Nguyên tắc hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự

Xã hội phát triển nên việc hợp tác quốc tế ở nhiều lĩnh vực, đặc biệt là việc hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự được chú trọng và được quy định tại Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015. Hợp tác quốc tế trong tố tụng sẽ góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung, tội phạm có tính quốc tế nói riêng. Vậy pháp luật Việt Nam quy định như thế nào về hoạt động hợp tác quốc tế trong tố tụng? Nguyên tắc hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự được quy định ra sao trong Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015?

Căn cứ pháp lý:

Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015.

1. Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự

Hiểu một cách đơn giản thì hợp tác chính là hành động mà chúng ta, các bên tham gia cùng chung sức làm việc, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau trong công việc, lĩnh vực bất kì để cùng hướng tới một mục đích nhất định.

Hợp tác quốc tế là sản phẩm của sự phát triển xã hội loài người, một bộ phận tạo thành của tiến trình lịch sử nhân loại, chịu sự chi phối của những biến thiên của lịch sử. Trước đây, xã hội nguyên thủy chưa có Nhà nước do đó cũng không có hợp tác quốc tế. Từ khi Nhà nước xuất hiện, giai cấp thống trị thông qua chức năng đối nội, đối ngoại của Nhà nước để củng cố, mở rộng sự thống trị của mình thì đã hình thành nên việc hợp tác quốc tế.

Chức năng đối ngoại của Nhà nước là tiền đề để hình thành sự hợp tác quốc tế. Do sự phát triển không đồng đều của xã hội loài người, mà trong cùng một thời đại, thường tồn tại nhiều loại chế độ chính trị và nhiều loại hình hợp tác quốc tế. Hợp tác quốc tế phát triển trong những hoàn cảnh lịch sử nhất định, có nhiều tầng nấc đan xen nhau.

Trong chế định hợp tác quốc tế, khái niệm hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự là khái niệm cơ bản, khái niệm xuất phát, để từ đó xác định các quy phạm khác của chế định như thực hiện tương trợ tư pháp, từ chối thực hiện yêu cầu tương trợ tư pháp, dẫn độ để truy cứu trách nhiệm hình sự, từ chối dẫn độ Việc nhận thức và áp dụng đúng đắn chế định hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự trong thực tiễn là bảo đảm quan trọng cho việc thực hiện nguyên tắc pháp chế xã hội chủ nghĩa trong lĩnh vực cực
kỳ nhạy cảm này.

Theo như quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 thì: Hợp tác quốc tế trong tụng hình sự là việc các cơ quan có thẩm quyền của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và các cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài phối hợp, hỗ trợ nhau để thực hiện hoạt động phục vụ yêu cầu điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự.

Phạm vi của hợp tác quốc tế trong tố tụng được quy định như sau:

+ Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự gồm tương trợ tư pháp về hình sự; dẫn độ; tiếp nhận, chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù và các hoạt động hợp tác quốc tế khác được quy định tại Bộ luật này, pháp luật về tương trợ tư pháp và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

+ Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam được thực hiện theo quy định của điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên hoặc theo nguyên tắc có đi có lại, theo quy định của Bộ luật này, pháp luật về tương trợ tư pháp và quy định khác của pháp luật Việt Nam có liên quan.

2. Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự tiếng Anh là gì?

Hợp tác quốc tế trong tố tụng tiếng Anh là “International cooperation in criminal procedure”

3. Nguyên tắc hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự

Điều 492, Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định về nguyên tắc hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự

“1. Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi, phù hợp với Hiến pháp, pháp luật của Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.

2. Trường hợp Việt Nam chưa ký kết hoặc chưa gia nhập điều ước quốc tế có liên quan thì việc hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự được thực hiện theo nguyên tắc có đi có lại nhưng không trái pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật quốc tế và tập quán quốc tế.”

