Trong nền kinh tế phát triển hiện nay thì hợp đồng theo mẫu khá phát triển. Lợi ích của hợp đồng theo mẫu đó là tăng hiệu quả kinh tế, giảm các loại chi phí về giao dịch, tiết kiệm thời gian và công sức trong thực hiện giao dịch giữa các bên. Vậy cụ thể Hợp đồng theo mẫu là gì? Khi nào phải giao dịch bằng hợp đồng mẫu?
Mục lục bài viết
1. Hợp đồng theo mẫu là gì?
Căn cứ dựa trên quy định tại Điều 405. Hợp đồng theo mẫu
1. Hợp đồng theo mẫu là hợp đồng gồm những điều khoản do một bên đưa ra theo mẫu để bên kia trả lời trong một thời gian hợp lý; nếu bên được đề nghị trả lời chấp nhận thì coi như chấp nhận toàn bộ nội dung hợp đồng theo mẫu mà bên đề nghị đã đưa ra.
Dựa trên quy định của pháp luật về hợp đồng dân sự theo mẫu có thể thấy hợp đồng theo mẫu có thể hiểu là loại hợp đồng mà tất cả các điều khoản của hợp đồng đều do bên đề nghị đưa ra. Điều này có nghĩa là bên được đề nghị chỉ có thể trả lời chấp nhận hoặc không chấp nhận mà không được đưa ra bất cứ sự sửa đổi hoặc yêu cầu sửa đổi nào khác. Việc chấp nhận những điều khoản này có thể khiến bên được đề nghị giao kết hợp đồng gặp phải những bất lợi nhất định, nên bản thân họ phải cân nhắc rất kỹ trước khi quyết định có ký hay không ký vào hợp đồng. Bên cạnh đó để đảm bảo bên được đề nghị đưa ra được quyết định đúng đắn nhất, bên đưa ra hợp đồng theo mẫu phải công khai hợp đồng theo những trình tự và thể thức theo quy định của pháp luật để bên được đề nghị biết.
Theo đó cũng nên lưu ý về việc giải thích điều khoản không rõ ràng trong hợp đồng dân sự theo mẫu phải dựa trên nguyên tắc bảo vệ lợi ích của bên được yêu cầu giao kết hợp đồng. Quy định này được hiểu theo hướng, nếu việc giải thích hợp đồng có thể đều có lợi cho cả hai bên thì vẫn được áp dụng theo nguyên tắc có lợi cho bên được đề nghị giao kết hợp đồng.
2. Khi nào phải giao dịch bằng hợp đồng mẫu?
rước khi áp dụng hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung thuộc danh mục hàng hóa, dịch vụ phải đăng ký theo quy định của Thủ tướng Chính phủ và hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung chỉ được áp dụng đối với người tiêu dùng khi việc đăng ký được hoàn thành. Những hàng hóa, dịch vụ thiết yếu phải đăng kí hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung được quy định tại Quyết định số 02/2012/QĐ-TT và Quyết định số 35/2015/QĐ-TT. Cụ thể như sau:
– Cung cấp điện sinh hoạt
– Cung cấp nước sinh hoạt
– Truyền hình trả tiền
– Dịch vụ điện thoại cố định mặt đất
– Dịch vụ thông tin di động mặt đất
– Dịch vị truy cập Internet
– Vận chuyển hành khách đường hàng không
– Vận chuyển hành khách đường sắt
– Mua bán căn hộ chung cư, các dịch vụ sinh hoạt do đơn vị quản lý khu chung cư cung cấp
– Phát hành thẻ ghi nợ nội địa, mở và sử dụng dịch vụ tài khoản thanh toán (áp dụng cho khách hàng cá nhân), vay vốn cá nhân (nhằm mục đích tiêu dùng).
– Bảo hiểm nhân thọ
Như vậy, Căn cư theo quy định như trên và căn cứ vào tính đặc thù trên mà trước khi đưa ra vào áp dụng Hợp đồng mẫu và Điều kiện giao dịch chung bắt buộc phải tiến hành đăng ký. Việc đăng ký này nhằm đảm bảo quyền lợi cho người sử dụng dịch vụ do tất cả những ngành nghề phải đăng ký đa phần là những ngành nghề thiết yếu được nhiều người sử dụng. Thông qua việc chấp thuận về việc đăng ký này cũng giúp nhà nước kiểm soát được giá cung cấp dịch vụ của các đơn vị, cũng như điều chỉnh được các hành vi của đơn vị cung cấp nhằm kiểm soát rủi ro cho người sử dụng các dịch vụ này.
Theo đó việc thực hiện các giao dịch bằng hợp đồng mẫu cần phải bảo đảm sự bình đẳng giữa các bên. Những điều kiện giao dịch chung có quy định về miễn trách nhiệm của bên đưa ra điều kiện giao dịch chung, trách nhiệm hoặc loại bỏ quyền lợi chính đáng của bên kia thì quy định này không có hiệu lực, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Căn cứ dựa trên quy định tại điều 405 Bộ luật dân sự 2015 về hợp đồng theo mẫu, có thể thấy: Thứ nhất, hợp đồng theo mẫu có thể được áp dụng cho một chủ thể trong một lần giao dịch. Định nghĩa này dường như cũng tạo ra sự khác biệt so với cách tiếp cận chung của pháp luật các nước trên thế giới, theo đó hợp đồng mẫu thường là hợp đồng áp dụng cho nhiều lần giao dịch; Thứ hai, hợp đồng theo mẫu không đồng nhất với hợp đồng gia nhập bởi bên bị áp đặt các điều kiện hợp đồng được biết trước các điều kiện của hợp đồng mẫu và có thời gian hợp lý để trả lời. Điều này không thể hiện tinh thần của các hợp đồng gia nhập bởi việc “gia nhập” các hợp đồng phần lớn là do các áp lực về mặt xã hội và hầu như người giao kết hợp đồng không có điều kiện để tìm hiểu thông tin và lựa chọn người cung cấp.
