Người phạm tội (bị can) đã chết có khởi tố vụ án được không?

Hiện nay, số lượng tội phạm không ngừng tăng cao. Do đó, vấn đề pháp luật về hình sự luôn nhận được sự quan tâm của rất nhiều người. Một trong những câu hỏi thường được thắc mắc liên quan đến vấn đề hình sự này là: Người phạm tội (bị can) đã chết có khởi tố vụ án được không?

Luật sư tư vấn pháp luật qua tổng đài trực tuyến 24/7: 1900.6568

1. Quy định về khởi tố bị can:

– Theo quy định tại Khoản 1 Điều 60 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, bị can là người hoặc pháp nhân bị khởi tố về hình sự. Quyền và nghĩa vụ của bị can là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định pháp luật hình sự. Từ quy định trên có thể hiểu, chỉ khi có quyết định khởi tố thì một pháp nhân, cá nhân mới được xác định là bị can. Cùng với đó, theo quy định của pháp luật, quyết định khởi tố vụ án hình sự là văn bản pháp lý kết thúc giai đoạn khởi tố vụ án, bắt đầu giai đoạn điều tra vụ án hình sự, nói cách khác quyết định khởi tố vụ án hình sự là cơ sở pháp lý để tiến hành điều tra. Khởi tố là giai đoạn đầu tiên trong tố tụng hình sự, theo đó cơ quan tư pháp hình sự sẽ tiến hành xác định có (hay không) các dấu hiệu của tội phạm trong việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội. Đồng thời cơ quan có thẩm quyền cũng ban hành quyết định về việc khởi tố (hoặc không khởi tố) vụ án hình sự có liên quan tới hành vi này. Nếu khởi tố vụ án hình sự là việc khởi tố về hành vi có dấu hiệu phạm tội, thì khởi tố bị can là việc cơ quan chức năng có thẩm quyền tiến hành khởi tố người hoặc pháp nhân có dấu hiệu phạm tội. 

– Theo quy định tại khoản 1 Điều 179 Bộ luật Hình sự 2015, Cơ quan điều tra sẽ ra Quyết định khởi tố bị can khi có đủ căn cứ để xác định một người hoặc pháp nhân đã thực hiện hành vi mà Bộ luật hình sự quy định là tội phạm. Theo quy định tại điều luật này, trong thời hạn 24 giờ kể từ khi ra quyết định khởi tố bị can, Cơ quan điều tra phải gửi Quyết định này kèm theo tài liệu liên quan đến việc khởi tố bị can cho Viện kiểm sát cùng cấp để xét phê chuẩn. Ngoài ra Cơ quan điều tra, Viện kiểm soát cũng có quyền trực tiếp ra Quyết định khởi tố bị can trong các trường hợp: Phát hiện có người đã thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm chưa bị khởi tố, đã yêu cầu Cơ quan điều tra ra Quyết định khởi tố bị can nhưng Cơ quan điều tra không thực hiện; hoặc sau khi nhận hồ sơ và kết luận điều tra viên, Viện kiểm sát phát hiện có người khác đã thực hiện hành vi mà Bộ luật Hình sự quy định là tội phạm trong vụ án chưa bị khởi tố. Điều này giúp cơ quan chức năng có thẩm quyền tiến hành nghiệp vụ, tránh bỏ lọt tội phạm.  Cùng với đó, trong một số trường hợp nhất định, cơ quan được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra của Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, lực lượng Cảnh sát biển, Kiểm ngư và cơ quan khác của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân… cũng có thẩm quyền ra Quyết định khởi tố bị can.

– Về nguyên tắc, khởi tố vụ án, khởi tố bị can được hiểu là những việc làm của cơ quan có thẩm quyền liên quan đến việc ra quyết định khởi tố vụ án (hoặc quyết định không khởi tố vụ án) và quyết định khởi tố bị can. Cơ quan chức năng có thẩm quyền chỉ được khởi tố vụ án khi đã xác định có dấu hiệu tội phạm, tức cơ quan chức năng đã xác định được cá nhân, pháp nhân có liên quan, tham gia thực hiện tội phạm. 

– Thực tế, cơ quan chức năng có thẩm quyền tiến hành xác định dấu hiệu tội phạm dựa trên những căn cứ, cách thức nhất định.  Điều 143 Bộ luật tố tụng hình sự 2015 quy định về việc xác định dấu hiệu tội phạm thông qua những hình thức cụ thể như sau:

+ Thứ nhất, xác định dấu hiệu tội phạm thông qua việc tố giác của cá nhân, tổ chức.