Trong quá trình hợp tác quốc tế giải quyết các vụ án hình sự thì các quốc gia không được lợi dụng để can thiệp vào công việc nội bộ của quốc gia khác. Không được dùng sức mạnh quân sự, các biện pháp kinh tế, chính trị hay các biện pháp khác để buộc quốc gia khác phải thực hiện các hoạt động tố tụng theo yêu cầu của mình. Ví dụ như yêu cầu bắt hay không bắt ai, khởi tố một người về tội này hay tội khác, yêu cầu áp dụng hay không áp dụng một loại hình phạt nào đó.

4. Ý nghĩa của hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự

Thứ nhất, Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự sẽ tạo cơ sở pháp lý cho hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự; nâng cao hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm ở nước ta. Trong các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự thì hợp tác quốc tế đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc bảo đảm hiệu quả đạt được của toàn bộ hoạt động tố tụng hình sự. Vì vậy việc quy định về hợp tác quốc tế trong luật tố tụng hình sự tạo cơ sở pháp lý cho hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự.

Việc quy định trình tự, thủ tục hợp tác quốc tế trong luật tố tụng hình sự ngoài ý nghĩa về mặt lập pháp tố tụng hình sự mà còn có ý nghĩa nâng cao nhận thức của nhân dân nói chung, cán bộ các cơ quan bảo vệ pháp luật nói riêng về sự cần thiết phải tuân thủ các quy định chặt chẽ của pháp luật trong lĩnh vực hợp tác quốc tế.

Mặt khác việc quy định cụ thể, chi tiết về trình tự, thủ tục hợp tác quốc tế còn giúp các cơ quan bảo vệ pháp luật dễ nắm vững nội dung, bản chất pháp lý. Từ đó, áp dụng đúng đắn chế định này, góp phần nâng cao hiệu quả cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm ở nước ta.

Thứ hai, Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự sẽ góp phần bảo vệ lợi ích hợp pháp của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 đã quy định trình tự, thủ tục hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự nhằm chủ động phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm, phát hiện chính xác, nhanh chóng và xử lý công minh, kịp thời mọi hành vi phạm tội, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.

Thứ ba, Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự sẽ góp phần thực hiện chủ trương hội nhập quốc tế và khu vực của Đảng và Nhà nước ta.

Hiện nay, nhu cầu hội nhập quốc tế và khu vực đã trở thành một đòi hỏi có tính khách quan của mọi quốc gia trong tiến trình phát triển. Quá trình hội nhập quốc tế ở các quốc gia nói chung và ở Việt Nam nói riêng đòi hỏi phải có một hệ thống pháp luật hoàn thiện. Điều đó có nghĩa đi đôi với việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật phục vụ cho việc chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường, thì việc xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tương trợ tư pháp quốc tế.  Trong đó có hợp tác quốc tế về tố tụng hình sự được coi là một bảo đảm hữu hiệu trong cơ chế hợp tác của quốc gia nhằm giải quyết các vấn đề phát sinh liên quan đến hoạt động của các cơ quan tiến hành tố tụng trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân.

Thứ tư,  Hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự có ý nghĩa lý luận và thực tiễn to lớn. Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định về chế định hợp tác quốc tế có ý nghĩa hết sức quan trọng cả về phương diện lý luận cũng như phương diện thực tiễn của cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm trong điều kiện tăng cường, mở rộng hội nhập và hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực hiện nay.

Việc quy định chế định hợp tác quốc tế trong tố tụng là vấn đề lý luận mới mà khoa học luật tố tụng hình sự, tội phạm học phải nghiên cứu để giải quyết những vướng mắc mà thực tiễn hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự đặt ra. Còn về mặt thực tiễn thì hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự đòi hỏi các cơ quan bảo vệ pháp luật phải có khả năng hội nhập, khả năng biết làm việc với các đối tác quốc tế. Nói cách khác phải nhanh chóng nâng cao trình độ về nhiều mặt, nhất là phải nâng cao trình độ ngoại ngữ để hợp tác quốc tế trong hoạt động tố tụng hình sự góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm nói chung, tội phạm có tính quốc tế nói riêng.