Tại khoản 3 điều 405 hợp đồng theo mẫu có nêu rõ “trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác” tạo nên sự mù mờ trong cách hiểu về giá trị pháp lý của các điều khoản có dấu hiệu lạm dụng. Trên thực tế, vận dụng quy định “trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác”, các luật sư thường khuyên doanh nghiệp đưa vào hợp đồng mẫu điều khoản “cùng soạn thảo” để lách quy định này của luật. Khi có các điều khoản này, doanh nghiệp thường nại ra lý do pháp luật cho phép các bên được thỏa thuận việc cùng soạn thảo để né tránh việc loại trừ các điều khoản có lợi cho họ trong hợp đồng. Điều này làm cho việc bảo vệ bên yếu thế trước các hợp đồng mẫu chỉ dừng lại ở hình thức.
3. Đặc điểm của hợp đồng theo mẫu:
Hợp đồng theo mẫu có những đặc điểm thể hiện rõ rệt nhất qua ý chí của hai bên vẫn được thể hiện qua hợp đồng, ý chí chung được thể hiện thông qua việc cả hai bên cùng mong muốn tham gia vào quan hệ hợp đồng và đã chấp nhận giao kết hợp đồng. Tuy nhiên, ý chí của bên được đề nghị chỉ thể hiện ở sự quyết định tham gia hay không tham gia giao kết hợp đồng. Sự thỏa thuận trong giao dịch chỉ mang tính chất hình thức.
Chúng ta có thể dễ ràng nhận thấy đặc điểm của hợp đồng dân sự nói chung và hợp đồng mẫu nói riêng, có nguyên tắc tự do hợp đồng có nghĩa là một bên có quyền tự do quyết định lựa chọn ký kết hợp đồng với ai (tự do lựa chọn chủ thể) và với những nội dung gì (tự do lựa chọn nội dung). Quyền tự do hợp đồng được thiết lập trên giả thiết rằng hợp đồng là kết quả của việc tự do thương lượng bình đẳng với nhau trên thị trường, hợp đồng được mong đợi là sự thỏa thuận công bằng giữa hai bên. Tuy nhiên, vấn đề tự do hợp đồng trong xã hội hiện đại đối diện với nhiều thách thức khi mà điều khoản hợp đồng theo mẫu trở thành công cụ tất yếu của nền sản xuất hàng hóa và cung ứng dịch vụ ngày càng phát triển. Khi những điều khoản hợp đồng theo mẫu này được sử dụng, các bên không còn quyền mặc cả hợp đồng, không có hoặc có rất ít sự tự do để quyết định nội dung hợp đồng. Thực sự, việc thiếu đi yếu tố thương lượng sẽ dẫn đến việc thiếu thông tin khi mà một bên không nhận thức được sự tồn tại của các điều khoản hợp đồng có sẵn được soạn trước bởi một bên
Bên cạnh đó, hợp đồng theo mẫu cũng có những loại tính chất riêng. Tính chất “theo mẫu” được thể hiện thông qua các điều khoản của hợp đồng đã được tiêu chuẩn hóa do một bên của hợp đồng chuẩn bị từ trước nhằm mục đích sử dụng nhiều lần và để giao kết với nhiều người.
Theo đó việc thực hiện hợp đồng theo mẫu để đảm bảo quyền lợi của bên được đề nghị, bên đưa ra hợp đồng theo mẫu phải công khai hợp đồng theo những trình tự và thể thức theo quy định của pháp luật để bên được đề nghị biết về những nội dung của hợp đồng.
4. Hợp đồng mẫu vô hiệu khi nào?
Trong các trường hợp cụ thể nếu trong hợp đồng có điều khoản miễn trách nhiệm dân sự của bên đưa ra mẫu hợp đồng mà pháp luật quy định phải chịu trách nhiệm, thì điều khoản đó vô hiệu theo quy định của pháp luật.
Bên cạnh đó có các trường hợp nếu hợp đồng có điều khoản tăng trách nhiệm của bên được đề nghị giao kết hợp đồng mà trái với quy định về trách nhiệm dân sự do vi phạm nghĩa vụ thì điều khoản đó vô hiệu theo quy định của pháp luật và phát sinh hậu quả pháp lý đó là việc các bên thực hiện hợp đồng mẫu không có hiệu lực.
Trong các trường hợp dẫn đến hợp đồng mẫu vô hiệu đó là có các lí do như nội dung của hợp đồng có điều khoản loại bỏ quyền lợi chính đáng của bên được đề nghị giao kết hợp đồng thì điều khoản đó vô hiệu, trừ trường hợp hai bên có thỏa thuận khác.
Các văn bản pháp luật có liên quan đến bài viết: Bộ Luật Dân sự 2015.
