Miễn dịch là gì? Miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu?

1. Miễn dịch là gì?

Miễn dịch là tập hợp các cơ chế sinh học trong cơ thể giúp bảo vệ chống lại các tác nhân gây bệnh và duy trì sự toàn vẹn của cơ thể. Hệ thống miễn dịch bao gồm các tế bào, phân tử và cơ chế làm việc cùng nhau để nhận diện, chống lại và loại bỏ các vi khuẩn, virus, tế bào bất thường và các tác nhân gây bệnh khác.

Hệ thống miễn dịch đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm bệnh khi tiếp xúc với các tác nhân gây bệnh như vi khuẩn, virus, vi nấm và các tác nhân gây dị ứng. Hệ thống miễn dịch giúp ngăn chặn và loại bỏ các tác nhân gây hại trước khi chúng gây ra hại cho cơ thể.

Khi hệ thống miễn dịch hoạt động một cách hiệu quả, nó có thể ngăn chặn sự lây lan của nhiễm bệnh trong cơ thể. Điều này đồng nghĩa với việc người ta có thể sống trong môi trường có nhiều tác nhân gây bệnh mà vẫn giữ được sức khỏe. Tuy nhiên, hệ thống miễn dịch không phải lúc nào cũng hoàn hảo và có thể bị vượt qua bởi các tác nhân gây bệnh mạnh mẽ hoặc khi hệ thống miễn dịch gặp vấn đề. Do đó, việc duy trì lối sống lành mạnh và tuân thủ các biện pháp vệ sinh cơ bản cũng rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe và hỗ trợ hệ thống miễn dịch.

Có hai loại chính của miễn dịch:

– Miễn dịch tự nhiên (hay miễn dịch bẩm sinh): Đây là phản ứng tức thì của cơ thể đối với bất kỳ tác nhân gây bệnh nào tiếp xúc với nó. Miễn dịch tự nhiên bao gồm các thành phần như da, niêm mạc, tế bào phagocyte (như tế bào viêm), và các phản ứng kháng viêm. Đây là cơ chế đầu tiên mà cơ thể triển khai để ngăn chặn sự xâm nhập của các tác nhân gây bệnh.

– Miễn dịch thu được (hay miễn dịch đặc hiệu): Đây là phản ứng phức tạp và tương đối chậm hơn, trong đó cơ thể phản ứng với một tác nhân gây bệnh cụ thể bằng cách sản xuất các kháng thể và tế bào miễn dịch đặc hiệu để tiêu diệt tác nhân này. Một trong những đặc điểm quan trọng của miễn dịch thu được là khả năng “ghi nhớ”, nghĩa là sau khi cơ thể đã tiếp xúc với một tác nhân gây bệnh, nó sẽ nhớ lại và phản ứng mạnh mẽ hơn nếu tiếp tục tiếp xúc với tác nhân đó.

Tóm lại, miễn dịch là hệ thống bảo vệ tự nhiên của cơ thể chống lại các tác nhân gây bệnh và duy trì sự toàn vẹn cơ thể bằng cách sử dụng các cơ chế sinh học phức tạp.

2. Miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu:

2.1. Miễn dịch đặc hiệu:

Miễn dịch đặc hiệu (còn được gọi là miễn dịch thu được) là phản ứng của cơ thể chống lại các kháng nguyên (antigen) cụ thể, như vi khuẩn, virus, hoặc các tác nhân gây bệnh khác. Kháng nguyên là các phân tử hay cấu trúc trên bề mặt của tác nhân gây bệnh, và miễn dịch đặc hiệu tập trung vào nhận diện và tiêu diệt chúng.

Miễn dịch đặc hiệu có khả năng “ghi nhớ” về các kháng nguyên đã từng tiếp xúc trước đó. Khi một tế bào miễn dịch nhận diện một kháng nguyên cụ thể, nó sẽ sản xuất kháng thể đặc hiệu hoặc kích thích một phản ứng miễn dịch tế bào để tiêu diệt tác nhân gây bệnh. Điều này tạo nên khả năng bảo vệ tốt hơn cho cơ thể nếu nó tiếp tục tiếp xúc với cùng một kháng nguyên trong tương lai.

Vai trò của miễn dịch đặc hiệu là loại bỏ các tác nhân gây bệnh một cách cụ thể và chính xác, giúp cơ thể duy trì sự toàn vẹn và bình thường của các cơ quan và chức năng.

Miễn dịch dịch thể:

– Miễn dịch dịch thể là quá trình sản xuất các kháng thể (còn được gọi là immunoglobulin) bởi tế bào lympho B sau khi cơ thể tiếp xúc với một kháng nguyên cụ thể. Kháng thể này có khả năng gắn kết và tiêu diệt các vi khuẩn, virus hoặc các tế bào bất thường mang kháng nguyên mục tiêu.

– Các tế bào lympho B biệt hóa thành tế bào plasma, chuyên sản xuất và tiết ra các kháng thể.

– Miễn dịch dịch thể hoạt động nhanh chóng sau khi tiếp xúc với kháng nguyên, nhưng thời gian phản ứng vẫn cần một khoảng thời gian ngắn để tạo ra đủ kháng thể.

Miễn dịch qua trung gian tế bào:

– Miễn dịch qua trung gian tế bào liên quan đến sự tham gia của các tế bào lympho T, cụ thể là tế bào T hợp nhất (helper T) và tế bào T giết (cytotoxic T), để tiêu diệt các tế bào nhiễm bệnh hoặc bất thường.

