan đến trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng, cần thiết phải hiểu rõ cơ sở lý luận về lỗi để áp dụng chuẩn xác các qui phạm pháp luật về trách nhiệm dân sự ngoài hợp đồng, qua đó đưa ra những nhận định và quyết định chuẩn xác, đúng pháp luật.