+ Thứ hai, xác định dấu hiệu tội phạm thông qua tin báo của cơ quan, tổ chức, cá nhân; Tin báo trên phương tiện thông tin đại chúng;

+ Thứ ba, dấu hiệu tội phạm được xác định dựa vào những kiến nghị khởi tố của cơ quan nhà nước;

+ Thứ tư, do Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng trực tiếp phát hiện dấu hiệu tội phạm;

+ Thứ năm, dấu hiệu tội phạm được xác định do người phạm tội tự thú.

Như vậy, có rất nhiều cách thức để cơ quan điều tra tiến hành xác định dấu hiệu của tội phạm. sự đa dạng trong cách thức xác định giúp cơ quan chức năng có thẩm quyền không bỏ lọt tội phạm, thực hiện khởi tố để người vi phạm phải chịu trách nhiệm trước pháp luật về hành vi của mình. Về cơ bản, sau khi khởi tố vụ án, bước vào giai đoạn điều tra thì cơ quan có thẩm quyền mới điều tra căn cứ xác định các yếu tố cấu thành tội phạm để có căn cứ khởi tố bị can. Vì vậy, quyết định khởi tố vụ án hình sự thường có trước quyết định khởi tố bị can.

2. Người phạm tội (bị can) đã chết có khởi tố vụ án được không?

Nhắc đến pháp luật hình sự, người ta thường nhắc đến cụm từ “tội phạm”. Theo quy định của Bộ luật hình sự 2015, tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ Tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm quyền con người, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa mà theo quy định của Bộ luật này phải bị xử lý hình sự. Người thực hiện tội phạm, người ta gọi là người phạm tội. Theo nguyên tắc chung, một khi đã xác định được người thực hiện hành vi phạm tội, cơ quan điều tra sẽ tiến hành các thủ tục pháp luật liên quan nhằm xử lý tội phạm. Tuy nhiên, trong quá trình xử lý, điều tra tội phạm thường có rất nhiều vấn đề phát sinh xảy ra. Một trong số đó là việc người phạm tội (bị can) chết trước khi bị khởi tố. 

Thực tiễn pháp luật, có rất nhiều trường hợp, sau khi xác định được dấu hiệu tội phạm, cơ quan chức năng có thẩm quyền tiến hành bắt giữ người phạm tội để phục vụ cho quy trình xử lý, điều tra tội phạm. Tuy nhiên, có rất nhiều trường hợp, trước khi khởi tố vụ án hình sự, bị can (người phạm tội) vì lý do nào đó đã chết. Điều này gây khó khăn trong việc phản ứng và định hướng cách thức điều tra.

Ví dụ: Nguyễn Văn A, 47 tuổi, thường trú tại huyện B, tỉnh C. A là hung thủ trong vụ án giết anh K cùng làng. Sau khi thực hiện hành vi phạm tội, A đã tiến hành bỏ trốn. Trong quá trình chạy trốn sự truy bắt của lực lượng công an, A đã gặp tai nạn giao thông và tử vong. Một câu hỏi đặt ra là, trong trường hợp này, khi người phạm tội là A đã chết thì cơ quan chức năng có thẩm quyền có tiến hành khởi tố vụ án được không? 

Theo quy định tại điều 107 Bộ luật tố tụng hình sự 2015, đối với những trường hợp dưới đây thì cơ quan chức năng có thẩm quyền không tiến hành khởi tố vụ án hình sự: 

– Thứ nhất, trong trường hợp người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết, trừ trường hợp cần tái thẩm đối với người khác;

– Tội phạm quy định tại khoản 1 các điều sau: 134 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác), 135 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh), 136 (Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội), 138 (Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác), 139 (Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khoẻ của người khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính), 141 (Tội hiếp dâm), 143 (Tội cưỡng dâm), 155 (Tội làm nhục người khác), 156 (Tội vu khống) và 226 (Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp) của Bộ luật hình sự mà bị hại hoặc người đại diện của bị hại không yêu cầu khởi tố.

Như vậy, theo quy định tại điều luật chết, trong trường hợp người phạm tội chết mà không cần tái thẩm, thì cơ quan chức năng có thẩm quyền sẽ không khởi tố được vụ án. Về nguyên tắc, trong trường hợp Cơ quan điều tra nhận được tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, Cơ quan điều tra trong phạm vi trách nhiệm của mình phải kiểm tra, xác minh nguồn tin và quyết định việc khởi tố hoặc quyết định không khởi tố vụ án hình sự trong thời hạn 10 ngày, nếu xác nhận được người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội đã chết thì sẽ ra quyết định không khởi tố vụ án hình sự, trừ trường hợp vụ án vẫn có những người khác cần tái thẩm, điều tra làm rõ.