– Tế bào T hợp nhất giúp kích thích hoạt động của tế bào B, tế bào T giết và tế bào đại thực bào, cung cấp sự hỗ trợ và tăng cường khả năng phản ứng miễn dịch.

– Tế bào T giết có khả năng tiêu diệt các tế bào bị nhiễm bệnh, tế bào nhiễm virus hoặc tế bào bất thường bằng cách gây tổn thương trực tiếp đến chúng.

Cả hai phản ứng miễn dịch đặc hiệu này hoạt động cùng nhau để cung cấp khả năng bảo vệ mạnh mẽ cho cơ thể khỏi các mối đe dọa gây bệnh

2.2. Miễn dịch không đặc hiệu:

Miễn dịch không đặc hiệu là hệ thống bảo vệ tự nhiên đầu tiên của cơ thể chống lại các mầm bệnh. Nó tồn tại ngay từ khi con người mới sinh ra và luôn ở trạng thái sẵn sàng nhận diện và loại bỏ các vi sinh vật. Khi có mầm bệnh xâm nhập cơ thể, hệ thống miễn dịch không đặc hiệu phản ứng ngay lập tức để ngăn chặn và loại bỏ chúng.

Miễn dịch không đặc hiệu bao gồm các cơ chế và yếu tố như:

– Da: Là tấm hàng rào vật lý bên ngoài của cơ thể, cản trở việc xâm nhập của tác nhân gây bệnh.

– Chất nhầy và nước bọt: Các chất này có thể chứa các phân tử kháng khuẩn và các thành phần khác có khả năng tiêu diệt vi khuẩn và ngăn chặn sự xâm nhập của chúng.

– Hệ tiêu hóa: Axit dạ dày và các enzym tiêu hóa trong dạ dày có thể giết chết một số tác nhân gây bệnh.

– Hệ miễn dịch tế bào: Bao gồm các tế bào phagocyte (tế bào viêm) như bạch cầu đơn nhân và tế bào macrophage, cùng với các tế bào khác như tế bào giết tự nhiên và tế bào mast. Những tế bào này tham gia vào quá trình tiêu diệt và loại bỏ các tác nhân gây bệnh.

Miễn dịch không đặc hiệu giúp ngăn chặn nhiều tác nhân gây bệnh một cách tổng quát, trong khi miễn dịch đặc hiệu tập trung vào các tác nhân cụ thể. Cả hai hệ thống này hoạt động cùng nhau để bảo vệ cơ thể khỏi các mối đe dọa gây bệnh

3. So sánh miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu?

3.1. Sự giống nhau:

– Cả đáp ứng miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu đều là các phản ứng miễn dịch của hệ thống miễn dịch cơ thể. 

– Cả hai loại phản ứng này đều có mục tiêu bảo vệ cơ thể khỏi sự tấn công của các mầm bệnh, và chúng đều đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch tổng hợp.

– Tế bào bạch cầu là một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch và tham gia vào cả đáp ứng miễn dịch đặc hiệu và không đặc hiệu để bảo vệ cơ thể khỏi các mầm bệnh và các tác nhân gây bệnh khác.

3.2. Sự khác nhau:

Tính đặc hiệu:

Miễn dịch đặc hiệu: Phản ứng chống lại sự xâm nhập của một kháng nguyên cụ thể.

Miễn dịch không đặc hiệu: Sự bảo vệ ngay lập tức của hệ thống miễn dịch mà không cần tiếp xúc trước đó với kháng nguyên.

Thuộc về:

Miễn dịch đặc hiệu: Thuộc về miễn dịch thích ứng.

Miễn dịch không đặc hiệu: Thuộc về miễn dịch bẩm sinh.

Thành phần:

Miễn dịch đặc hiệu: Miễn dịch qua trung gian tế bào và tế bào là các thành phần chính của phản ứng miễn dịch đặc hiệu.

Miễn dịch không đặc hiệu: Hàng rào vật lý, hóa học, tế bào tham gia như đại thực bào, bạch cầu trung tính, tế bào giết tự nhiên, tế bào mast, phản ứng viêm, sốt, …

Tế bào tham gia:

Miễn dịch đặc hiệu: Tế bào lympho và tế bào trình diện kháng nguyên đóng vai trò quan trọng trong phản ứng miễn dịch đặc hiệu.

Miễn dịch không đặc hiệu: Các tế bào như đại thực bào, bạch cầu trung tính, tế bào giết tự nhiên (NK), bạch cầu đơn nhân, tế bào mast, tế bào đuôi gai đóng vai trò trong phản ứng miễn dịch không đặc hiệu.

Tính ghi nhớ:

Miễn dịch đặc hiệu: Có khả năng tạo ra bộ nhớ miễn dịch, ghi nhớ cách thức chống lại kháng nguyên.

Miễn dịch không đặc hiệu: Không tạo ra bộ nhớ miễn dịch.

Tính hiệu quả:

Miễn dịch đặc hiệu: Đáp ứng miễn dịch đặc hiệu có hiệu quả hơn.

Miễn dịch không đặc hiệu: Đáp ứng miễn dịch không đặc hiệu ít hiệu quả hơn đáp ứng miễn dịch đặc hiệu.

Thời gian đáp ứng:

Miễn dịch đặc hiệu: Phản ứng miễn dịch đặc hiệu xảy ra gần như tức thì.

Miễn dịch không đặc hiệu: Phản ứng miễn dịch không đặc hiệu cần thời gian để xảy ra đáp ứng.