Pháp nhân được thừa nhận là "có ý chí riêng và hành động theo ý chí của mình; sự tồn tại của pháp nhân không phụ thuộc vào sự thay đổi các thành viên của pháp nhân"; đồng thời hành vi của nó được xác lập qua hành động của những cá nhân cụ thể cấu thành nó.
Trong các lĩnh vực pháp luật dân sự và kinh doanh thương mại, các nội dung liên quan đến đại diện được thể hiện với vị thế quan trọng trong sự phát triển kinh tế thị trường. Pháp nhân được thừa nhận là “có ý chí riêng và hành động theo ý chí của mình; sự tồn tại của pháp nhân không phụ thuộc vào sự thay đổi các thành viên của pháp nhân“ với vai trò là một thực thể có tư cách pháp lý độc lập (Separate legal entity); đồng thời hành vi của nó được xác lập qua hành động của những cá nhân cụ thể cấu thành nó.
Các quan điểm học thuật về đại diện liên quan trực tiếp đến cấu trúc doanh nghiệp cho thấy sự phân tách giữa nội hàm quyền sở hữu và quản lý, kiểm soát doanh nghiệp là nội dung chủ yếu phát sinh mối liên hệ giữa người chủ và người đại diện. Đặc biệt, sự phân tách này thể hiện rõ với mô hình công ty cổ phần trong mối quan hệ giữa người thụ uỷ (agents) và chủ sở hữu (principals) qua quan hệ hợp đồng với nội dung bổ nhiệm, chỉ định người có chức danh quản lý (đồng thời giữ vai trò đại diện theo pháp luật).
Mục lục bài viết
1. Sự ràng buộc về cấu trúc pháp lý giữa người đại diện theo pháp luật và pháp nhân:
Sự ràng buộc về cấu trúc pháp lý giữa người đại diện theo pháp luật và pháp nhân, đặc biệt là pháp nhân thương mại. Điều này được thể hiện phổ biến trong điều lệ doanh nghiệp và các quy phạm pháp luật về việc xác định người đại diện theo pháp luật của pháp nhân. Cấu trúc pháp lý bao giờ cũng đảm bảo việc hiện diện tối thiểu một người đại diện theo pháp luật của của pháp nhân, nhằm đảm bảo nghĩa vụ dân sự, hành chính. Đặc biệt khoản 3 Điều 12 Luật doanh nghiệp 2020 quy định “Doanh nghiệp phải bảo đảm luôn có ít nhất một người đại diện theo pháp luật cư trú tại Việt Nam. Khi chỉ còn lại một người đại diện theo pháp luật cư trú tại Việt Nam thì người này khi xuất cảnh khỏi Việt Nam phải ủy quyền bằng văn bản cho cá nhân khác cư trú tại Việt Nam thực hiện quyền và nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật. Trường hợp này, người đại diện theo pháp luật vẫn phải chịu trách nhiệm về việc thực hiện quyền và nghĩa vụ đã ủy quyền“.
2. Sự ràng buộc về nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại:
Sự ràng buộc còn được thể hiện ở nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại theo đó:
“1. Người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp có trách nhiệm sau đây:
a) Thực hiện quyền và nghĩa vụ được giao một cách trung thực, cẩn trọng, tốt nhất nhằm bảo đảm lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp;
b) Trung thành với lợi ích của doanh nghiệp; không lạm dụng địa vị, chức vụ và sử dụng thông tin, bí quyết, cơ hội kinh doanh, tài sản khác của doanh nghiệp để tư lợi hoặc phục vụ lợi ích của tổ chức, cá nhân khác;
c)
Mối liên hệ giữa người đại diện theo pháp luật với pháp nhân thương mại được thiết lập chặt chẽ hơn nhiều so với người đại diện theo uỷ quyền trên cương vị lợi ích, quy định pháp luật và văn bản hợp đồng. Sự gắn bó mang tính ngắn hạn của người đại diện theo uỷ quyền cũng là nguyên nhân họ không thể đại diện cho tiếng nói của pháp nhân thương mại về toàn bộ quyền, lợi ích và nghĩa vụ trong các giai đoạn TTHS xác định. Mặt khác đại diện theo uỷ quyền thường mang tính chất vụ việc và có thể chỉ là một nhân viên nhất định trong phạm hẹp và cũng không thể đại diện cho những quyết định quan trọng của pháp nhân thương mại.
Trong PLHS, điều này còn thể hiện sự ràng buộc lớn hơn khi cấu trúc pháp lý cho phép truy cứu TNHS của người đại diện theo pháp luật song song với TNHS pháp nhân.
Sự ràng buộc phát sinh do tính chất “cộng sinh” về mặt lợi ích và hành vị kinh doanh hay các sự kiện pháp lý khác. Rõ ràng, không có sự tách biệt quá lớn về mặt lợi ích trong quan hệ kinh doanh giữa hai thực thể này, đặc biệt trong phần lợi ích kinh doanh pháp nhân đạt được bao giờ cũng chứa lợi ích của người đại diện theo pháp luật. Nói một cách khác, người đại diện theo pháp luật thực hiện quyền đại diện vì lợi ích của pháp nhân cũng chính là vì lợi ích của mình (mặc dù, đó có thể không phải lợi ích tối ưu). Về vấn đề này nhiều quan điểm pháp lý cho rằng pháp nhân bản chất là một tập thể nhân hoạt động vì một lợi ích thống nhất.
Mặt khác, điều này hoàn toàn phù hợp với các học thuyết đã nêu trên khi người đại diện theo pháp luật ở Việt Nam thường quy định rõ ràng về chức năng, chi phối trực tiếp đến hoạt động của pháp nhân. Xem xét cấu trúc tội phạm với các yếu tố cấu thành cụ thể, việc chứng minh một pháp nhân đã thực hiện một tội phạm có thể đã bao hàm đủ yếu tố cấu thành tội phạm đối với người đại diện theo pháp luật của pháp nhân đó (trong trường hợp này, TNHS cá nhân không bị loại trừ).
Trong Tố tụng nói chung và TTHS nói riêng, sự tham gia của pháp nhân bao giờ cũng được thực hiện bởi người đại diện. Đặc biệt với pháp nhân bị truy cứu TNHS các ràng buộc pháp lý có thể xâm hại đến nội dung quyền công dân của người đại diện; do vậy khả năng nhân danh pháp nhân tham gia TTHS bị thu hẹp lại trong người đại diện theo pháp luật.
Đối với các học thuyết về TNHS pháp nhân, người đại diện cũng là đối tượng có vai trò đặc biệt khi thường đồng thời là cá nhân giữ chức vụ quan trọng của pháp nhân. Với vai trò này, mối liên hệ của họ được thể hiện thông qua việc xác lập các hành vi cụ thể trong phạm vi quyền hạn. Với mô hình trách nhiệm gián tiếp: chủ thể của việc tìm kiếm lợi nhuận được xác định là con người, pháp nhân chỉ tồn tại như một phương thức thực hiện hoạt động đó; chế định đại diện thực chất chỉ là biện pháp hạn chế rủi ro mà pháp luật cho phép. Các quan điểm học thuật thậm chí còn cho rằng trách nhiệm pháp nhân là một dạng “phân tán” trách nhiệm pháp lý. Đối với mô hình trách nhiệm trực tiếp khi mà pháp nhân được nhân cách hoá như một thể nhân, người đại diện theo pháp luật được xác định là một thành tố cấu thành, là tiếng nói hợp pháp của họ. Trong trường hợp họ đồng thời giữ chức vụ quan trọng, người đại diện có thể ảnh hưởng lớn đến các quyết định và hoạt động của pháp nhân.
